Türkmenistanyň Baş prokuraturasy

TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

«Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyny tassyklamak

we güýje girizmek hakynda

1-nji madda. «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyny tassyklamaly.

2-nji madda. «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyny 2004-nji ýylyň 1-nji noýabryndan başlap güýje girizmeli.

3-nji madda. Şu aşakdakylary güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli:

«Goşulan baha üçin salgyt hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1993-nji ýyl, № 9-10, 91-nji madda);

«Peýdadan alynýan salgyt hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1993-nji ýyl, № 9-10, 92-nji madda);

«Gymmatly kagyzlar bilen geçirilýän amallara salynýan salgyt hakynda» Türkmenistanyň Kanunyny (Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 1993-nji ýyl, № 11-12, 109-njy madda).

4-nji madda. Güýjüni ýitiren namalaryň şu Kanunyň 3-nji maddasy bilen bellenilen sanawyna girmedik Kanunlar we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna ters gelmeýän böleginde hereket edýär.

«Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň güýje girmeginden öň Türkmenistanyň Prezidentiniň çykaran, aýry-aýry edara görnüşindäki taraplara we şahsy adamlara salgyt ýeňilliklerini bermek meselesi boýunça kadalaşdyryjy hukuk namalary öz güýjüni saklaýar.

«Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň güýje girmeginden öň erkin telekeçiligiň ykdysady zolagynda işini amala aşyrýan edara görnüşindäki taraplara we şahsy adamlara berlen ýeňillikler, olaryň möhleti gutarýança öz güýjüni saklaýar.

5-nji madda. «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanuny ol güýje girenden soň ýüze çykýan salgyt hukuk gatnaşyklaryna degişlidir.

6-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti özüniň we kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kabul etmäge hukuk berlen beýleki döwlet edaralarynyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny Türkmenistanyň bitewi Kanunyna laýyk getirmeli.

7-nji madda. Türkmenistanyň Adalat ministrligi «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyndan gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek boýunça teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaly we Türkmenistanyň Mejlisine hödürlemeli.

Türkmenistanyň Prezidenti,

Türkmenistanyň Halk maslahatynyň

Başlygy Saparmyrat Türkmenbaşy

Aşgabat şäheri.

2004-nji ýylyň 25-nji oktýabry.

№ 245-II.

TÜRKMENISTANYŇ

K A N U N Y

«Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmek hakynda

(Türkmenistanyň 01.03.2014 ý. № 49-V, 15.10.2016 ý. № 461-V we 30.11.2019 ý.

№ 212-VI Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler bilen)

1-nji madda. «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna üýtgetmeleri we goşmaçalary girizmek hakynda teklipleri kabul etmeli we ony goşunda laýyklykda beýan etmeli.

2-nji madda. «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna üýtgetmeleri we goşmaçalary 2005-nji ýylyň noýabr aýynyň 1-nden güýje girizmeli, muňa:

«Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyň 46-njy we 212–nji maddalaryna girizilen üýtgetmeler girmeýär, onuň güýji 2004-nji ýylyň 1-nji noýabryndan soňky döwre degişlidir;

"Salgytlar hakynda" Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň 24-nji maddasynyň ikinji bölegi, 27-nji maddasynyň ikinji, üçünji we bäşinji bölekleri girmeýär, olar 2025-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan güýje girýär.

Türkmenistanyň Prezidenti,

Türkmenistanyň Halk maslahatynyň Saparmyrat

Başlygy Türkmenbaşy

Aşgabat şäheri

2005-nji ýylyň 25-nji oktýabry

№ HM-80

TÜRKMENISTANYŇ BITEWI KANUNY

SALGYTLAR HAKYNDA

I-nji bölek

I bölüm. Umumy düzgünler

1-nji bap. Esasy düzgünler

1-nji madda. Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň esasy başlangyçlary

1. Şu Bitewi kanun Türkmenistanyň Döwlet býujetine alynýan salgytlaryň ulgamyny, salgyt salmagyň umumy ýörelgelerini, salgytlary tölemek boýunça borçlaryň ýüze çykmagynyň (üýtgemegini, bes edilmegini) esaslaryny we ýerine ýetirmegiň tertibini, salgyt töleýjileriň, salgyt edaralarynyň hukuklaryny we borçlaryny, salgyt gözegçiliginiň görnüşlerini we usullaryny, Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň bozulandygy üçin jogapkärçiligi, salgyt edaralarynyň çözgütlerinden we olaryň wezipeli adamlarynyň hereketlerinden şikaýat etmek hukugyny belleýär.

2. Türkmenistanyň salgyt kanunçylygy salgyt salmagyň ähliumumylygyny we deňligini ykrar etmäge esaslanýar.

3. Şu bitewi Kanunda bellenen salgytlar babatynda salgyt töleýji diýlip ykrar edilýän her bir tarap olary tölemäge borçludyr.

4. Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň täze salgytlary belleýän, salgyt möçberlerini ýokarlandyrýan ýa-da başga bir görnüşde salgyt töleýjiniň, salgyt ýumuşçysynyň ýagdaýyny ýaramazlaşdyrýan salgyt hukuk bozulmalary üçin jogapkärçiligi güýçlendirýän namalarynyň gaýdymlaýyn güýji ýokdur.

Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň salgytlary ýatyrýan, salgyt möçberlerini azaldýan ýa-da başga bir görnüşde salgyt töleýjiniň, salgyt ýumuşçysynyň ýagdaýyny gowulaşdyrýan, salgyt hukuk bozulmalary üçin jogapkärçiligi ýeňilleşdirýän namalarynyň, eger-de bu şu namalarda göni göz öňünde tutulan bolsa, gaýdymlaýyn güýji bardyr.

5. Salgyt salmak salgyt borçlaryny ýerine ýetirmek bilen baglanyşykly ýagdaýlaryň ýüze çykan senesinde hereket edýän Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň namalarynyň esasynda geçirilýär.

Salgyt kanunçylygynyň bozulandygy baradaky meselelere seretmek Türkmenistanyň hukuk düzgüniniň bozulanlygy ýüze çykarylan wagtynda hereket edýän kanunçylygynyň esasynda alnyp barylýar.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

2-nji madda. Türkmenistanyň salgyt hukuk gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän kanunçylyk

1. Türkmenistanyň salgyt kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we ol şu Bitewi kanundan hem-de Türkmenistanyň salgyt hukuk gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybaratdyr.

Salgyt hukuk gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän kadalaşdyryjy hukuk namalar şu Bitewi kanunyň esasynda kabul edilýär we onuň düzgünlerine çapraz gelip bilmez. Şeýle çapraz gelmeler bar bolan halatynda şu Bitewi kanunyň düzgünleri ulanylýar.

2. Şu Bitewi kanunyň düzgünleri Türkmenistanyň “Uglewodorod serişdeleri hakyndaky” Kanunyna laýyklykda potratçylar we kömekçi potratçylar bolup durýan taraplara salgyt salmak babatynda şu Kanunda kesgitlenen aýratynlyklar göz öňünde tutulyp ulanylýar.

3. Eger şu Bitewi kanunda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, onda bu Bitewi kanun gümrük töleglerini almakda ýüze çykýan gatnaşyklary düzgünleşdirmeýär.

4. Şu Bitewi kanunda başga bir ýagdaý bellenmedik bolsa, Türkmenistanyň beýleki kanunlarynda salgyt salmak babatynda düzgünler bolmaly däldir.

5. Eger şu Bitewi kanunda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, Türkmenistanyň raýat we salgyt kanunçylyklarynyň düzgünlerinde kesgitlenýän salgyt hukuk gatnaşyklaryndaky islendik düşünjeler Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynda oňa berilýän mana eýe bolmalydyr.

6. Şu bitewi Kanunyň düzgünleri bilen kesgitlenmeýän salgyt hukuk gatnaşyklaryndaky islendik düşünjeler, Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynda oňa berilýän mana eýe bolup biler.

7. Salgyt hukuk gatnaşyklarynda zerur bolan resminamalaryň dolanyşygy Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde elektron resminama görnüşinde amala aşyrylyp bilner.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2020 ý., № 3, 45-nji madda).

3-nji madda. Türkmenistanyň salgyt kanunçylyk namalarynyň güýji

1. Şu Bitewi kanunda bellenenlerden başga täze salgytlary bellemek, şeýle hem hereket edýän salgytlary üýtgetmek ýa-da ýatyrmak diňe «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň kabul edilmegi bilen amala aşyrylýar.

2. Şu Bitewi kanuna üýtgetmeler girizýän, täze salgytlary belleýän ýa-da hereket edýän salgytlary üýtgedýän Türkmenistanyň kanunlary resmi taýdan çap edilen gününden başlap bir aýyň geçmegi bilen, ýöne degişli salgyt boýunça nobatdaky hasabat döwri tamamlanandan soň gelýän aýyň 1-inden ir bolmadyk möhletde güýje girýär.

3. Şu Bitewi kanuna salgyt töleýjileriň ýagdaýlaryny gowulandyrýan, şeýle hem hereket edýän salgytlary ýatyrmak baradaky düzgünleri belleýän Türkmenistanyň kanunlary, eger-de bu olarda göni göz öňünde tutulan bolsa, çap edilen pursadyndan güýje girip biler.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky we 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

4-nji madda. Möhletleri hasaplamagyň kadalary

Şu Bitewi kanunda ýa-da Türkmenistanyň salgyt hukuk gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän başga bir kadalaşdyryjy hukuk namasynda görkezilen möhletler babatynda Türkmenistanyň Raýat kodeksinde göz öňünde tutulan düzgünler ulanylýar.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

5-nji madda. Salgyt ýyly

Salgyt ýyly ýanwar aýynyň 1-inden başlanýar we dekabr aýynyň 31-inde tamamlanýar hem-de maliýe ýyly bilen gabat gelýär.

6-njy madda. Halkara ylalaşyklary

Eger Türkmenistanyň halkara ylalaşyklarynda şu Bitewi kanunda beýan edilen düzgünlerden başga düzgünler bellenen bolsa, onda halkara ylalaşyklarynyň düzgünleri ulanylýar.

2-nji bap. Türkmenistanda salgytlar

7-nji madda. Salgyt we onuň alamatlary

1. Salgyt – döwlet işini maliýe taýdan üpjün etmek maksady bilen, döwlet tarapyndan bellenýän we edara görnüşli we şahsy taraplardan alynýan, Türkmenistanyň Döwlet býujetine gelip gowuşýan hökmany, hususy muzdsyz tölegdir.

Salgyt aşakdaky alamatlaryň bolmagy bilen kesgitlenýär:

salgyt töleýjileriň topary;

salgyt salynýan binýat;

salgyt özeni;

salgyt möçberi (möçberleri);

salgydy hasaplamagyň we tölemegiň möhletleri we tertibi.

Salgyt bellenende hasabat (salgyt) döwri kesgitlenip, şeýle hem salgyt ýeňillikleri, salgyt töleýjiniň olary ulanmagy üçin esaslar göz öňünde tutulyp bilner.

2. Şu Bitewi kanunda bellenen salgytlar Türkmenistanyň ähli çäginde hereket edýärler.

3. Paçlar we ýygymlar salgytlaryň aýratyn görnüşi hökmünde ykrar edilýär we olarda salgydyň käbir alamatlary bolman biler.

Şu Bitewi kanunyň kadalary, eger-de onda başga düzgünler göz öňünde tutulmadyk bolsa, döwlet paçlaryny, gümrük töleglerini we ýygymlaryny bellemek, girizmek, hasaplamak we tölemek boýunça şu Bitewi kanunda bellenilmedik gatnaşyklar babatynda, şeýle hem olaryň tölenilişine gözegçilik amala aşyrylanda, olaryň tölenilişine gözegçilik amala aşyrýan edaralaryň namalaryna, olaryň wezipeli adamlarynyň hereketlerine (hereket etmezliklerine) şikaýat edilende we günäkär adamlar jogapkärçilige çekilende ýüze çykýan gatnaşyklar babatynda ulanylmaýar.

4. Ylalaşyklara ýa-da raýat-hukuk häsiýetli gatnaşyklara laýyklykda tölenýän tölegler, goýumlar we beýleki tölegler, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulandygy üçin jerimeler hem-de gaýry çäreler görnüşindäki tölegler salgyt diýlip ykrar edilmeýär.

5. Türkmenistanyň Döwlet býujetine gelip gowuşýan salgytlar "Býujet ulgamy hakyndaky" Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, merkezi býujet bilen ýerli býujetleriň arasynda paýlanýar. Şu Bitewi kanun arkaly bellenilýän ýygymlar doly ýerli býujetlere geçirilýär.

8-nji madda. Salgytlar boýunça berilýän ýeňillikler

1. Salgytlar boýunça ýeňillikler şu Bitewi kanunda bellenilýär. Hususy häsiýete eýe bolan ýeňillikleri bermek gadagan edilýär.

2. Salgyt töleýji hukuk esaslary ýüze çykan pursadyndan we olaryň güýjüniň bütin döwrüniň içinde salgyt boýunça ýeňilliklerden peýdalanmaga hukuklydyr.

Salgyt töleýjiniň salgyt boýunça ýeňillikleri ulanmazlyga, şeýle hem degişli salgyt ýa-da gümrük edaralaryna ýazmaça arza beren ýagdaýynda, olary ulanmakdan ýüz öwürmäge hukugy bardyr. Şu ýagdaýda salgyt töleýjiniň salgytlar boýunça ulanmadyk ýokarda görkezilen ýeňillikleri geçen salgyt döwürlerinden geljekki salgyt döwürlerine geçirilmäge, soňra geljekki tölegleriň hasabyna hasaplaşyga alynmaga ýa-da býujetden öwezi dolunmaga degişli däldir.

Salgyt töleýji degişli salgyt ýa-da gümrük edaralaryna ýazmaça arza berende salgytlar boýunça ýeňilliklerden täzeden peýdalanmaga haky bardyr, emma bu onuň ýeňilliklerden peýdalanmakdan boýun gaçyran ýylyndan soňky senenama ýylyndan ir bolmaly däldir.

3. Eger şu Bitewi kanunda gaýry ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, salgytlar boýunça berlen ýeňillikler Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynda kesgitlenen beýleki borçlary ýerine ýetirmezlige getirmeli däldir.

4. Şertnamalara, eger ol şu Bitewi kanunda göni göz öňünde tutulandan başga ýagdaýlarda, aşakdakylary öz içine alýan düzgünleri goşmaklyga ýol berilmeýär:

salgyt töleýji tarapyndan salgydy hasaplamak baradaky borçlary we tölemek boýunça çykdajylary çekmek başga bir tarapyň üstüne ýüklemek;

ýerlenilýän harytlaryň, işleriň, hyzmatlaryň bahasyny salgydyň möçberine artdyrmak;

salgyt töleýjä onuň töleýän salgydy boýunça çykdajylarynyň öwezini dolmak (kompensasiýa) borçlary harytlary (işleri, hyzmatlary) alyjy tarapyň üstüne ýüklemek.

(2010-njy ýylyň 10-njy maýyndaky we 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 2, 34-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

9-njy madda. Salgytlaryň hasaplanýan we tölenýän pul birligi

1. Eger-de Türkmenistanyň kanunçylygynda gaýry ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, onda salgytlar Türkmenistanyň milli pulunda hasaplanýar we tölenýär.

Türkmenistanyň dahyllylary bolup durmaýan edara görnüşli taraplar tarapyndan, şol sanda salgyt ýumuşçylarynyň üsti bilen salgytlary tölemek daşary ýurt (erkin ýörgünli) pulunda amala aşyrylyp bilner.

2. Salgyt salmak maksady bilen, daşary ýurt pulunda geçirilýän islendik amallar, amallaryň geçirilýän gününde Türkmenistanyň Merkezi bankynyň bellän resmi hümmeti boýunça, resmi hümmeti bellenmedik daşary ýurt pullary bolsa, eger şu Bitewi kanunda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, ABŞ-nyň dollary babatynda kross – hümmet boýunça Türkmenistanyň milli puluna hasaplanýar.

II bölüm. Salgyt hukuk gatnaşyklary we olara gatnaşyjylar

1-nji bap. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşyjylar

10-njy madda. Salgyt hukuk gatnaşyklarynyň mazmuny

Salgyt hukuk gatnaşyklary Türkmenistanyň salgyt kanunçylygyny berjaý etmegiň barşynda salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşyjylaryň arasynda ýüze çykýan hukuklaryň we (ýa-da) borçlaryň jemini öz içine alýar.

11-nji madda. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşyjylar

Salgyt töleýji, salgyt töleýjiniň salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşmagyna wekilçilik edýän beýleki taraplar, şeýle hem şu Bitewi kanunynyň 13-nji maddasynda görkezilen ygtyýarly edaralar salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşyjylar bolup durýarlar.

12-nji madda. Salgyt töleýji we onuň salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşmaga wekilçilik edýän beýleki taraplar

1. Şu Bitewi kanunda göz öňünde tutulan ýagdaýlar ýüze çykanda kesgitli salgyt tölemek borçlary üstüne ýüklenen şahsy we (ýa-da) edara görnüşli taraplar salgyt töleýjiler diýlip ykrar edilýär.

Salgyt töleýjiler – şerekete gatnaşyjylar tarapyndan salgyt tölemek boýunça borçlar öz işini Türkmenistanyň çäklerinde amala aşyrýan, şerekete gatnaşyjylaryň biriniň üstüne ýüklenip bilner. Salgyt töleýjiler – şerekete gatnaşyjylar salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmekde paýlary boýunça jogapkärçilik çekýärler. “Şereket” adalgasy Türkmenistanyň Raýat kodeksinde kesgitlenen manysynda ulanylýar.

2. Bir tarap, bir ýa-da birnäçe salgydy töleýji diýlip ykrar edilip bilner.

3. Salgyt töleýji salgyt ýumuşçysynyň, kanuny ýa-da ygtyýar berlen wekiliň üsti bilen salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşyp biler.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

13-nji madda. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edaralar

1. Şu aşakdakylar salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan edaralar bolup durýarlar:

Türkmenistanyň döwlet gümrük gullugynyň edaralary (mundan beýläk – gümrük gullugy);

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň edaralary (mundan beýläk – maliýe, salgyt edaralary);

salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan beýleki ygtyýarly edaralar.

2. Şu maddanyň 1-nji bölüminde görkezilen edaralar salgyt hukuk gatnaşyklarynda özleriniň Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenen ygtyýarlyklarynyň çäklerinde hereket edýärler.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

2-nji bap. Salgyt töleýjiler

1-nji paragraf. Salgyt töleýji şahsy taraplar

14-nji madda. Şahsy taraplar – Türkmenistanyň dahyllylary we dahylsyzlary

1. Türkmenistanyň raýatlary, daşary döwletleriň raýatlary, raýatlygy bolmadyk adamlar şahsy taraplar diýlip ykrar edilýärler.

2. Salgyt töleýji diýlip ykrar edilýän şahsy taraplar Türkmenistanyň dahyllylary bolup hem, bolman hem bilerler.

3. Şahsy tarap salgyt ýylynda Türkmenistanyň çäginde jemi 183 we ondan hem köp senenama güni bolan halatynda, ol Türkmenistanyň dahyllysy hasap edilýär. Şunda, diňe Türkmenistanyň çäginden üstaşyr gitmek üçin bolan ýagdaýyndan beýleki halatlarda, Türkmenistanyň çäginde bolan gününiň dowamlylygyna garamazdan, islendik gün şahsy tarapyň Türkmenistanda bolan güni diýlip hasap edilýär.

Daşary ýurt döwletleriniň, halkara guramalarynyň diplomatik wekilhanalarynyň ýa-da konsullyk edaralarynyň işgärleri hökmünde Türkmenistanyň çäginde bolýan döwründe daşary ýurt döwletleriniň raýatlary, şeýle hem olaryň maşgala agzalary Türkmenistanyň dahyllylary diýlip ykrar edilmeýär.

4. Şu maddanyň 3-nji bölümine laýyklykda, Türkmenistanyň dahyllylary bolup durmaýan şahsy taraplar Türkmenistanyň dahylsyzlary diýlip ykrar edilýär.

5. Türkmenistanyň dahyllysynyň ýa-da dahylsyzynyň derejesi her salgyt döwri babatynda kesgitlenýär.

Daşary ýurt döwletiniň dahyllysy hökmünde, şol sanda oňa Türkmenistanyň iki gezek salgyt salynmagyny aradan aýyrmak hakynda halkara şertnamalarynyň (ylalaşyklarynyň) degişli düzgünlerini ulanmak üçin daşary ýurtly şahsy tarapyň derejesini bellemek:

salgyt edarasy tarapyndan – salgyt töleýji hökmünde ol hasapda goýlan mahaly we şu maksatlar üçin berilýän resminamalar esasynda;

salgyt ýumuşçysy tarapyndan – şu Bitewi kanunyň 198-nji maddasy bilen bellenilen resminamalary beren halatlarynda we şol resminamalaryň esasynda geçirilýär.

Daşary ýurt döwlet edaralarynyň şahsy tarapyň salgyt dahyllylygy, onuň tölän salgytlary we ş.m. hakyndaky resminamalary konsullyk edaralarynda legalizasiýa etmek talap edilmeýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2010-njy ýylyň 10-njy maýyndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 2, 34-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

15-nji madda. Hususy telekeçi – şahsy tarap

1. Şahsy tarap Türkmenistanyň Raýat kodeksinde göz öňünde tutulan tertipde we şertlerde hususy telekeçi diýlip ykrar edilýär.

Taraplaryň görkezilen toparlaryna daşary döwletleriň kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan hususy telekeçiler hem degişlidir.

2. Şahsy tarapyň bellige almagyň, ygtyýarnama ýa-da şuňa meňzeş resminama almagyň bellenen tertibini bozup, telekeçilik işini ýerine ýetirmegi, salgyt salmak maksady bilen, bu şahsy tarapy hususy telekeçi hökmünde salgyt töleýji däl diýip ykrar etmäge esas bolup bilmez.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

16-njy madda. Şahsy tarapyň ýaşaýan ýeri

Salgyt salmak maksady bilen şahsy tarapyň ýaşaýan ýeri Türkmenistanyň Raýat kodeksiniň düzgünlerine laýyklykda kesgitlenýär.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

2-nji paragraf. Salgyt töleýji edara görnüşli taraplar

17-nji madda. Edara görnüşli taraplar – Türkmenistanyň dahyllylary we dahylsyzlary

1. Salgyt salmak maksady üçin edara görnüşli tarap aşakdaky ýagdaýlarda Türkmenistanyň dahyllysy hasaplanýar:

eger-de ol Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen (esaslandyrylan) bolsa;

ýa-da onuň baş ýolbaşçy edarasy (ýolbaşçylary, direksiýasy, müdirýeti ýa-da şulara meňzeş edaralary) Türkmenistanyň çäginde ýerleşýän bolsa.

2. Şu maddanyň 1-nji bölegine laýyklykda Türkmenistanyň dahyllylary bolup durmaýan edara görnüşli taraplar Türkmenistanyň dahylsyzlary diýlip ykrar edilýär.

salgyt edarasy tarapyndan – salgyt töleýji hökmünde ol hasapda goýlan mahaly we şu maksatlar üçin berilýän resminamalar esasynda;

salgyt ýumuşçysy tarapyndan – şu Bitewi kanunyň 181-nji maddasy bilen bellenilen resminamalary beren halatlarynda we şol resminamalaryň esasynda geçirilýär.

Şeýle-de, daşary ýurtly edara görnüşli tarap, degişli ýyl üçin daşary döwletiň salgyt dahyllysydygy baradaky resmi tassyknamanyň asyl nusgasyny – salgyt edarasyna we göçürme nusgasyny – salgyt ýumuşçylaryna, «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň 181-nji maddasynyň düzgünlerine laýyklykda, edara görnüşli tarapyň peýdasyndan (girdejisinden) alynýan salgydy tölemekden boşadylýan ýa-da beýleki salgyt ýeňilliklerinden peýdalanylýan her ýylyň 1-nji martyndan gijä galman bermeli. Şular ýaly salgyt dahyllylygy baradaky resmi tassyknama berilmedik ýagdaýynda, salgyt ýumuşçysy daşary ýurtly edara görnüşli tarap babatynda bu bitewi Kanunyň 181-nji maddasynyň düzgünlerine laýyklykda, edara görnüşli tarapyň peýdasyndan (girdejisinden) alynýan salgydy tölemekden boşatmaklygy ýa-da beýleki salgyt ýeňilliklerinden peýdalanmaklygy, ulanmagy bes etmeli we bu daşary ýurtly edara görnüşli tarap babatynda degişli tertipde bitewi Kanunyň 180-nji maddasynyň düzgünleri ulanylmaly, bu barada bolsa degişli salgyt edarasy salgyt ýumuşçylaryny bäş gün möhletde ýazmaça habarly etmeli. Şular ýaly daşary ýurtly edara görnüşli tarap babatynda bu bitewi Kanunyň 181-nji maddasynyň düzgünlerine laýyklykda, edara görnüşli tarapyň peýdasyndan (girdejisinden) alynýan salgydy tölemekden boşatmaklygy ýa-da beýleki salgyt ýeňilliklerinden peýdalanmaklygy täzeden ulanmaklyk, onuň degişli ýyl üçin daşary döwletiň salgyt dahyllysydygy baradaky resmi tassyknamany – salgyt edarasyna we göçürme nusgasyny – salgyt ýumuşçylaryna beren gününiň ertesinden başlap amala aşyrylýar.

Eger-de daşary ýurtly edara görnüşli tarapyň salgyt dahyllylygy üýtgeýän bolsa (ol başga ýurduň dahyllysy bolanda), onda ol başga daşary döwletiň salgyt dahyllysydygy baradaky resmi tassyknamanyň asyl nusgasyny, onuň üýtgän senesinden soň ýigrimi günden gijä galman salgyt edarasyna bermelidir. Şu ýagdaýda, şular ýaly tarapyň öňki salgyt dahyllylygy babatynda şu bitewi Kanunyň 181-nji maddasynyň düzgünlerine laýyklykda, edara görnüşli tarapyň peýdasyndan (girdejisinden) alynýan salgydy tölemekden boşatmaklyk ýa-da beýleki salgyt ýeňilliklerinden peýdalanmaklyk bes edilýär we bu daşary ýurtly edara görnüşli tarap babatynda degişli tertipde bitewi Kanunyň 180-nji maddasynyň düzgünleri ulanylmaly, bu barada bolsa degişli salgyt edarasy daşary ýurtly edara görnüşli tarapy we salgyt ýumuşçylaryny bäş gün möhletde ýazmaça habarly etmeli.

Daşary ýurt döwlet edaralarynyň edara görnüşli tarapyň salgyt dahyllylygy, onuň tölän salgytlary we ş.m. hakyndaky resminamalary konsullyk edaralarynda legalizasiýa etmek talap edilmeýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2010-njy ýylyň 10-njy maýyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 2, 34-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

18-nji madda. Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarapyň hemişelik wekilhanasy

1. Şu maddanyň 2-nji böleginde başga ýagdaý göz öňünde tutulmadyk bolsa, ygtyýarly tarapyň (şahsy ýa-da edara görnüşli tarapyň) üstünden amala aşyrylýan işi hem goşmak bilen, edara görnüşli tarapyň telekeçilik işini doly ýa-da bölekleýin amala aşyrýan hemişelik iş ýeri Türkmenistanyň çäklerinde Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarapyň hemişelik wekilhanasy diýlip ykrar edilýär.

Hemişelik wekilhana, hususan-da, şular degişlidir:

a) şeýle işleriň dolandyrylýan ýeri, şahamçasy, býurosy, edarasy, gullugy, kärhanasy, ussahanasy, sehi, dükany ýa-da şuňa meňzeş ýerleri;

b) şunuň ýaly işi amala aşyrmagyň möhletlerine garamazdan, tebigy baýlyklary gözlemek, işläp taýýarlamak we (ýa-da) gazyp almak bilen bagly islendik ýer. Görkezilenler, hususan-da, şahtany, magdan känini, nebit we (ýa-da) gaz guýusyny, karýeri, ýerüsti ýa-da deňiz wyşkalaryny we (ýa-da) guýularyny, şeýle hem görkezilen desgalarda enjamlary oturtmak, gurnamak, ýygnamak, sazlamak, işe girizmek, abatlamak we (ýa-da) olara hyzmat etmek bilen baglanyşykly işler amala aşyrylýan islendik ýeri özünde jemleýär. Munuň özi olaryň görnüşlerine garamazdan, deňiz buraw platformalaryna hem degişlidir;

ç) gurluşyk meýdançalary, gurnalýan we ýygnalýan binalar, şeýle hem işleriň amala aşyrylmaly möhletlerine garamazdan, şu binalar bilen bagly gözegçilik işlerini ýerine ýetirmek;

d) Türkmenistanyň çäklerinde ýerleşýän we harytlary ýerlemek (ibermek) üçin ulanylýan ammar.

Şu bölegiň «b» we «ç» bentlerinde görkezilen halatlarda hemişelik wekilhana şu aşakdaky seneleriň has irkisinden başlap döredilen hasap edilýär:

tebigy baýlyklary agtarmagy, işläp taýýarlamagy we (ýa-da) gazyp almagy amala aşyrmak üçin rugsatnamalar (ygtyýarnamalar) berlen seneden ýa-da şeýle işleriň (hyzmatlaryň) amala aşyrylmagynyň başlanan senesinden başlap;

meýdançany potratça bermek hakyndaky nama (işleri ýerine ýetirmek üçin kömekçi potratçynyň işgärlerini işe goýbermek hakyndaky nama) gol çekilen seneden ýa-da hakykatda işleriň başlanan senesinden başlap.

Buýrujy tarapyndan desganyň ýa-da şertnamada göz öňünde tutulan işleriň toplumynyň tabşyryş-kabul ediş ykrarnamasyna gol çekilen sene gurluşyk meýdançasynyň bolmagynyň tamamlanmagydyr. Gurluşyk meýdançasy şu senede bolmagyny bes edýär diýlip hasap edilýär, ýagny:

desganyň (işleriň toplumynyň) tabşyryş-kabul ediş ykrarnamasyna gol çekilmezden öň, buýrujy tarapyndan şol desga ulanylyp başlananda;

ýa-da

işler hakykatdan hem desganyň (işleriň toplumynyň) tabşyryş-kabul ediş ykrarnamasyna gol çekilenden soň ýa-da şol desga buýrujy tarapyndan ulanylyp başlanandan soň gutaranda (degişli şertnama ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygy bilen göz öňünde tutulan, kepillendirilen hyzmat etmekligiň çäklerinde geçirilýän işlerden başga).

Eger işler gurluşyk meýdançasynda wagtlaýyn duruzylan bolsa, onda ol bolmagyny bes etmeýär, gurluşyk desgasynyň ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň çözgüdi boýunça, şeýle hem ýeňip geçip bolmaýan güýjüň täsiri netijesinde konserwasiýa edilen halatlary muňa girmeýär. Gurluşyk meýdançasynda arakesmeden soň işleriň dowam etdirilmegi ýa-da dikeldilmegi dowam edýän ýa-da dikeldilýän işleri alyp barmagyň möhletine, şeýle hem arakesmäniň wagtyna birleşdirilmegine getirýär. Şol bir gurluşyk meýdançasynda täze desgany gurmak ýa-da gurnamak, ýa bolmasa öň tamamlanan desgany giňeltmek bilen baglanyşykly işleriň dowam etdirilmegi ýa-da dikeldilmegi şunuň ýaly dowam etdirilýän ýa-da dikeldilýän we işleriň aralygyndaky arakesmäniň möhletiniň gurluşyk meýdançasynyň bolmagynyň umumy möhletine goşulmagyna getirýär.

Eger ýokarda başgaça bellenilmedik bolsa, Türkmenistanyň dahyllysy bolmadyk edara görnüşli taraplaryň hemişelik iş ýeriniň üsti bilen amala aşyrýan telekeçilik işi haçan-da şol işi amala aşyrmagyň möhleti baglaşylan ylalaşyklaryň (şertnamalaryň) sanyna garamazdan islendik on iki aýlyk döwrüň dowamynda jemi alnanda 45 senenama günden geçýän bolsa, hemişelik wekilhananyň emele gelmegine getirer.

2. Türkmenistanyň çäginde diňe aşakdaky maksatlar üçin ulanylýan ýerler Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarapyň hemişelik wekilhanasy diýlip ykrar edilmeýär:

a) şu edara görnüşli tarapa degişli harytlary ýa-da önümleri saklamak, görkezmek üçin ýerler;

b) şu edara görnüşli tarapa degişli harytlary ýa-da önümleri başga bir tarapyň gaýtadan işlemegi üçin saklanýan ýeri;

ç) harytlaryň soňra olary alyp gitmek üçin satyn alynýan, şol sanda Türkmenistanyň çäginden daşary gaýry taraplara ýerlemek üçin şertnamalar boýunça satyn alynýan ýeri; şu edara görnüşindäki tarap üçin maglumatlaryň toplanýan ýeri;

d) şu edara görnüşli tarapyň adyndan diňe şertnamalara gol çekişmek maksatlary üçin hemişelik saklanýan ýer;

e) şu edara görnüşli tarapyň bähbitleri üçin taýýarlyk ýa-da ýardam häsiýetli islendik beýleki işi amala aşyrmak üçin ýer.

Ýokarda görkezilen ýagdaýlarda, Türkmenistanyň dahyllysy bolup durmaýan edara görnüşindäki tarap tarapyndan şu Bitewi kanunyň 149-njy maddasynyň ikinji böleginde görkezilen ýerlemekden daşarky amallardan girdejileriň alynmagy we şu maddanyň birinji böleginde görkezilen alamatlaryň bolmazlygynda, Türkmenistanyň dahyllysy bolup durmaýan edara görnüşindäki tarapyň Türkmenistanyň çägindäki hemişelik wekilhanasynyň döremegine getirmeýär.

3. Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarapyň Türkmenistanyň çäklerinde araçynyň (tabşyryk, komissiýa ýa-da konsignasiýa şertnamasynyň ýa-da beýleki şoňa meňzeş şertnamanyň esasynda hereket edýän, dellalyň ýa-da beýleki garaşsyz ýumuşçynyň) üsti bilen, eger şol taraplar özleriniň adaty işleriniň çäklerinde hereket edýän ýagdaýynda, alyp barýan işi şu tarapyň hemişelik wekilhanasyny döretmeýär.

4. Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarap tarapyndan Türkmenistanyň çäklerinde, şu maddanyň 1-nji bölegine laýyklykda hemişelik wekilhana diýlip ykrar edilmeýän edara görnüşli tarapa işgärleriň berilmegi, eger bu işgärler iberilen edara görnüşli tarapyna tabyn bolsalar we onuň adyndan hereket edýän bolsalar, hemişelik wekilhananyň döredilmegine getirýän ýagdaý hökmünde seredilip bilinmez.

5. Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarap Türkmenistanda gaýtadan işlemegiň netijesinde alnan, özüne degişli harytlary Türkmenistanyň gümrük çäklerinde ýa-da gümrük gözegçiligi astynda iberilmegini amala aşyrýan halatynda, bu tarapa hemişelik wekilhanasy bar tarap hökmünde seredilýär.

6. Eger Türkmenistanyň dahyllysy Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarapyň ygtyýarly wekili bolmasa, Türkmenistanyň dahyllysy bolan edara görnüşli tarapyň Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarapy bilen özara baglylygy Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarapyň hemişelik wekilhanasynyň döredilmegine getirmeýär .

7. Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli tarapyň Türkmenistanyň çäklerinde bir ýa-da birnäçe hemişelik wekilhanasy bolup biler. Hemişelik wekilhana onuň döredilen, degişli wekilçilik ygtyýarlyklary berlen ýa-da telekeçilik işini amala aşyryp başlan gününden hemişelik wekilhana diýlip ykrar edilýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2012-nji ýylyň 4-nji awgustyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2012 ý., № 3, 68-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 2, 77-nji madda).

3-nji bap. Salgyt töleýjiniň adyndan salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan taraplar

19-njy madda. Salgyt ýumuşçysy

1. Şu Bitewi kanuna laýyklykda salgydy hasaplamak, tutup almak we ony salgyt töleýjiniň ýerine Türkmenistanyň Döwlet býujetine geçirmek boýunça borçlar ýüklenýän taraplar salgyt ýumuşçysy diýlip ykrar edilýär.

2. Salgyt ýumuşçysy aşakdakylara borçludyr:

degişli salgydy dogry hasaplamaga, ony salgyt töleýjiden tutup almaga we öz wagtynda Türkmenistanyň Döwlet býujetine geçirmäge;

salgyt töleýjilere tölenen pul serişdeleriniň we olar bilen geçirilen beýleki hasaplaşyklaryň, her bir salgyt töleýji boýunça Türkmenistanyň Döwlet býujetine hasaplanan, tutulyp alnan we geçirilen salgytlaryň hasabyny ýöretmäge;

salgyt töleýjiden salgyt tutulmadyk ýagdaýlary we salgyt töleýjiniň bergisiniň möçberi barada salgyt edarasyna bir aýyň dowamynda ýazmaça habar bermäge;

salgydyň hasaplanylyşynyň, tutulyp alnyşynyň we Türkmenistanyň Döwlet býujetine geçirilişiniň dogrulygyna gözegçilik etmek üçin zerur bolan resminamalary salgyt edarasyna bermäge;

Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynda bellenen beýleki borçlary ýerine ýetirmäge.

3. Eger şu Bitewi kanunda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, salgyt ýumuşçylary hukuk we borçlar babatynda salgyt töleýjilere deňleşdirilýär.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

20-nji madda. Kanuny wekil

1. Salgyt töleýji şahsy tarapyň kanuny wekili diýlip, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda onuň adyndan iş alyp barmaga ygtyýar berlen tarap ykrar edilýär.

2. Edara görnüşli tarapyň esaslandyryjy resminamalarynyň ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynyň esasynda onuň bähbidine wekilçilik edýän tarap salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) kanuny wekili diýlip ykrar edilýär.

Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) – edara görnüşli tarapyň kanuny wekiliniň salgyt hukuk gatnaşyklaryndaky hereketi (hereketsizligi) bu edara görnüşli tarapyň hereketi (hereketsizligi) hökmünde ykrar edilýär.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

21-nji madda. Ygtyýarly wekil

1. Salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan, salgyt edarasy, salgyt hukuk gatnaşyklaryna beýleki gatnaşyjylar bilen gatnaşyklarda onuň bähbitlerini aramaga hukuk berlen tarap salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) ygtyýarly wekili diýlip ykrar edilýär.

Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) ygtyýarly wekili öz ygtyýarlyklaryny tabşyryk ylalaşygy ýa-da ynanç haty esasynda we özüne berlen hukuklarynyň çäklerinde ýerine ýetirýär.

2. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edaralaryň wezipeli işgärleri, kazylar, sülçüler, anyklaýjylar we prokurorlar salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) ygtyýarly wekili bolup bilmezler.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

4-nji bap. Salgyt töleýjiniň hukuklary we borçlary

22-nji madda. Salgyt töleýjiniň hukuklary

1. Salgyt töleýjiniň şu hukuklary bardyr:

a) salgyt edarasyndan we salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan beýleki ygtyýarly edaralardan Türkmenistanyň salgyt kanunçylygyny ulanmak meseleleri boýunça düşündiriş almaga;

b) salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edaralarda öz bähbitlerine hut özi ýa-da özüniň kanuny ýa-da ygtyýarly wekilleriniň üsti bilen wekilçilik etmäge;

ç) degişli esaslary bolanda, salgyt ýeňilliklerinden peýdalanmaga ýa-da olary peýdalanmakdan ýüz öwürmäge;

d) salgytlar boýunça Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň öňündäki borçlarynyň ýerine ýetirilişi barada salgyt edarasyndan maglumat almaga;

e) şu Bitewi kanunda göz öňünde tutulan tertipde Türkmenistanyň Döwlet býujetine salgytlary we beýleki tölegleri tölemek boýunça möhleti yza süýşürmeklige ýa-da möhletlere bölmeklige ygtyýar almaga;

ä) özünde geçirilen salgyt barlaglarynyň we ýerinde seretmekligiň netijeleri boýunça ykrarhatlary bilen tanyşmaga we olar boýunça düşündiriş bermäge;

f) salgytlary hasaplamak we tölemek boýunça salgyt edarasyna we olaryň wezipeli adamlaryna düşündiriş bermäge;

g) salgyt edarasyny ýazmaça habarly edip, beýleki taraplaryň salgyt boýunça bergileriniň hasabyna salgyt tölemäge;

h) salgytlaryň artyk tölenen (töletdirilen) möçberleriniň öz wagtynda başga salgytlar boýunça tölegleriň hasabyna hasaplaşyga alynmagyna ýa-da yzyna gaýtarylmagyna;

i) salgytlar hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edaralaryň wezipeli adamlaryndan, olaryň salgyt töleýji babatynda hereketlerinde (hereketsizliklerinde) Türkmenistanyň kanunçylygynyň berjaý edilmegini talap etmäge;

j) salgyt edaralarynyň we (ýa-da) gümrük gullugynyň salgyt tölemek babatyndaky talaplaryndan, şeýle hem beýleki çözgütlerinden, salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edaralaryň we olaryň wezipeli adamlarynyň hereketlerinden we hereketsizliklerinden bellenen tertipde şikaýat etmäge;

ž) salgyt syryny berjaý etmegi talap etmäge;

k) salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edaralaryň, bu edaralaryň wezipeli adamlarynyň bikanun çözgütleri, hereketleri we hereketsizlikleri netijesinde ýetirilen zyýanyň öwezini dolmagy bellenen tertipde talap etmäge;

l) salgyt salynýan binýatlary hasaba almakda, salgydy hasaplamakda we tölemekde goýberilen ýalňyşlyklary özbaşdak düzetmäge;

m) şu Bitewi kanunda we Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň beýleki namalarynda bellenen beýleki hukuklary.

2. Türkmenistanyň gümrük serhetleriniň üstünden harytlaryň geçýändigi bilen baglanyşykly, salgyt töleýän salgyt töleýjileriň hukuklary Türkmenistanyň gümrük kanunçylygy bilen hem kesgitlenýär.

23-nji madda. Salgyt töleýjiniň borçlary

1.Salgyt töleýji aşakdakylara borçludyr:

a) şu Bitewi kanunda bellenen salgytlary tölemäge;

b) eger Türkmenistanyň kanunçylygynda şeýle borç göz öňünde tutulan bolsa, şu Bitewi kanunda bellenen tertipde salgyt edarasynda hasapda durmaga;

ç) şu Bitewi kanunda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, salgytlary hasaplamak we tölemek üçin zerur bolan öz girdejileriniň, aýyrmalarynyň (harajatlarynyň, çykdajylarynyň) we salgyt salynýan binýatlarynyň hasabyny bellenen tertipde ýöretmäge;

d) eger Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, salgyt töleýji bolup durýan salgytlary boýunça hasapda durýan salgyt edarasyna bellenen tertipde salgyt beýannamalaryny we maliýe hasabatyny tabşyrmaga;

e) salgyt barlaglary geçirilende we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen beýleki ýagdaýlarda salgytlary hasaplamak we tölemek üçin resminamalary (maglumatlary) salgyt edarasyna hem-de olaryň wezipeli adamlaryna we gullukçylaryna bermäge;

ä) salgyt edarasynyň Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň ýüze çykarylan bozulmalaryny düzetmek baradaky talaplaryny ýerine ýetirmäge;

f) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda, buhgalterlik we salgyt hasaby ýöredilýän resminamalaryň goralyp saklanylmagyny üpjün etmäge;

g) salgyt ýeňillikleriniň ulanylýandygy ýa-da salgyt tölemekden boşadylandygy barada mälim etmäge we hasaba alnan ýeri boýunça salgyt edarasyna (bellenilen halatlarda bolsa salgyt ýumuşçysyna) şunuň ýaly ýeňilliklere we boşatmalara bolan hukugy tassyklaýan resminamalary bermäge;

h) şu Bitewi kanunda we Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň beýleki namalarynda göz öňünde tutulan gaýry borçlary berjaý etmäge.

2. Salgyt töleýjiler – edara görnüşli taraplar we hususy telekeçiler şu maddanyň 1-nji bölüminde göz öňünde tutulan borçlaryndan başga-da salgyt hasabyna goýlan ýeri boýunça salgyt edarasyna aşakdakylary ýazmaça görnüşde habar bermäge borçludyrlar:

a) Türkmenistanyň çäklerinden daşardaky bank edaralarynda hasaplaşyk we gaýry hasaplaryň açylandygy ýa-da ýapylandygy, şol sanda Türkmenistanyň dahylsyzlary üçin – Türkmenistanda peýda (girdeji) almaga gönükdirilen diňe telekeçilik we gaýry işi amala aşyrmak üçin peýdalanylýan hasaplar barada şeýle hasaplaryň açylan (ýapylan) gününden soň üç gün möhletde habar bermäge;

b) beýleki edara görnüşli taraplara (ýa-da şereketlere) paýçy hökmünde gatnaşygy barada – paýçy bolup gatnaşyp başlan gününden on günden gijä galman habar bermäge. Türkmenistanyň dahylsyzlary bolan edara görnüşli taraplar, eger bu Türkmenistanyň salgyt kanunçylygy tarapyndan düzgünleşdirilýän gatnaşyklar bilen baglanyşykly bolsa, şeýle gatnaşyklar barada habar bermäge borçludyrlar;

ç) Türkmenistanyň çäklerinde döredilen, Türkmenistanyň dahyllylary üçin bolsa onuň çäklerinden daşarda döredilen aýrybaşgalanan düzüm birlikleriniň ählisi barada - olar döredilen, üýtgedilip guralan we ýatyrylan gününden on günden gijä galman habar bermäge;

d) öz işini bes edýändigi, ýatyrýandygy ýa-da üýtgedip guraýandygy, gurbunyň ýokdugy (batandygy) barada – şeýle çözgüt kabul edilen gününden on günden gijä galman habar bermäge;

e) hususy telekeçiniň ýerleşýän ýeriniň, iş dolandyrýan ýeriniň we (ýa-da) ýaşaýan ýeriniň üýtgändigi barada – şeýle çözgüdiň kabul edilen gününden ýa-da ýaşaýan ýeriniň çalşan gününden on günden gijä galman habar bermäge.

3. Türkmenistanyň gümrük serhedinden harytlaryny geçirýändigi bilen baglanyşykly salgyt töleýän salgyt töleýjileriň borçlary Türkmenistanyň gümrük kanunçylygy bilen hem kesgitlenýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

III bölüm. Salgyt töleýjileri hasaba almak

24-nji madda. Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýmak

1. Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýmaklyga şahsy taraplar-hususy telekeçiler we Türkmenistanda öz şahamçalaryny we wekilhanalaryny bellige aldyran daşary ýurtly edara görnüşli taraplary goşmak bilen, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellige alnan edara görnüşli taraplar degişlidir.

2. Zähmet ylalaşygy ýa-da raýat-hukuk häsiýetli ylalaşyk boýunça işleýän şahsy taraplar şu Bitewi kanuna laýyklykda salgyt ýumuşçysy bolup durýan iş berijiniň üsti bilen salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degişlidir.

3. Şu maddanyň 1-nji we 2-nji bölümleriniň täsirine düşmeýän şahsy tarap, eger Bitewi kanunda başga ýagdaý görkezilmedik bolsa, salgyt tölemek üçin Bitewi kanunda göz öňünde tutulan ýagdaýlar bolan halatynda, salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degişlidir.

4. Şu maddanyň 1-nji bölüminiň täsirine düşmeýän Türkmenistanyň çägindäki işi hemişelik wekilhananyň döredilmegine getirýän daşary ýurtly edara görnüşli tarap salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degişlidir.

Daşary ýurtly edara görnüşli tarap hem, şu Bitewi kanunyň 108-nji maddasynyň ikinji böleginde we 144-nji maddasynyň ikinji böleginde bellenilen ýagdaýlarda, şeýle hem Türkmenistanyň çäginde hemişelik iş ýeriniň barlygynda şu Bitewi kanunyň 18-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan ýagdaýlarda onuň hemişelik wekilhanany döretmäge getirýändigine ýa-da getirmeýändigine garamazdan salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degişlidir.

5. Şu maddanyň 1–4-nji bölüminde görkezilen taraplar, edara görnüşli tarapyň (aýrybaşgalanan düzüm birliginiň) ýerleşýän ýeri, şahsy tarapyň ýaşaýan ýeri ýa-da Türkmenistanyň çäklerinde alyp barýan iş ýeri, olara degişli emläkleriň ýerleşýän ýeri boýunça salgyt edaralarynda salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degişlidir.

Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degişli tarapda hasaba goýulýan ýeri kesgitlemek bilen kynçylyklar ýüze çykan halatynda onuň beren maglumatlarynyň esasynda karar salgyt edarasy tarapyndan kabul edilýär.

6. Şereket degişlilikde ýerleşýän ýeri, iş alyp barýan ýeri ýa-da şerekete gatnaşyjylaryň biriniň Türkmenistanyň çäklerinde ýaşaýan ýeri boýunça salgyt edarasynda hasaba goýulmaga degişlidir. Şunda şeýle gatnaşyjyny saýlap almak hukugy şerekete gatnaşyjylara degişlidir.

7. Ýuridik şahsyň emele gelmegindäki telekeçilik işi bilen meşgullanýan ýuridik şahsy we ýuridik şahsy döretmezden telekeçilik işi bilen meşgullanýan fiziki şahslary-hususy telekeçileri döwlet tarapyndan bellige almak olaryň salgyt hasabyna goýulmaly ýeri boýunça salgyt edaralary tarapyndan amala aşyrylýar. Bellige almagyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenilýär.

(2010-njy ýylyň 10-njy maýyndaky, 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky, 2019-njy ýylyň 30-njy noýabryndaky we 2022-nji ýylyň 24-nji iýulyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 2, 34-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda; 2019 ý., № 4, 94-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2022 ý., № 3, 78-nji madda).

25-nji madda. Hasaba goýmagyň tertibi we möhletleri

1. Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýmaklyk şahsy tarapyň – hususy telekeçiniň ýa-da edara görnüşli tarapyň (aýrybaşgalanan düzüm birliginiň) döwlet belligine alnan gününden soň on günüň dowamynda salgyt edarasyna berlen arzanyň esasynda, beýleki taraplar üçin bolsa, salgyt tölemek borçlaryna getirýän ýagdaýlaryň ýüze çykan gününden başlap amala aşyrylýar.

Şereket üçin on günlük möhlet bilelikde iş alyp barmak barada ylalaşyk baglaşylan gününden başlap hasaplanýar.

Zähmet ylalaşyklary (şertnamalary) ýa-da raýat-hukuk häsiýetli ylalaşyklar esasynda işleýän taraplar, Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan bellenýän tertipde salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmaga degişlidir.

2. Şahsy tarap salgyt töleýji hökmünde hasaba goýmak barada arza bilen bir wagtda öz şahsyýetine güwä geçýän we ýaşaýan ýeri boýunça bellige alnandygyny tassyklaýan resminamalary berýär, hususy telekeçi bolup durýan tarap bolsa hususy telekeçi hökmünde döwlet belligine alnandygy baradaky şahadatnamany goşmaça berýär.

3. Edara görnüşli tarap salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmagy baradaky arza bilen bir wagtda döwlet belligine alnandygy baradaky şahadatnamanyň, esaslandyryjy resminamalarynyň nusgalaryny, Türkmenistanyň çäklerinde şahamçalar ýa-da wekilhanalar açylanda bolsa – olaryň döwlet belligine alnandygy baradaky bellenilen tertipde tassyklanan şahadatnamalarynyň nusgalaryny, şeýle hem statistik hasaba alyş kartoçkasynyň göçürilen nusgasyny tabşyrýar.

Degişli halatlarda edara görnüşli tarap haýsy hem bolsa bir tarapa wekilçilik wezipesiniň berlendigine şaýatlyk edýän resminamanyň bellenen tertipde tassyklanan nusgasyny tabşyrýar.

4. Şereket salgyt töleýji hökmünde hasaba goýulmagy hakyndaky arza bilen birlikde bilelikdäki iş baradaky ylalaşygyň göçürilen nusgasyny tabşyrýar.

5. Salgyt edarasy, görkezilen taraplar ähli zerur resminamalary tabşyran gününden başlap üç günüň dowamynda salgyt töleýjini hasaba goýmaga we degişli şahadatnama bermäge borçludyr.

6. Salgyt hasabyna goýulmagy baradaky arza bilen birlikde berlen bellige alyş maglumatlar, esaslandyryjy we gaýry resminamalar üýtgedilen ýagdaýynda salgyt hasabynda duran tarap olaryň üýtgedilen gününden başlap on günüň dowamynda bu barada salgyt edarasyna habar bermäge borçludyr.

7. Edara görnüşli tarap hemişelik wekilhananyň üsti bilen iş alyp barmagy bes etmek barada çözgüt kabul eden ýagdaýynda, şeýle tarap çözgüdiň kabul edilen gününden başlap on günden gijä galman bu barada hasapda duran ýeri boýunça salgyt edarasyna habar bermäge borçludyr.

8. Salgyt töleýji hökmünde hasapda goýlan salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) hususy salgyt belgisi berilýär.

Salgyt edarasy salgyt töleýjä iberýän ähli habarnamalarynda we habarlarynda onuň hususy salgyt belgisini görkezýär.

Salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) beýannamada, arzada, hasaplaşyk-töleg we gaýry resminamalarda, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan gaýry ýagdaýlarda özüniň hususy salgyt belgisini görkezýär.

Salgyt töleýjä hususy salgyt belgisini bermegiň, belgini ulanmagyň, şeýle hem üýtgetmegiň tertibi Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan kesgitlenýär.

9. Salgyt töleýji hökmünde hasaba goýlanda ulanylýan resminamalaryň görnüşleri Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan bellenýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

26-njy madda. Döwlet salgyt sanawy

1. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdiriýeti tarapyndan aşakdakylardan ybarat Döwlet salgyt sanawy ýöredilýär:

şahsy taraplaryň sanawy;

edara görnüşli taraplaryň sanawy.

2. Döwlet salgyt sanawyna wagtlaýyn salgyt belgisi bolan salgyt töleýjileriň maglumatlary hem girizilýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

27-nji madda. Salgyt edarasyna maglumatlary bermek boýunça döwlet edaralarynyň borçlary

1. Edara görnüşli taraplary (olaryň aýrybaşgalanan düzüm birliklerini) döwlet belligine alýan edaralar bellige alnan (gaýtadan bellige alnan) ýa-da ýatyrylan (üýtgedilip gurlan) edara görnüşli taraplaryň (olaryň aýrybaşgalanan düzüm birlikleriniň) bellige alnan (gaýtadan bellige alnan) ýa-da ýatyrylan (üýtgedilip gurlan) gününden başlap on günden gijä galman öz ýerleşýän ýerleri boýunça salgyt edaralaryna habar bermäge borçludyrlar.

2. Howandarlyk we hossarlyk, terbiýeçilik, bejeriş edaralary, ilaty durmuş taýdan goramak edaralary we Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda howandarlygy, hossarlygy ýa-da hossarlyk edilýäniň emlägini dolandyrmagy belleýän we amala aşyrýan şunuň ýaly beýleki edaralar, şahsy taraplara, şol sanda kazyýet tarapyndan kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen şahsy taraplara hossarlygyň bellenilendigi barada, kämillik ukyby ýok, beýleki kämillik ýaşyna ýetmedik şahsy taraplara, kazyýet tarapyndan kämillik ukyby çäklendirilen şahsy taraplara, penakärlik görnüşinde howandarlyk bellenilen kämillik ukyply şahsy taraplara, kazyýet tarapyndan nam-nyşansyz giden diýlip ykrar edilen şahsy taraplara hossarlyk edilendigi we olaryň emläklerini dolandyrmagyň ýola goýlandygy barada, şeýle hem görkezilen howandarlyk, hossarlyk ýa-da emlägi dolandyrmak bilen baglanyşykly soňky üýtgemeler barada şeýle çözgüt kabul edilen gününden başlap bäş günden gijä galman öz ýerleşýän ýerleri boýunça salgyt edarasyna habar bermäge borçludyrlar.

3. Şahsy taraplary ýaşaýan ýeri boýunça ýazga goýmaklygy, şol sanda daşary döwletleriň raýatlaryny we raýatlygy bolmadyk adamlary bellige almaklygy, şahsy taraplaryň doglandygyny we merhum bolandygyny bellige almaklygy amala aşyrýan edaralar, şahsy taraplaryň ýaşaýan ýerleri boýunça ýazga goýlandygy we bellige alnandygy barada ýa-da merhum bolandygynyň bellige alnandygy barada, ýazga goýlan we bellige alnan aýyndan soňky aýyň 5-inden gijä galman öz ýerleşýän ýerleri boýunça salgyt edarasyna habar bermäge borçludyrlar.

4. Şahadatnama, ygtyýarnama ýa-da ygtyýar beriji we bellige alyş häsiýetli resminamalary bermäge ygtyýarly edaralar şahadatnama, ygtyýarnama ýa-da ygtyýar beriji we bellige alyş häsiýetli beýleki resminama berlen (yzyna alnan ýa-da bes edilen) salgyt töleýjiler barada olaryň berlen (yzyna alnan ýa-da bes edilen) gününden başlap on günüň dowamynda öz ýerleşýän ýerleri boýunça salgyt edaralaryna maglumat bermäge borçludyrlar.

5. Notarial hereketlerini amala aşyrmaga ygtyýarly edaralar (guramalar) miras alma hukugyň notarial taýdan tassyklanandygy hakynda öz ýerleşýän ýerleri boýunça salgyt edaralaryna, eger şu Bitewi kanunda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, notarial taýdan tassyklanan gününden başlap bäş günden gijä galman habar bermäge borçludyrlar.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky we 2022-nji ýylyň 17-nji aprelindäki Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2022 ý., № 1-2, 22-nji madda).

28-nji madda. Bank edaralarynyň salgyt edarasyna maglumat bermek bilen baglanyşykly borçlary

Türkmenistanyň çäklerinde ýerleşýän bank edaralary şahsy tarap bolup durýan hususy telekeçilere, edara görnüşli taraplara (onuň aýrybaşgalanan düzüm birliklerine) şeýle hem şereketlere hasap açandyklary ýa-da ýapandyklary barada (bank hasaby şertnamasynyň esasynda açylýan, pul serişdeleri olara geçirilýän we olardan harçlanylyp bilinýän) şeýle hasabyň açylan ýa-da ýapylan gününiň ertesi gününden gijä galman bank edaralarynyň ýerleşýän ýerleri boýunça salgyt edarasyna habar bermäge borçludyrlar.

Salgyt edarasynyň talap etmegi boýunça üç gün möhletde beýleki şahsy taraplaryň hasaplary barada hem maglumat berilmelidir.

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi Türkmenistanyň Merkezi banky bilen bilelikde hasaplaryň aýry-aýry görnüşleriniň açylmagy ýa-da ýapylmagy we aýry-aýry taraplar baradaky maglumatlary bermegiň aýratyn tertibini belläp bilerler.

IV bölüm. Salgydy hasaplamak we tölemek

1-nji bap. Salgyt salmak maksady bilen hasaba almak we hasabatlylyk

29-njy madda. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almak

1. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almak salgyt salmak maksady bilen salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan alnyp barylýar.

Salgyt salynýan binýatlary hasaba almak we olara baha bermek buhgalterlik hasaplarynyň we (ýa-da) salgyt salmaga degişli ýa-da salgyt salmak bilen baglanyşykly binýatlar hakyndaky resminamalar arkaly tassyklanan maglumatlara esaslanýar.

Salgyt salmagyň aýry - aýry binýatlaryny hasaba almagyň tertibi Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan bellenip bilner.

2. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almak salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan özbaşdak alnyp barylýar, özleriniň kanuny we ygtyýarly wekilleri tarapyndan şeýle hasabyň ýöredilýän nam-nyşansyz giden we kämillik ukyby bolmadyk adamlary muňa degişli däldir.

3. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almagy alyp barmak salgyt töleýjiniň işi bilen baglanyşykly ähli amallary we onuň maliýe ýagdaýy barada doly we dogry düşünjäniň bolmagyny üpjün etmelidir. Görkezilen amallar olaryň başlanyşyny, barşyny we tamamlanyşyny öwrenip bolar ýaly beýan edilmelidir.

4. Salgyt töleýji tarapyndan salgyt salynýan binýatlaryň hasaba alnyşyny özbaşdak ýöretmäge mümkinçilik bolmadyk ýagdaýynda, ol haryt-maddy ätiýaçlygyna degişli edilen meňzeş harytlary hasaba almak üçin aşakdaky usullaryň birini ulanmaga haklydyr:

а) ilkinji nobatda birinji satyn alnan ýa-da öndürilen harydyň gymmaty hasapdan öçürilýän baha bermek usuly;

b) ilkinji nobatda soňky satyn alnan ýa-da öndürilen harydyň gymmaty hasapdan öçürilýän baha bermek usuly;

ç) ortaça ölçelen gymmat boýunça baha bermek usuly.

Haryt-maddy ätiýaçlary hasaba almak üçin saýlanyp alnan usul salgyt ýylynyň dowamynda üýtgedilip bilinmez.

5. Salgyt salynýan binýatlary hasaba almagy ýöretmek bilen baglanyşykly, şu bitewi Kanunda kesgitlenmedik, haryt-maddy ätiýaçlyklar (gymmatlyklar) düşünjesi we beýleki adalgalar we aňlatmalar buhgalterlik hasaba alyş maksatlary üçin kesgitlenen manyda kabul edilýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky we 2022-nji ýylyň 17-nji aprelindäki Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2022 ý., № 1-2, 22-nji madda).

30-njy madda. Salgyt beýannamasy

1. Salgyt beýannamasy salgyt töleýji tarapyndan berilýän we salgydy hasaplamak we (ýa-da) tölemek üçin zerur bolan salgyt hasabatynyň bir görnüşi bolup durýar. Salgyt beýannamasynyň görnüşi, ony bermegiň we doldurmagyň tertibi Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan işlenip taýýarlanýar we tassyklanýar.

Eger şu Bitewi kanunda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, salgyt beýannamasy her bir salgyt töleýji tarapyndan tölenmäge degişli her bir salgyt boýunça berilýär.

Salgyt beýannamasy salgyt töleýjiniň hasapda duran ýeri boýunça salgyt edarasyna berilýär we oňa salgyt töleýji tarapyndan, degişli ýagdaýlarda bolsa, onuň kanuny ýa-da ygtyýarly wekili tarapyndan gol çekilmelidir.

2. Salgyt beýannamasy salgyt töleýjiniň hut özi tarapyndan, şeýle hem poçta ýollamalary görnüşinde berlip bilner. Salgyt edarasynyň salgyt beýannamasyny kabul etmezlige haky ýokdur we salgyt töleýjiniň haýyşy boýunça salgyt beýannamasynyň göçürilen nusgasynda onuň kabul edilen we gowşurylan senesini bellik etmäge borçludyr. Salgyt beýannamasy poçta bilen iberilende, iberilen ýerindäki poçtanyň basan möhürçesinde görkezilen sene onuň gowşurylan senesi hasap edilýär. Salgyt edarasy bilen ylalaşylyp, salgyt beýannamasy elektron resminama görnüşinde ýa-da başga bir göterijide berlip bilner.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

31-nji madda. Salgyt edarasynda salgyt beýannamasyny doldurmak

Eger salgyt töleýjiniň salgyt beýannamasyny özbaşdak doldurmaga, salgydyň möçberini hasaplamaga ýa-da bu borjy üçünji bir adama tabşyrmaga ýagdaýynyň ýokdugy sebäpli, salgyt töleýjiden onuň ýazmaça görnüşini alyp bolmajak halatynda, salgyt beýannamasy salgyt edarasynyň işgäri tarapyndan salgyt töleýjiniň aýdanlarynyň esasynda doldurylyp bilner.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

32-nji madda. Salgyt beýannamasyna üýtgetmeler girizmek

Salgyt töleýji tarapyndan tabşyrylan salgyt beýannamasynda maglumatlaryň görkezilmändigi ýa-da doly görkezilmändigi, şonuň ýaly hem ýalňyşlyklar ýüze çykarylan halatynda, salgyt töleýji salgyt beýannamasyna zerur goşmaçalary we üýtgetmeleri girizmäge we salgyt edarasyna gowşurmaga borçludyr.

Goşmaçalar we üýtgetmeler girizilen, salgydyň tölenmeli möhleti tamamlanmazdan öň salgyt edarasyna gowşurylan salgyt beýannamasy bellenen möhletde gowşurylan hasap edilýär.

Salgydy tölemeli möhlet geçenden soň, ýöne salgyt töleýji resminamalaýyn salgyt barlagynyň bellenilendigi hakynda habarly edilen pursadyna çenli salgyt edarasyna goşmaçalar we üýtgetmeler bilen bilelikde, salgyt beýannamasy ýa-da öň tabşyrylmadyk salgyt beýannamasy berlen mahaly salgyt töleýji şu Bitewi kanunda göz öňünde tutulan jogapkärçilikden boşadylýar. Görkezilenler, şu Bitewi kanunyň 35-nji maddasynyň ikinji böleginiň düzgünlerine laýyklykda ýol berlen ýalňyşlyklar (ýoýulmalar) ýüze çykarylan we (ýa-da) geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde hasaba alynmadyk geleşikler ýüze çykarylan mahaly salgyt töleýji tarapyndan salgyt özenine düzedişleriň girizilen halatlaryna degişlidir. Şunda puşmana tölegi umumy bellenilen tertipde hasaplanylýar.

Haçan-da goşmaçalar we üýtgetmeler girizilen salgyt beýannamasy, resminamalaýyn salgyt barlagynyň netijesinde möçberi artdyrylan (azaldylan) salgyt boýunça berilse we bu barada öň degişli çözgüt çykarylan bolsa, şeýle beýannama şu Bitewi kanunyň 85–87-nji maddalary bilen bellenilen tertipde şikaýat bilen bilelikde berilýär. Şeýle beýannama boýunça salgydyň möçberini bellemek diňe şikaýata garalandan we salgyt barlagy geçirilenden soň geçirilýär.

Şu maddanyň düzgünleri olar tarapyndan bellenen salgyt hasabaty berlende, salgyt ýumuşçylary babatynda hem ulanylýar.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

33-nji madda. Salgyt beýannamasyny gowşurmagyň möhletini uzaltmak

Eger salgyt töleýji salgyt beýannamasynyň gowşurylmaly möhleti tamamlanýança ony gowşurmagyň möhletini uzaltmak barada ýüz tutan bolsa we şu Bitewi kanunyň 39-njy maddasyna laýyklykda kesgitlenýän, salgydyň garaşylýan möçberini doly tölände, salgyt edarasy bilen ylalaşylyp, salgyt beýannamasynyň tabşyrylmaly möhleti otuz güne çenli uzaldylyp bilner.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

2-nji bap. Salgydy hasaplamak we salgyt habarnamasyny bermek

1-nji paragraf. Salgydyň möçberini hasaplamak we bellemek

34-nji madda. Salgydyň möçberini hasaplamagyň we kesgitlemegiň umumy düzgünleri

1. Salgydyň möçberini hasaplamak salgyt töleýji tarapyndan özbaşdak ýerine ýetirilýär. Şu Bitewi kanunda salgydy hasaplamagy salgyt ýumuşçysynyň, salgyt edarasynyň we salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan beýleki ygtyýarly edaralaryň üstüne ýüklenýän ýagdaýlar hem göz öňünde tutulýar.

Salgydyň her bir görnüşi boýunça salgydyň möçberini hasaplamak şu Bitewi kanunda ýa-da Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň beýleki namalarynda bellenen tertipde geçirilýär.

2. Salgydyň möçberi salgyt edarasy tarapyndan geçirilen kameral barlaglaryň netijeleri boýunça bellenýär.

Salgyt ýumuşçylary, salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edaralar tarapyndan salgydyň möçberi hasaplananda hasaplanan salgydyň möçberi bellenen diýlip ykrar edilýär.

3. Salgydyň möçberini bellemek üçin aşakdakylar esas bolup biler:

salgyt töleýjiniň salgyt beýannamasynda görkezilen maglumatlar;

salgyt salynýan binýatlary hasaba alyş maglumatlary;

auditiň, salgyt barlaglarynyň maglumatlary;

salgyt salmak üçin ähmiýeti bolan beýleki maglumatlar.

Türkmenistanyň kanunçylygy bozulyp, salgyt hasaplamak üçin alnan maglumatlar salgydy bellemek üçin esas bolup bilmez.

4. Eger salgyt edarasy kameral barlagyň netijeleri boýunça habarnama gowşurmak üçin bellenilen möhletlerde salgydyň hasaplanan möçberine üýtgetme girizmegiň zerurdygy hakynda salgyt töleýjini habarly etmedik bolsa, salgyt töleýjiniň salgyt beýannamasynda görkezilen salgydyň möçberi bellenen diýlip ykrar edilýär.

5. Eger ýüze çykarylan, salgyt salmak üçin ähmiýeti bolan hakyky ýagdaýlardan we amala aşyrylýan amallaryň düýp manysyndan ugur alanyňda, geleşigiň hukuk görnüşiniň (görnüşiniň we mazmunynyň) ýa-da geleşigiň yzygiderliliginiň salgydy tölemekden gaça durmaga getirýänligi mälim bolsa, salgyt edarasy salgydyň hakyky möçberini hasaplaýar we belleýär.

Salgyt edarasy salgyt töleýjiniň salgyt tölemekden boýun gaçyrmak pikiriniň bardygyna şaýatlyk edýän ýeterlik subutnamalar bolan halatynda, salgydy möhletinden öň hasaplamaga we bellemäge, şeýle hem salgydy haýal etmän tölemegi talap etmäge hem haklydyr.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

35-nji madda. Salgyt özeni

1. Salgyt özeni her bir salgyt salynýan binýat boýunça degişli hasabat (salgyt) döwri üçin kesgitlenýär we onuň gymmatyny, fiziki ýa-da başga bir häsiýetlerini özünde jemläp biler. Salgyt salynýan binýat we salgyt özenini kesgitlemegiň tertibi salgydyň her bir görnüşi boýunça şu Bitewi kanun arkaly bellenilýär.

2. Salgyt özeni aşakdaky ýagdaýlarda düzedilmäge degişlidir:

geleşik geçirmegiň ýagdaýlary üýtgände;

geleşik doly ýa-da bölekleýin ýatyrylanda;

bahalaryň we nyrhlaryň üýtgemegi netijesinde geleşigiň pul möçberi üýtgände;

geleşik hakyky däl hasap edilende;

geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde hasaba alynmadyk geleşikler ýüze çykarylanda;

geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde ýol berlen ýalňyşlyklar (ýoýulmalar) ýüze çykarylanda;

zerur bolan beýleki halatlarda.

Görkezilen halatlarda şeýle ýagdaýlar ýüze çykarylan salgyt (hasabat) döwrüniň salgyt özeni düzediş girizilmäge degişlidir, ýol berlen ýalňyşlyklaryň (ýoýulmalaryň) tapylmagy we (ýa-da) geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde hasaba alynmadyk geleşikleriň ýüze çykarylmagy muňa girmeýär. Ýol berlen ýalňyşlyklar (ýoýulmalar) tapylan we (ýa-da) geçen salgyt (hasabat) döwürlerinde hasaba alynmadyk geleşikler ýüze çykarylan halatynda, ýüze çykarylan ýagdaýlar hasaba alynmazdan kesgitlenilen (hasaplanylan) salgyt (hasabat) döwrüniň salgyt özeni düzediş girizilmäge degişlidir. Şunda salgytlaryň aýry-aýry görnüşleri üçin şu Bitewi kanunyň II Bölegi bilen bellenilen aýratynlyklar nazara alynýar.

Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde geleşikler hakyky däl diýlip ykrar edilende, salgyt özeni geleşigiň beýleki tarapyna gaýtarylyp berilýän serişdeleriň möçberinde azaldylýar.

Resminamalaýyn salgyt barlaglarynyň netijesinde bikanun alnan girdejiniň (jemi girdeji ýa-da peýda) pul möçberi ýüze çykarylan we Türkmenistanyň hereket edýän kanunçylygyna laýyklykda maliýe jerimeleri görnüşinde alnan halatlarynda, olar olardan hasaplanan we tölenen salgydyň möçberine azaldylýar. Şunuň ýaly girdejä barlag geçirilmezinden öň salgyt salynmadyk bolsa, ondan salgytlary hasaplamak geçirilmeýär.

Diňe degişli resminamalar arkaly tassyklanan esaslar bolan halatynda salgyt özenine düzediş girizilýär.

3. Haçan-da öň salgyt özeni Türkmenistanyň Hökümetiniň Daşary ýurt pulundaky ätiýaçlygyna geçirilmäge degişli pul serişdeleriniň möçberine azaldylan ýa-da bu serişdeleriň geçirilmäge degişli möçberi salgytdan boşadylýan ýa-da goşulan baha üçin salgydyň nol möçberleri ulanylýan harytlara (işlere, hyzmatlara) degişli bolan halatlarynda, manatda üstüniň dolunmagy alnan mahaly salgyt özenine düzediş girizmeklik amala aşyrylýar.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2011-nji ýylyň 21-nji maýyndaky we 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2011 ý., № 2, 45-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

36-njy madda. Salgyt salmak maksatlary üçin harytlaryň, işleriň, hyzmatlaryň bahasyny kesgitlemek

1. Salgyt salmagyň maksatlary üçin geleşigiň taraplarynyň harytlara, işlere, hyzmatlara ulanan bahasy kabul edilýär. Munuň şeýle däldigi subut edilýänçä, bu baha bazar bahasy bolup durýar diýlip çak edilýär.

Hakyky bazar bahalary barada resmi maglumatyň bar bolan ýagdaýynda, geleşigiň amala aşyrylan ýeri boýunça bahalar ulanylýar.

2. Salgyt edarasy salgyt salmak maksady üçin aşakdaky ýagdaýlarda geleşigiň taraplarynyň ulanan bahalaryna baha bermäge haklydyr:

bir-birine garaşly taraplaryň arasynda geleşikler geçirilende;

harytlary, işleri, hyzmatlary çalyşmak boýunça işler geçirilende;

daşary söwda geleşiklerinde;

eger salgydyň hasaplanylyşynyň dolulygyna gözegçilik amala aşyrylanda, geleşigiň taraplarynyň ulanan bahalary harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) hakyky bazar bahalaryndan ep-esli tapawutlanýar diýip pikir etmäge ýeterlik esas bar bolanda.

Salgyt salmak maksady üçin biri-birine garaşly taraplar diýlip, özara gatnaşyklary olaryň iş şertlerine ýa-da ykdysady netijelerine täsir edip biljek şahsy we (ýa-da) edara görnüşli taraplar ykrar edilýär.

3. Deňeşdirme şertlerinde meňzeş, olar bolmasa-da kybapdaş harytlara (işlere, hyzmatlara) bolan isleg bilen hödüriň özara arabaglanyşygynda emele gelen baha hakyky bazar bahasy diýlip ykrar edilýär.

Deňeşdirme şertleri diýlip, eger olaryň arasyndaky tapawut harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) bahasyna düýpli täsir etmeýän ýa-da düzedişleriň üsti bilen göz öňünde tutup bolýan şertler ykrar edilýär. Garaşsyz hyzmatdaşlaryň ýa-da biri-birine garaşly taraplaryň arasynda, eger olaryň özara garaşlylygy geleşigiň netijelerine täsir etmeýän bolsa, wagty boýunça golaý geçirilen geleşikler, şeýle hem iberilýän harytlaryň sany (möçberi), borçlaryň ýerine ýetirilen möhleti, tölegiň şertleri we geleşiklerde adatça ulanylýan beýleki şertler göz öňünde tutulmalydyr.

Bazaryň hakyky bahasyny kesgitlemek üçin aşakdakylar ulanylyp bilner:

harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) hakyky bazar lomaý bahasynyň döwlet hasabaty edaralaryndan alnan, şunuň ýaly bahalaryň arasynda 15 göterim çäklerinde emele gelen göterime görä azaldylan, harytlaryň, (işleriň, hyzmatlaryň) hakyky bazar bölek satuw bahasy baradaky maglumatlaryň esasynda kesgitlenýän usuly;

harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) hakyky bazar bahasynyň alyjynyň olary soňra ýerleýän bahasynyň esasynda kesgitlenýän usuly. Şunda alyjynyň ýerleýän bahasy alyjynyň şeýle harytlary (işleri, hyzmatlary) ýerlemek üçin eden harajatlarynyň degişli bölegine, şeýle hem alyjynyň şu ugurda alýan peýdasynyň möçberlerinde azaldylýar;

satyjynyň şeýle görnüşindäki harytlara (işlere, hyzmatlara) çykaran harajatlarynyň we işiň şu ulgamynda adaty alynýan peýdanyň esasynda harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) hakyky bazar bahasyny kesgitlemek usuly. Görkezilen usul birinji iki usuly ulanmak mümkin bolmadyk ýagdaýlarda ulanylýar.

Şu usullardan peýdalanmak bilen kesgitlenen hakyky bazar bahasy degişli hasaplamalar bilen tassyklanmalydyr. Harydyň (işleriň, hyzmatlaryň) hakyky bazar bahasy baradaky maglumatlar döwlet hasabaty edaralaryndan we beýleki resmi maglumat çeşmelerinden hem alnyp bilner.

Salgyt edarasynyň harytlar (işler, hyzmatlar) üçin bahalar we tarifler hakyndaky bar bolan maglumatlary talap etmäge haky bardyr, soralýan tarap bolsa şol maglumatlary ýa-da netijenamany bermäge borçludyr.

Salgyt salmak maksady üçin, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen döwlet tarapyndan düzgünleşdirilýän bahalar (nyrhlar) boýunça harytlar (işler, hyzmatlar) ýerlenende görkezilen bahalar (nyrhlar) ulanylýar.

4. Harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) hakyky bazar nyrhlary kesgitlenende aşakdaky ýagdaýlar bilen baglanyşykly indirimler göz öňünde tutulmalydyr:

sarp edijilik isleginiň möwsümleýin we beýleki ýagdaýlar sebäpli üýtgemegi;

hiliniň we gaýry sarp edijilik häsiýetleriniň ýitgileri;

ýaramlylyk ýa-da ýerlemek möhletiniň tamamlanýan senesiniň golaýlamagy;

özüne meňzeşi ýok täze harytlaryň bazara getirilmegi, şeýle hem harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) täze bazarlara getirilmegi;

alyjylary tanyşdyrmak maksady bilen bazara getirilen harytlaryň synag görnüşleriniň we nusgalarynyň ýerlenmegi.

5. Şu maddanyň 2-nji bölüminde göz öňünde tutulan geleşik taraplarynyň ulanan bahalary bazaryň hakyky bahasyndan 20 göterimden köp pes bolan ýagdaýynda (ep-esli tapawutlylyk), salgyt edarasy degişli harytlara (işlere, hyzmatlara) bazaryň hakyky nyrhlaryndan ugur alyp, salgydy hasaplamak we bellemek barada esaslandyrylan çözgüt kabul etmäge haklydyr.

Şu Bitewi kanunyň 154-nji maddasynyň sekizinji bölegi bilen bellenilen halatlarda satyn alynýan, daşary ýurtlardan getirilýän harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) bahalarynyň 20 göterimden köp ýokarlandyrylmagy hem hakyky bazar bahalaryndan ep-esli tapawutlylyk bolup durýar.

6. Özlerine mahsus birmeňzeş alamatlary, hususan-da – fiziki häsiýetnamasy, hili, bazardaky abraýy, çykarylan ýurdy, öndürijisi bir bolan harytlar meňzeş harytlar diýlip ykrar edilýär.

Meňzeş bolmazdan deňdeş häsiýetleri bolan we şol bir wezipäni ýerine ýetirmäge mümkinçilik berýän meňzeş böleklerden ybarat bolan we täjirçilik taýdan özara çalşylyp bolýan harytlar kybapdaş harytlar diýlip ykrar edilýär. Harytlaryň kybapdaşlygy kesgitlenilende, hususan-da olaryň hili, harytlyk nyşany, bazardaky abraýy, öndürilen ýurdy göz öňünde tutulýar.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2011-nji ýylyň 4-nji awgustyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2011 ý., № 3, 59-njy madda, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

37-nji madda. Salgydyň möçberi

Salgydyň möçberi salgyt özeniniň birliginden göterim we (ýa-da) kesgitlenen ululyk görnüşinde alynýan salgydyň möçberini aňladýar.

38-nji madda. Salgyt döwri

1. Salgyt özeniniň we tölemäge degişli salgydyň möçberiniň hasaplanýan wagt aralygy salgyt döwri diýlip hasap edilýär. Salgyt döwri şu Bitewi kanun tarapyndan salgytlaryň aýry-aýry görnüşleri babatynda bellenýär.

Salgyt döwri bir ýa-da birnäçe hasabat döwründen ybarat bolup biler.

2. Ýanwar aýynyň 1-inden sentýabr aýynyň 30-yny öz içine alýan aralykdaky döwürde döredilen edara görnüşli tarap üçin, salgyt döwri salgyt ýylyna deň bolan salgytlar babatyndaky ilkinji salgyt döwri, onuň döredilen gününden başlap şol ýylyň ahyryna çenli wagt aralygy bolup durýar.

Oktýabr aýynyň 1-inden dekabr aýynyň 31-ini öz içine alýan aralykda döredilen edara görnüşli tarap üçin, şeýle salgytlar üçin ilkinji salgyt döwri onuň döredilen gününden başlap, döredilen ýylyndan soňky senenama ýylynyň ahyryna çenli wagt aralygy bolup durýar.

3. Edara görnüşli tarap döredilende ýa-da ýatyrylanda salgyt döwri senenama aýy ýa-da çärýegi hökmünde bellenenler üçin salgytlar babatynda birinji (soňky) salgyt döwri salgyt töleýji hökmünde hasaba goýlan ýerindäki salgyt edarasy bilen ylalaşylyp kesgitlenilýär.

4. Şu maddanyň 2-nji we 3-nji bölekleri aşakdakylara ulanylýar:

Türkmenistanyň dahylsyzy bolan edara görnüşli taraplaryň şahamçalary, wekilhanalary ýa-da hemişelik wekilhanalary babatynda;

hususy telekeçiler bolan şahsy taraplar babatynda;

salgyt töleýjiler bolup duran şerekete girýän taraplar babatynda;

edara görnüşli taraplar goşulan ýa-da bölünen ýagdaýlarynda.

5. Eger salgyt salmagyň binýady bolup durýan emläk senenama ýylynyň dowamynda satyn alnan, satylan (aýrybaşgalanan ýa-da ýok edilen) bolsa, şu emläk babatynda salgyt boýunça salgyt döwri şol senenama ýylynda şol emlägiň salgyt töleýjiniň eýeçiliginde hakyky bolan döwrüniň wagty bilen kesgitlenýär.

(2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

39-njy madda. Salgyt edarasy tarapyndan salgydyň çak edilýän möçberini kesgitlemegiň usullary

1. Salgyt töleýji tarapyndan şu Bitewi kanunda bellenen möhletde salgyt beýannamasynyň berilmedik ýagdaýynda, salgydyň çak edilýän möçberi salgyt edarasy tarapyndan öňki hasabat döwri üçin salgydyň bellenen möçberinden ugur alnyp kesgitlenýär.

2. Eger geçirilýän salgyt barlaglarynyň barşynda salgyt salynýan binýatlaryň hasaba alynmandygy ýa-da salgyt töleýji tarapyndan şeýle maglumatlaryň berilmeýändigi ýüze çykarylsa, onda salgyt edarasy özünde bar bolan maglumatlaryň esasynda, degişli ýagdaýlarda harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) kesilen bahasyny, emlägiň kesilen bahasyny, zähmet hakynyň ortaça derejesini, 25 göterim möçberinde düşewüntliligi (haryt dolanyşygynyň 8 göterimi – söwda işleri üçin) ulanyp, salgydyň çak edilýän möçberini hasaplamaga we bellemäge haklydyr.

Düşewüntlilik şu halatda, söwda işinden başga ýagdaýlarda, Bitewi kanunyň 133-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenýär.

Salgydyň çak edilýän möçberi beýleki salgyt töleýjileriň alyp barýan şonuň ýaly işleriniň ykdysady görkezijilerini deňeşdirmek esasynda hem hasaplanyp we bellenilip bilner.

Baha bermegiň ýokarda görkezilen usullary dürli netijeleri beren halatynda, salgydyň çak edilýän möçberiniň iň ýokary ululygy kabul edilýär.

3. Salgyt töleýji tarapyndan soňundan salgyt beýannamasynyň, zerur bolan ýagdaýynda bolsa, salgyt salynýan binýatlary hasaba almagyň maglumatlarynyň berlen halatynda salgyt edarasy şu maddanyň 1-nji we 2-nji bölümine laýyklykda bellenen salgydyň möçberine düzediş girizýär.

40-njy madda. Hak isleginiň wagt möhletleri

1. Salgyt edarasy salgydyň bellenen möçberine salgydyň bellenen degişli salgyt döwri tamamlanandan soň bäş ýylyň dowamynda düzediş girizmäge haklydyr.

2. Salgydyň bellenen ýa-da goşmaça hasaplanan möçberini almaklyk, salgydy tölemek hakyndaky talabyň ýüze çykan pursadyndan başlap bäş ýylyň dowamynda amala aşyrylyp bilner.

2-nji paragraf. Salgyt habarnamasynyň görkezilmegi

41-nji madda. Salgyt habarnamasy

1. Salgyt habarnamasy salgyt edarasynyň (gümrük gullugynyň) salgyt töleýjä bildirýän ýazmaça talaby bolup durýar.

Salgyt habarnamasy salgyt töleýjä aşakdaky ýagdaýlarda iberilýär:

a) salgyt edarasy (gümrük gullugy) tarapyndan şu Bitewi kanuna laýyklykda salgyt hasaplananda;

b) eger kameral barlagyň netijeleri boýunça salgyt edarasy tarapyndan salgyt töleýjiniň özbaşdak hasaplan salgydynyň möçberinden tapawutlanýan salgydyň möçberi ýüze çykarylanda;

ç) resminamalar esasynda geçirilen barlaglaryň netijesinde salgyt edarasy (gümrük gullugy) salgydyň bellenen möçberini üýtgetmek barada çözgüt kabul edende;

1. d) salgydy tölemegiň möhleti üýtgedilende;

e) salgyt töleýjiniň salgyt tölemek boýunça ýerine ýetirilmedik borçlary bolanda;

ä) salgyt salmak bilen bagly beýleki ýagdaýlarda.

2. Salgyt habarnamasy şu maddanyň 1-nji bölüminde görkezilen degişli ýagdaýlar ýüze çykandan soň bäş günden gijä galman salgyt töleýjä iberilmelidir ýa-da gowşurylmalydyr.

Salgyt habarnamasy edara görnüşli tarapyň ýolbaşçysyna (onuň kanuny ýa-da ygtyýarly wekiline) ýa-da şahsy tarapa (onuň kanuny ýa-da ygtyýarly wekiline) gol çekdirilip elin ýa-da onuň alnandygyny we senesini tassyklaýan başga bir görnüşde gowşurylmalydyr. Görkezilen taraplar salgyt habarnamasyny almakdan ýüz öwren halatlarynda, şol habarnama tabşyryk haty bilen poçta arkaly iberilýär. Salgyt habarnamasy tabşyryk haty bilen iberilenden alty gün geçenden soň alnan hasap edilýär.

3. Eger salgyt habarnamasy iberilenden ýa-da salgyt töleýjä gowşurylandan soň, salgyt edarasyna (gümrük gullugyna) salgyt habarnamasynda görkezilen salgydyň möçberiniň üýtgedilmegine getirýän ýagdaýlar ýa-da subutnamalar aýan bolanda, salgyt habarnamasy üýtgedilmäge degişlidir.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

42-nji madda. Salgyt habarnamasynyň görnüşi

1. Salgyt habarnamasynyň görnüşi Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan tassyklanýar.

2. Salgyt habarnamasyna salgyt edarasynyň ygtyýarly wezipeli adamy tarapyndan gol çekilmelidir we salgyt edarasynyň möhüri bilen tassyklanmalydyr.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

3-nji bap. Salgydy tölemek

1-nji paragraf. Salgydy tölemek borjy we ony ýerine ýetirmek

43-nji madda. Salgydy tölemek boýunça borçlaryň döremegi we bes edilmegi

1. Salgyt töleýjide salgyt tölemek boýunça borçlar Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň talaplaryna laýyklykda salgydyň tölenmegi göz öňünde tutulýan ýagdaýlar ýüze çykan pursadyndan döreýär.

2. Salgyt tölemek boýunça borçlar aşakdaky ýagdaýlarda bes edilýär:

tölenmeli salgyt tölenende;

salgyt töleýji merhum bolanda ýa-da Türkmenistanyň Raýat kodeksi tarapyndan bellenen tertipde onuň merhum bolandygy ykrar edilende;

kazyýetiň çözgüdi boýunça;

salgyt töleýjiniň gurpsuzdygy (batandygy) sebäpli edara görnüşli tarap ýatyrylanda;

şu Bitewi kanun tarapyndan salgyt tölemek boýunça borçlaryň bes edilmegi bilen baglanyşdyrylýan gaýry ýagdaýlar peýda bolanda.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda).

44-nji madda. Salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmegiň nobatlylygy

Salgyt töleýjiniň bank edarasyndaky hasabynda özüniň ähli borçnamalaryny ýerine ýetirmäge pul serişdeleriniň ýeterlik bolmadyk ýagdaýynda, onuň salgytlary, maliýe jerimelerini we puşmana pullaryny tölemek, şu aşakdaky borçnamalardan başga hemme borçnamalardan öňürti ýerine ýetirilýär:

ömrüne we saglygyna ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak, alimentleri tölemek boýunça tölegler;

zähmet ylalaşygy (şertnamasy) esasynda, zähmet borçlaryny ýerine ýetirmek bilen bagly raýat-hukuk häsiýetli beýleki ylalaşyklar boýunça işleýän şahslara işden çykylanda berilýän hemaýat puluny we zähmet hakyny tölemek, şeýle hem işgärlere awtorlyk ylalaşygy boýunça tölegleri we öwezini doluş pullaryny tölemek;

döwlet pensiýalaryny we kömek pullaryny tölemek, hökmany döwlet pensiýa ätiýaçlandyrmasy, pensiýa we saglygy goraýyş ätiýaçlandyrmasy baradaky ylalaşyklar boýunça geçirmeler;

salgyt töleýjileriň girewe goýlan emlägini ýerlemekden alnan pul serişdeleriniň hasabyna, karzdarlaryň girew bilen üpjün edilen talaplarynyň öwezini dolmak.

Aýratyn halatlarda Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi bilen ylalaşmak boýunça Türkmenistanyň Hökümetiniň adyndan baglaşylan karz ylalaşyklaryna laýyklykda daşary ýurtlaryň maliýe guramalaryndan alnan karzlar boýunça berginiň (hasaplanan göterimleri hasaba almak bilen) möçberini tölemek boýunça borçnamalar, şeýle hem hasaplaşyklary geçirmegiň ýörite tertibine laýyklykda beýleki tölegler salgytlary, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek boýunça borçnamalardan öňürti ýerine ýetirilip bilner.

(2015-nji ýylyň 23-nji maýyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 23-nji noýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 2, 71-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; № 4, 165-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

45-nji madda. Salgydy tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmegiň möhletleri

1. Salgydy tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmegiň möhletleri şu Bitewi kanun we salgyt kanunçylygynyň beýleki namalary tarapyndan salgydyň her bir görnüşi babatynda bellenýär.

2. Öň bellenen salgyt üýtgedilende goşmaça hasaplanan salgydyň möçberi salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan salgyt habarnamasy alnan gününden soň bäş günüň dowamynda tölenýär.

3. Salgyt tölemek boýunça borçlaryň ýerine ýetirilmeli möhleti şu Bitewi Kanunyň 54-56-njy maddalarynda bellenen ýagdaýlarda üýtgedilip bilner.

46-njy madda. Salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmek

1. Salgyt tölemek boýunça borçlaryny şu Bitewi kanuna ýa-da salgyt kanunçylygynyň beýleki namalaryna laýyklykda bu borçlary ýerine ýetirmek başga borçly adama ýüklenen ýagdaýlardan beýleki halatlarda, gönüden - göni salgyt töleýjiniň özi ýerine ýetirýär.

Tebigy we ugurdaş gazy, nebiti we nebit önümlerini çykarmak (öndürmek) we (ýa-da) ýerlemek bilen baglanyşykly amallary şeýle hem demir ýol gatnawlaryny amala aşyrýan, Türkmenistanyň dahyllysy bolup duran edara görnüşli taraplar üçin Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan salgytlary hasaplamagyň, tölemegiň we salgyt beýannamalaryny bermegiň aýratyn tertibi bellenilip bilner.

2. Salgyt nagt pul serişdeleri bilen, şol sanda pul ibermek tertibinde we (ýa-da) tölemegiň nagt däl görnüşinde tölenip bilner.

3. Nagt pul serişdesi bilen tölenende salgydyň bellenen pul möçberiniň ýa-da onuň bir böleginiň tölenen güni diýlip şol pul serişdeleriniň banka geçirilen güni hasap edilýär.

4. Nagt däl pul serişdeleri bilen tölenende salgydyň bellenen pul möçberiniň we onuň bir böleginiň tölenen güni diýlip şol pul serişdelerini bankyň salgyt töleýjiniň hasabyndan öçüren güni hasap edilýär.

5. Salgyt ýumuşçysy tarapyndan salgyt tutulyp alnanda salgydyň bellenen pul möçberini salgyt töleýjiniň tölän güni diýlip salgydyň tutulyp alnan güni hasap edilýär.

6. Salgydyň bellenen möçberiniň ýa-da onuň bir böleginiň tölenen güni diýlip, salgyt edarasynyň (gümrük gullugynyň) ýa-da kazyýetiň artyk tölenen ýa-da artyk töletdirilen salgydy hasaplaşyga almak baradaky çözgüdi çykaran güni hasap edilýär.

7. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna salgyt töletdirilende ýa-da salgyt üçünji tarapa töletdirilende salgydyň bellenen pul möçberiniň ýa-da onuň bir böleginiň tölenen güni diýlip pul serişdeleriniň Türkmenistanyň Döwlet býujetine gowşan güni hasap edilýär.

8. Salgyt töleýjilere tölenen pul serişdelerinden tutulyp alynmadyk we (ýa-da) Türkmenistanyň Döwlet býujetine geçirilmedik salgydy tölemek, salgyt ýumuşçysy tarapyndan onuň öz serişdeleriniň hasabyna amala aşyrylýar, soňra bu möçberler Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan tertipde salgyt töleýjilerden tutulyp alynýar.

Tutulyp alynmadyk salgyt salgyt töleýjilerden aşakdaky ýagdaýlarda tutulyp ýa-da talap edilip bilner:

salgydyň tutulyp alynmandygy ýüze çykarylan aýyndan öňki üç aýyň içinde şahsy taraplara geçirilen töleglerden;

salgydyň tutulyp alynmandygy ýüze çykarylan ýylyndan öňki bäş ýylda edara görnüşli taraplara geçirilen töleglerden.

9. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) salgyt tölemek boýunça borjuny ýerine ýetirmezligi ýa-da doly ýerine ýetirmezligi salgyt edarasy (gümrük gullugy) tarapyndan salgyt we degişli maliýe jerimelerini tölemek barada talap bildirmäge, şeýle hem şu Bitewi kanunyň 58-70-nji maddalaryna laýyklykda, salgyt tölemek borçlaryny ýerine ýetirmegi üpjün edýän çäreleri görmäge esas bolup biler.

10. Şu madda maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri babatynda hem ulanylýar.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

47-nji madda. Salgyt edarasynyň (gümrük gullugynyň) çözgüdinden şikaýat edilende salgydy tölemek

1. Salgyt edarasy (gümrük gullugy) tarapyndan bellenilen salgydyň möçberi babatynda şikaýat edilende, onuň jedelleşilmeýän pul möçberini tölemek boýunça borçlar salgyt töleýji tarapyndan ýerine ýetirilmelidir. Salgydyň jedelleşilýän pul möçberi arza salgyt edarasynda we kazyýetde seredilýän döwrüniň dowamynda tölenmeýär, emma bu onuň bellenen gününden (ýa-da onuň düzedilen gününden) başlap alty aýdan köp bolmaly däldir. Bellenen salgydyň ählisiniň ýa-da onuň bir böleginiň tölenmezligi salgyt töleýjini şol salgydy wagtynda tölemändigi üçin puşmana tölegini tölemekden boşatmaýar.

Salgydy tölemek boýunça borçlar ýerine ýetirilmedik ýagdaýynda şeýle borçlary ýerine ýetirmegi üpjün edýän çäreler salgyt edarasy (gümrük gullugy) tarapyndan salgydyň möçberiniň jedelleşilmeýän möçberi babatynda ulanylýar.

Şunda salgyt edarasynyň salgyt töleýjiden salgydyň jedelleşilýän pul möçberi babatynda emlägi (pul serişdelerini) girewine goýmagy ýa-da kepil geçmekligi talap etmäge hukugy bardyr. Salgyt töleýji tarapyndan görkezilen talaplaryň ýerine ýetirilmegi mümkin bolmadyk halatynda, onuň salgydy tölemek boýunça borjy jedelleşilýän möçber babatynda ýerine ýetirilmelidir.

2. Salgydyň jedelleşilýän pul möçberini doly ýa-da bölekleýin ýatyrmak barada çözgüt kabul edilende, salgyt töleýjiniň ýatyrylan salgydy tölemändigi üçin tölän puşmana tölegini yzyna almaga hukugy bardyr. Alnan puşmana tölegini yzyna gaýtarmak şu Bitewi kanunyň 49-njy maddasynyň düzgünlerine laýyklykda geçirilýär.

3. Şu madda maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri babatynda hem ulanylýar, şeýle hem salgyt ýumuşçylaryna degişlidir.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 17-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

48-nji madda. Salgyt töleýjiniň tabşyryklaryny we salgyt edarasynyň talaplaryny ýerine ýetirmek boýunça bank edaralarynyň borçlary

1. Bank edarasy salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) bank edarasyndaky islendik hasaplarynda pul serişdesiniň bardygyna, ýokdugyna garamazdan salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) salgyt geçirmek baradaky töleg tabşyrygyny kabul etmäge borçludyr.

Salgyt edarasynyň salgytlaryň pul möçberlerini geçirmek baradaky töleg talapnamasy salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) hasaplarynda pul serişdesiniň bardygyna, ýokdugyna garamazdan bank edarasy tarapyndan kabul edilýär.

Salgytlaryň pul möçberini geçirmek boýunça töleg talapnamasy şu Bitewi kanunyň 44-nji we 46-njy maddalarynyň düzgünleri göz öňünde tutulyp, bank edarasy tarapyndan ýerine ýetirilýär.

Salgyt geçirmek üçin töleg tabşyrygyny (töleg talapnamasy) doly möçberde ýerine ýetirmek üçin, salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) hasaplarynda pul serişdeleri bar bolanda, bank edarasy tarapyndan töleg tabşyrygy (töleg talapnamasy) alnan gününden soňky iş gününden gijä galman ýerine ýetirilýär.

Bank edarasy tarapyndan salgydy geçirmek üçin töleg talapnamasy (tabşyrygy) alnan gününde salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) hasaplarynda pul serişdeleri ýetmezçilik eden halatynda ýa-da ýok bolanda, töleg talapnamasy (tabşyrygy) şol hasaplara pul serişdeleriniň gelip gowşuşyna görä, puluň gelip gowşan gününden soňky günden gijä galman ýerine ýetirilýär.

Şu bölümiň düzgünleri salgydyň tölenmedik möçberi salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) bergidarlary bolup durýan üçünji tarapа töletdirilende-de ulanylýar.

2. Bank edarasy tarapyndan Türkmenistanyň Döwlet býujetine alynýan salgytlary geçirmek boýunça amallar hiç bir töleg almazdan geçirilýär.

3. Şu madda maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri babatynda hem ulanylýar.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 17-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

49-njy madda. Artyk tölenen salgydy hasaplaşyga almak we yzyna gaýtarmak

1. Eger tölenen salgydyň pul möçberi kesgitlenen möçberden artyk bolanda, salgyt töleýji hökmünde hasaba goýlan ýeri boýunça salgyt edarasy, degişli ýagdaýlarda bolsa gümrük gullugy:

a) salgyt töleýjini ýazmaça habarly etmek bilen, beýleki islendik salgyt, şeýle hem maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri boýunça bergini üzmegiň hasabyna artyk tölenen salgydy hasaplaşyga alýar. Hasaplaşyga almak bergiler bar bolanda (ýa-da bergi dörände artyk tölenen salgyt bar bolanda) artyk tölenen salgydyň dörän gününiň ertesi gününden gijä galman geçirilýär;

b) beýleki salgytlar, şeýle hem maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri boýunça bergiler bolmadyk ýagdaýynda, salgyt töleýjiniň ýazmaça arza beren pursadyndan başlap on gün möhletde tölenen salgydyň artygyny salgyt töleýjä gaýtaryp bermek barada maliýe edarasyna netijenama berýärler.

2. Salgyt edarasy (gümrük gullugy) salgydyň artyk tölenen möçberleriniň hasaplaşyga alnandygy barada salgyt töleýjä şeýle hasaplaşyga almaklygyň geçirilen gününden soňky günden gija galman habar bermäge borçludyr.

3. Artyk tölenen salgydyň möçberini yzyna gaýtarmak salgyt edarasynyň (gümrük gullugynyň) netijenamasynyň esasynda degişli maliýe edarasy tarapyndan şeýle netijenama alnan gününden başlap ýigrimi günüň dowamynda geçirilýär.

4. Salgydyň artyk tölenen ýa-da tutulyp alnan pul möçberi öz wagtynda gaýtarylmasa, her bir duşdan geçirilen gün üçin görkezilen pul möçberiniň 0,03 göterimini hasaplap ýazmak bilen geçirilýär.

5. Salgyt töleýjiniň salgydyň tölenen (tutulyp alnan) gününden bäş ýylyň dowamynda artyk tölenen salgydyň hasaplaşyga alynmagyny we (ýa-da) yzyna gaýtarylmagyny talap etmäge hukugy bardyr. Salgyt edarasynyň kabul eden çözgütlerinden şikaýat edilen halatynda, görkezilen möhlet şikaýata garalýan döwre görä togtadylýar.

6. Şu madda maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri babatynda hem ulanylýar, şeýle hem salgyt ýumuşçylaryna degişlidir.

50-nji madda. Salgyt töleýji – edara görnüşli tarap ýatyrylanda salgyt tölemek

1. Salgyt töleýji – edara görnüşli tarap ýatyrylanda salgyt tölemek borçlary onuň pul serişdesiniň, şol sanda oňa degişli emlägi ýerlemekden alnan serişdeleriň hasabyna ýatyryjy topar tarapyndan ýerine ýetirilýär.

2. Eger ýatyrylýan edara görnüşli tarapyň pul serişdeleri, şol sanda onuň emlägi ýerlenenden soň hem onuň pul serişdeleri salgytlary tölemek üçin ýeterlik bolmasa, eger kanuna ýa-da esaslandyryjy resminamalara laýyklykda onuň borçnamalary boýunça esaslandyryjylar (gatnaşyjylar) jogapkärçilik çekýän bolsalar, galan bergileri şolar tarapyndan üzülmelidir.

3. Esaslandyryjylar (gatnaşyjylar) tarapyndan ýatyrylýan edara görnüşli tarap babatynda borçnamalary ýerine ýetirilenden soň galýan bergiler üzüljegine umyt bolmadyk bergi hasap edilýär we şu Bitewi kanunyň 57-nji maddasynda bellenen tertipde hasapdan öçürilýär.

4. Ýatyrylýan edara görnüşli tarapyň salgytlary tölemek boýunça borçlary ýatyrmak işi başlanandan soň iki aýdan gijä galman ýerine ýetirilýär. Salgyt edarasynyň ýeterlik esas bolanda, görkezilen möhleti uzaltmaga, emma bir aýdan köp bolmadyk möhlete uzaltmaga hukugy bardyr.

5. Şu madda maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri babatynda hem ulanylýar, şeýle hem salgyt ýumuşçylaryna degişlidir.

51-nji madda. Salgyt töleýji – edara görnüşli tarap üýtgedilip guralanda salgyt tölemek

1. Üýtgedilip guralmaga degişli salgyt töleýjiden-edara görnüşli tarapdan alynmaly salgytlary tölemek onuň hukuk mirasdüşeriniň (hukuk mirasdüşerleriniň) üstüne ýüklenýär. Şunda, şunuň ýaly edara görnüşli tarapyň ýerine salgydy tölemek borçlary, onuň (olaryň) üýtgedip gurmaklyk tamamlanýança, üýtgedilip guralan edara görnüşli tarap tarapyndan salgydy tölemek boýunça borçlaryň ýerine ýetirilmändigi ýa-da degişli görnüşde ýerine ýetirilmändigi barada habarly bolandygyna ýa-da bolmandygyna garamazdan, hukuk mirasdüşerde (hukuk mirasdüşerlerde) döreýär.

Birnäçe hukuk mirasdüşerleri bolan halatynda, salgyt tölemek boýunça borçlary şeýle edara görnüşli tarap üçin her bir mirasdüşeriň paýy bölüniş balansyna ýa-da bölüniş baradaky başga bir nama laýyklykda kesgitlenýär.

Edara görnüşli tarapyň üýtgedilip guralmagy şu edara görnüşli tarapyň hukuk mirasdüşeriniň (hukuk mirasdüşerleriniň) salgyt tölemek boýunça borçlarynyň ýerine ýetirilmeli möhletini üýtgetmeýär.

2. Edara görnüşli tarapyň guramaçylyk-hukuk görnüşi üýtgedilende (hususylaşdyrmakdan başga halatlarda) onuň salgytlary tölemek boýunça hukuk mirasdüşeri diýlip şeýle üýtgedip guramak geçirilende döreýän edara görnüşli tarap ykrar edilýär.

3. Birnäçe edara görnüşli taraplar goşulanda olaryň salgytlary tölemek boýunça mirasdüşeri diýlip şeýle goşulma geçirilende döreýän edara görnüşli tarap ykrar edilýär.

4. Edara görnüşli tarapyň biriniň beýleki bir edara görnüşli tarapa goşulan halatynda, olaryň salgyt tölemek boýunça hukuk mirasdüşeri diýlip olaryň birikdirilen edara görnüşli tarapy ykrar edilýär.

5. Edara görnüşli tarap bölünende salgytlary tölemek boýunça hukuk mirasdüşeri diýlip şeýle bölünme geçirilende döreýän edara görnüşli taraplar ykrar edilýär.

6. Edara görnüşli tarapyň birinden bir ýa-da birnäçe edara görnüşli tarap bölünip aýrylanda şeýle edara görnüşli taraplar üçin salgytlary tölemek boýunça hukuk mirasdüşerligi döremeýär. Şeýle hem, düzüminden bölünip aýrylmak bolup geçen edara görnüşli tarapa berlen ýeňillikler olara degişli edilmeýär.

Şeýle üýtgedip guramagyň salgyt tölemek borçlaryny ýerine ýetirmekden boýun gaçyrmaga gönükdirilendigi barada ýeterlik esaslar bolanda, salgyt edarasy bölünip aýrylan edara görnüşli tarapdan üýtgedilip guralan edaranyň salgytlaryny tölemegini talap etmäge haklydyr.

7. Şu madda maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri babatynda hem ulanylýar, şeýle hem salgyt ýumuşçylaryna degişlidir.

52-nji madda. Şahsy tarap merhum bolanda salgyt boýunça bergileri tölemek

1. Şahsy tarap merhum bolan ýagdaýynda onuň salgyt boýunça bergileri emläginiň mirasdary bolan hukuk mirasdüşeriniň (mirasdüşerleriniň) üstüne ýüklenýär. Tölenmedik salgydyň pul möçberi hukuk mirasdüşeri (hukuk mirasdüşerleri tarapyndan miras paýlaryna görä) tarapyndan, Türkmenistanyň Raýat kodeksine laýyklykda, miras kabul edilen gününden başlap alty aýdan gijä galman tölenmäge degişlidir.

Şunda hukuk mirasdüşerinde (hukuk mirasdüşerlerinde) merhum bolan şahsy tarapyň tölemedik jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek boýunça borçlary döremeýär. Bu bergi üzüljegine umyt bolmadyk diýlip ykrar edilýär we şu Bitewi kanunyň 57-nji maddasynda bellenilen tertipde hasapdan öçürilmäge degişlidir.

2. Merhum bolan şahsy tarapyň ýaşan we onuň emläginiň ýerleşýän ýeri boýunça salgyt edarasy onuň merhum bolandygy barada habar alandan soň bäş günüň içinde merhum bolan şahsy tarapyň salgyt boýunça bergisiniň bardygy barada onuň mirasy barada iş açan notarial edarasyna habar bermäge borçludyr. Miras barada iş açan notarial edarasy görkezilen maglumaty, mirasdaryň (mirasdarlaryň) dykgatyna ýetirmelidir we miras kabul edilen ýagdaýynda, merhum bolan şahsy tarapyň salgydynyň tölenmän galan pul möçberini onuň ýerine tölemek borçlaryny oňa (olara) habar bermelidir.

3. Mirasdar (mirasdarlar) bolmadyk ýagdaýynda ýa-da mirasdar (mirasdarlar) mirasy kabul etmekden boýun gaçyran halatynda, şahsy tarap merhum bolan ýagdaýynda salgydyň tölenmedik pul möçberi üzüljegine umyt bolmadyk bergi diýlip ykrar edilýär hem-de şu Bitewi kanunyň 57-nji maddasynda bellenen tertipde hasapdan öçürilýär.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 2017-nji ýylyň 17-nji noýabryndaky we 2022-nji ýylyň 17-nji aprelindäki Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2022 ý., №1-2, 22-nji madda).

53-nji madda. Nam-nyşansyz giden ýa-da kämillik ukyby bolmadyk şahsy tarapyň ýerine salgyt tölemek

1. Kazyýet tarapyndan nam-nyşansyz giden ýa-da kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen şahsy tarapyň ýerine, onuň şeýledigi ykrar edilen günündäki ýagdaýa görä, salgytlary, şeýle hem maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek borçlaryny, şol emlägiň hasabyna, nam-nyşansyz giden ýa-da kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen tarapyň emlägine eýeçilik etmäge ygtyýarly tarap ýerine ýetirýär. Salgydyň tölenmedik pul möçberi, şeýle hem görkezilen maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri, nam-nyşansyz giden ýa-da kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen tarapyň emlägine eýeçilik etmäge ygtyýarly tarapyň bellenen gününden başlap üç aýdan gijä galman tölenmelidir.

Degişli salgyt edarasy şahsy tarapyň nam-nyşansyz giden ýa-da kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen gününden başlap bäş gün möhletde onuň emlägini dolandyrmaga ygtyýar berlen tarapa şol tarapyň salgyt boýunça bergileriniň, tölenmedik maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň bardygy hakynda habar bermäge borçludyr.

2. Şahsy tarap nam-nyşansyz giden ýa-da kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen pursadyndan onuň emlägine eýeçilik etmäge ygtyýarly tarapyň bellenen gününe çenli hasaplanan maliýe jerimeler we puşmana tölegleri şu Bitewi kanunyň 57-nji maddasynda bellenen tertipde hasapdan öçürilýär.

3. Bellenen tertipde nam-nyşansyz giden ýa-da kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen şahsy tarapyň salgyt boýunça bergilerini, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini üzmäge şol şahsy tarapyň emläginiň ýetmedik (bolmadyk) halatynda, onuň salgyt borçlarynyň, tölenmeli maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň görkezilen emlägiň bahasyndan artyk bölegi üzüljegine umyt bolmadyk bergi hasap edilýär we şu Bitewi kanunyň 57-nji maddasynda bellenen tertipde hasapdan öçürilýär.

Şahsy tarapy nam-nyşansyz giden ýa-da kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen çözgüdi ýatyrmak barada çözgüt bellenilen tertipde kabul edilende, eger hak isleginiň wagt möhleti geçmedik bolsa, şeýle çözgüt kabul edilen gününden başlap salgytlar, maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri boýunça öň hasapdan öçürilen bergiler gaýtadan dikeldilýär.

2-nji paragraf. Salgytlary, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemegiň, hasapdan öçürmegiň möhletlerini üýtgetmek

54-nji madda. Salgytlary, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemegiň möhletlerini üýtgetmek

1. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemegiň bellenen möhletiniň has giç möhlete geçirilmegi olaryň tölenmeli möhletleriniň üýtgedilmegi diýlip hasap edilýär.

Salgydy, Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň bozulandygy üçin maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemegiň möhletlerini üýtgetmek salgydyň, maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň tölemäge degişli pul möçberleriniň ählisini ýa-da olaryň bir bölegini tölemegiň möhletlerini yza süýşürmek ýa-da tölegleri möhletlere bölüp üzmek görnüşinde, berginiň pul möçberini degişlilikde, birwagtda ýa-da tapgyrlara bölüp tölemek bilen amala aşyrylýar.

Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemegiň möhletini üýtgetmek hakyndaky çözgütler:

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan – bir ýyla çenli möhleti yza süýşürmek ýa-da böleklere bölüp tölemek görnüşinde;

Türkmenistanyň Döwlet gümrük gullugy we onuň ýerlerdäki edaralary tarapyndan harytlaryň Türkmenistanyň gümrük serhetlerinden geçirilmegi bilen baglanyşykly tölenmäge degişli salgytlar babatynda – 30 günden köp bolmadyk wagta möhleti yza süýşürmek görnüşinde kabul edilýär.

2. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti salgytlary, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek boýunça möhletleri yza süýşürmek ýa-da olary böleklere bölüp tölemek barada has uzak döwürleri göz öňünde tutýan çözgütleri kabul etmäge haklydyr.

55-nji madda. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek boýunça möhleti yza süýşürmegiň ýa-da tölegleri möhletlere bölüp tölemegiň tertibi

1. Salgyt töleýjä salgydyň, maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň tölenmeli möhletini yza süýşürmäge ýa-da tölegleri möhletlere bölüp tölemäge şu aşakdakylar esas bolup biler:

a) tebigy hadysalaryň, tehnologik betbagtçylyklaryň ýa-da gaýry ýeňip geçip bolmajak güýçleriň netijesinde bu tarapa zyýan ýetirilmegi;

b) bu tarapy Türkmenistanyň Döwlet býujetinden maliýeleşdirmegiň bökdelmegi;

ç) bu tarapa batmak howpy abananda, önümçilik işi togtadylanda ýa-da bozulanda, onuň salgyt tölegini bir wagtlaýyn töleýän halatynda;

d) şahsy tarapyň emläk ýagdaýy bir wagtlaýyn salgydy tölemäge mümkinçilik bermese;

e) harytlaryň Türkmenistanyň gümrük serhetlerinden geçirilmegi bilen baglanyşykly tölenmäge degişli salgytlar babatynda Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki esaslar bolanda.

2. Aşakdaky ýagdaýlarda salgyt töleýjiniň salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemeli möhleti yza süýşürilip ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi berlip bilinmez:

Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň bozulmagy bilen baglanyşykly jenaýat alamatlary boýunça onuň garşysyna jenaýat işi gozgalanda;

ol pul serişdesini ýa-da salgyt salynmaga degişli gaýry emlägini gizlemek üçin şol üýtgetmelerden peýdalanmakçy ýa-da bu tarapyň hemişelik ýaşamak üçin Türkmenistanyň çäklerinden çykyp gitmekçi bolýanlygy barada pikir etmäge ýeterlik esaslar bolanda.

3. Şu Bitewi kanunyň 56-njy maddasynyň 4-nji bölüminde görkezilen ýagdaýlardan beýleki halatlarda tölenmeli möhleti yza süýşürilen ýa-da onuň möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi beren salgydyň pul möçberine möhletiň yza süýşürilmeginiň ýa-da böleklere bölüp tölemek mümkinçiliginiň güýjünde döwründe puşmana tölegi hasaplanyp ýazylmaýar.

4. Salgyt töleýjiniň salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermek baradaky esaslar görkezilen we zerur resminamalar goşulan arzasy şeýle çözgüt kabul etmäge ygtyýarly edara berilýär.

5. Şu maddanyň 1-nji bölüminiň “b”, ”ç”, ”d” we “e” bölümçelerinde görkezilen esaslar boýunça salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermek, şu Bitewi kanunda başga ýagdaýlar göz öňünde tutulmadyk bolsa, salgyt töleýjiniň emlägi girewine goýmak ýa-da tölemäge ukyply tarapyň kepil geçmegi bilen berlip bilner. Şunda tölegleriň möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek baradaky arzanyň ýanyna girew goýuljak emläkler ýa-da kepil geçilýändigi baradaky resminamalar goşulmalydyr.

6. Salgydy, maliýe jerimesini we puşmana töleglerini tölemek möhletlerini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek ýa-da ondan boýun gaçyrmak baradaky çözgüt salgyt töleýjiniň arzasy alnan gününden başlap bäş günüň dowamynda ygtyýarly edara tarapyndan kabul edilýär. Şu maddanyň 1-nji bölüminiň “a” bölümçesinde görkezilen esaslar boýunça ygtyýarly edaranyň salgyt töleýjä ýetirilen zyýanyň möçberinden artyk bolmadyk pul möçberde oňa salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermekden boýun gaçyrmaga haky ýokdur.

7. Möhleti yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek hakyndaky çözgütde tölenmeli möhleti yza süýşürilen ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi berlen salgydyň, maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň görnüşleri we olaryň pul möçberi, olary tölemegiň möhleti we tertibi, şeýle hem degişli ýagdaýlarda, girew goýlan emläk ýa-da kepil geçmek baradaky maglumatlar beýan edilmelidir.

8. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermezlik baradaky çözgütde onuň sebäpleri we esaslary beýan edilmelidir.

9. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermek ýa-da bermezlik hakyndaky çözgüt Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan ministrligiň Salgyt müdiriýetine we salgyt töleýjä, Salgyt müdiriýeti tarapyndan salgyt töleýjiniň hasapda durýan ýeri boýunça salgyt edarasyna şeýle çözgüt kabul edilen gününden başlap üç günüň dowamynda iberilýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

56-njy madda. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiliginiň bes edilmegi

1. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bes etmek degişli çözgüdiň hereket edýän möhletiniň tamamlanmagy ýa-da şu maddada göz öňünde tutulan ýagdaýlarda, şeýle möhletiň tamamlanmagyna çenli möhletinden öň bes edilip bilner.

2. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi salgyt töleýji tarapyndan ähli bergiler bellenen möhlet tamamlanýança üzülen ýagdaýynda möhletinden öň bes edilýär.

3. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermek baradaky çözgüt salgyt töleýjide şu Bitewi kanunyň 55-nji maddasynyň 2-nji bölüminde görkezilen ýagdaýlar ýüze çykarylanda ýatyrylmaga degişlidir.

4. Salgyt töleýji tarapyndan salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmegiň ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bermegiň şertleri bozulanda, degişli ygtyýarly edaranyň çözgüdi bilen, onuň güýji möhletinden öň bes edilmäge degişlidir.

Şeýle ýagdaýlarda salgyt töleýji degişli çözgüdi alan gününden soň bäş günüň dowamynda, çözgüdiň kabul edilen gününe çenli salgydyň maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň tölenmedik pul möçberini tölemäge borçludyr.

5. Salgydy, maliýe jerimelerini we puşmana töleglerini tölemek möhletini yza süýşürmek ýa-da möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligini bes etmek hakyndaky çözgüt ygtyýarly edara tarapyndan salgyt töleýjä, onuň salgyt hasabyna goýlan ýeri boýunça salgyt edarasyna şeýle çözgüdiň kabul edilen gününden başlap üç günüň dowamynda ýazmaça görnüşde ýetirilmelidir.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

57-nji madda. Salgytlar, maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri boýunça bergileri hasapdan öçürmek

1. Eger salgyt, maliýe jerimeleri we puşmana tölegler boýunça bergiler üzüljegine umyt bolmadyk diýlip ykrar edilse, ol Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň çözgüdi boýunça hasapdan öçürilýär.

Salgytlar, maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri boýunça bergiler şu aşakdaky ýagdaýlarda üzüljegine umyt bolmadyk diýlip hasap edilýär:

salgydy töletmek boýunça şu Bitewi kanunyň 40-njy maddasynda bellenen hak isleginiň wagt möhletiniň tamamlanmagy;

maliýe jerimeleriniň ulanylan wagtyndan bäri bäş ýylyň geçmegi;

puşmana tölegi ulanylan salgydyň bellenen ýa-da salgydyň möçberi goşmaça hasaplanyp ýazylan salgyt döwri tamamlanandan soň bäş ýylyň geçmegi.

Şu Bitewi kanunyň 50-nji, 52-nji we 53-nji maddalarynda bellenen we kazyýet tarapyndan çözgüt kabul edilen halatlarynda hem bergiler üzüljegine umyt bolmadyk diýlip hasap edilýär.

2. Berginiň üzüljegine umyt bolmadyk diýlip ykrar edilmegi barlag ykrarhaty (hak islegiň wagt möhletleri tamamlanan halatyndan başga ýagdaýlarda), degişli ýagdaýlarda bolsa, kazyýetiň çözgüdi bilen tassyklanmalydyr.

Salgyt töleýjileri we salgyt ýumuşçylaryny barlamak salgyt edarasy tarapyndan geçirilýär. Şahsy taraplary barlamak güwäleriň ikisiniň gatnaşmagynda geçirilýär.

Barlagy geçirmegiň tertibi Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan tassyklanýar.

3. Hususylaşdyrylýan kärhananyň salgyt, maliýe jerimeler we puşmana tölegler boýunça bergileri, hususylaşdyrmak baradaky degişli çözgüt alnandan soň, salgyt edarasy tarapyndan hasapdan öçürilýär.

4. Salgyt, maliýe jerimeleri we puşmana tölegleri boýunça bergiler, aýry-aýry halatlarda Türkmenistanyň Prezidentiniň çözgüdi boýunça hasapdan öçürilip bilner.

3–nji paragraf. Salgydy tölemek boýunça borçlaryň ýerine

ýetirilmegini üpjün etmek çäreleri

58-nji madda. Salgydy tölemek boýunça borçlaryň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek

1. Salgydy tölemek boýunça borçlaryň ýerine ýetirilmegi aşakdaky çäreler bilen üpjün edilýär:

bank edarasyna aksepsiz töleg talapnamasyny bermek;

emlägi girew goýmak;

kepil geçmek;

bank edarasyndaky hasaplar boýunça amallary togtatmak;

salgyt tölemegiň hasabyna üçünji tarapdan salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) degişli pul möçberini tutup almak;

soňra şol emlägiň hasabyna töletdirmek bilen, emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmek;

puşmana tölegini salmak.

2. Görkezilen çäreler (puşmana töleglerinden başga) salnan maliýe jerimelerini we hasaplanyp ýazylan puşmana töleglerini tölemegi üpjün etmekde hem ulanylyp bilner.

59-njy madda. Bank edarasyna aksepsiz töleg talapnamasyny bermek

1. Bank edarasyna aksepsiz töleg talapnamasyny bermek arkaly salgydy tutup almak, salgydyň tölenmeli pul möçberiniň bellenen möhletinde salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan tölenmedik ýagdaýynda salgyt edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

Töleg talapnamasy salgyt tölemek boýunça borçlary ýerine ýetirmegiň bellenen möhleti tamamlanandan soň, salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) hasaplary açylan bank edarasyna berilýär.

2. Töleg talapnamasy salgyt edarasy tarapyndan salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) karz pul we býujet hasaplaryndan başga, milli we (ýa-da) daşary ýurt pulundaky islendik hasabyna berlip bilner.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

60-njy madda. Emlägi girew goýmak

1. Emlägi girew goýmak salgyt borçlaryny ýerine ýetirmegi üpjün etmek çäresi hökmünde şu Bitewi kanunda göz öňünde tutulan ýagdaýlarda ulanylýar.

Harytlaryň Türkmenistanyň gümrük serhetlerinden geçirilmegi bilen baglanyşykly tölenmäge degişli salgytlar babatynda, olary tölemegi üpjün etmegiň çäresi hökmünde emlägi girew goýmak, Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynda göz öňünde tutulan aýratynlyklary hasaba almak bilen ulanylýar.

2. Emlägi girew goýmak girew goýujy bilen degişlilikde girew saklaýjy bolup çykyş edýän salgyt edarasynyň ýa-da gümrük gullugynyň arasyndaky ylalaşyk bilen resmileşdirilýär. Salgyt töleýjiniň özi hem, üçünji tarap hem girew goýujy bolup biler.

3. Emlägi girew goýmagyň hasabyna salgyt tölemek boýunça borçlaryň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek emlägi girew goýmak bilen baglanyşykly ýüze çykýan hukuk gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde amala aşyrylýar.

4. Girew goýlan zat bilen baglanyşykly haýsy hem bolsa bir geleşigi geçirmek, şol sanda girew goýujy tarapyndan bergini ýapmak maksady bilen geleşikleri geçirmek hem diňe girew saklaýjy bilen ylalaşylyp amala aşyrylyp bilner.

61-nji madda. Kepil geçmeklik

1. Kepil geçmeklik şu Bitewi kanunda göz öňünde tutulan ýagdaýlarda, harytlaryň Türkmenistanyň gümrük serhetlerinden geçirilmegi bilen baglanyşykly salgydy tölemegi üpjün etmek babatynda bolsa, Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynda göz öňünde tutulan aýratynlyklary hasaba almak bilen peýdalanylyp bilner.

Kepil geçmeklik Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda salgyt edarasy ýa-da gümrük gullugy bilen kepil geçijiniň arasyndaky ylalaşyk bilen resmileşdirilýär.

2. Salgyt töleýjiniň salgyt tölemek boýunça borjuny ýerine ýetirmedik ýa-da degişli derejede ýerine ýetirmedik ýagdaýynda, onda kepil geçilendigi üçin, salgydyň tölenmeli degişli pul möçberini bellenen wagtda tölemek borjy salgyt töleýjiniň ýerine kepil geçiji tarapyndan ýerine ýetirilýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

62-nji madda. Bank edarasyndaky hasaplar boýunça amallary togtatmak

1. Bank edarasyndaky hasaplar boýunça amallary togtatmak salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) bank edarasyndaky hasaplarynda duran ýa-da şol hasaplara gelip gowuşýan pul serişdelerinden peýdalanmak hukugyny, şeýle hem şol ýa-da beýleki bank edarasynda täze hasap açmak hukugyny çäklendirýän çäre bolup durýar.

Görkezilen çäklendirme Türkmenistanyň Döwlet býujetine salgytlaryň, maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň tölenmegine, şu Bitewi kanunyň 44-nji maddasynda görkezilen borçnamalaryň ýerine ýetirilmegine degişli däldir.

2. Bank edarasyndaky hasaplar boýunça işleri togtatmak baradaky çözgüt, salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (onuň orunbasary) tarapyndan şu aşakdaky ýagdaýlarda kabul edilýär:

salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan maliýe hasabatynyň we (ýa-da) salgyt beýannamalarynyň salgyt edarasyna berilmeli möhleti tamamlanandan başlap on günüň dowamynda olaryň berilmedik ýagdaýynda, şeýle hem olary bermekden boýun gaçyrylan halatynda;

salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan resminamalar esasynda barlag geçirmekde salgyt edarasynyň işgärlerine garşylyk görkezilende, şeýle hem resminamalar esasynda barlag geçirmek üçin zerur bolan resminamalaryň berilmedik halatynda.

Bank edarasyndaky hasaplar boýunça işleri togtatmak baradaky çözgüt, kabul edilen çözgüt hakynda salgyt töleýjini (salgyt ýumuşçysyny) habarly etmek bilen bir wagtda iberilýär.

3. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) bank edarasyndaky hasaplary boýunça işleri geçirmegi togtatmak salgyt edarasynyň çözgüdi alnan pursadyndan bank edarasy tarapyndan gürrüňsiz ýerine ýetirilmäge degişlidir we şol çözgüt ýatyrylýança ýa-da çözgütde görkezilen talaplar doly möçberde ýerine ýetirilýänçä onuň güýji bardyr.

63-nji madda. Salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) degişli pul möçberini salgyt tölemegiň hasabyna üçünji tarapdan tutup almak

1. Salgyt edarasynyň salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) bergidary, edara görnüşli taraplar ýa-da hususy telekeçiler bolup durýan üçünji taraplara salgydyň tölenmedik pul möçberini töletdirmäge hukugy bardyr.

2. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) bergidary bolan üçünji tarapa salgydyň tölenmedik pul möçberini töletdirilende salgyt edarasy olara salgyt habarnamasyny iberýär.

Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) bergidary bolan üçünji tarap görkezilen resminamalary alan gününiň ertesi günden gijä galman, bank edarasyna salgyt habarnamasynda görkezilen pul möçberiniň çäklerinde, bu salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) degişli pul möçberini Türkmenistanyň döwlet býujetine geçirmek barada töleg tabşyrygyny bermelidir.

Üçünji tarap salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) bergisiniň ýokdugy barada bäş günüň dowamynda salgyt edarasyna esaslandyrylan ýazmaça tassyknama getiren ýagdaýynda onuň töleg geçirmezlige hukugy bardyr.

3. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) bergidary bolan üçünji tarapyň şu maddanyň 2-nji bölüminiň talaplaryny ýerine ýetirmedik halatynda, salgyt edarasy şu Bitewi kanunyň 59-njy maddasyna laýyklykda, üçünji tarapyň hasap açan bank edarasyna şu bergidaryň salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) bergisinden geçmeýän möçberde aksepsiz töleg talapnamasyny berýär.

64-nji madda. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna salgyt töletdirmek

1. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna salgyt töletdirmek olar tarapyndan salgyt tölemek boýunça borjy bellenen möhletde ýerine ýetirilmedik halatynda, şol sanda salgyt edarasynyň şu Bitewi kanunyň 59-njy, 62-nji, 63-nji maddalarynda göz öňünde tutulan çäreler ulanandan soň pul serişdeleri ýetmedik halatynda geçirilýär.

2. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna salgyt töletdirmek üçin salgyt edarasy:

şol döwürde onuň emläginiň kimde saklanýandygyna garamazdan, salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emlägine ygtyýar etmek we ulanmak hukugyny gadagan edýän karar kabul edýär;

salgydyň tölenmedik pul möçberini töletdirmek üçin niýetlenen emlägiň sanaw ýazgysyny geçirýär;

salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) - şahsy tarapyň emläginiň hasabyna salgydy töletdirmek hakynda kazyýete talap arzasyny resmileşdirýär.

Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) - edara görnüşli tarapyň emläginiň hasabyna salgydyň jedelleşilmeýän möçberini töletdirmek salgyt edarasy tarapyndan kazyýete talap arzasyny resmileşdirmezden, şu Bitewi kanunyň 69-njy maddasyna laýyklykda ony elden almak we ýerlemäge bermek arkaly amala aşyrylýar. Emlägiň alynmagy we ýerlemek üçin berilmegi ykrarhat bilen resmileşdirilýär we salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmek hakyndaky karar çykarylandan soň 15 günden gijä galynman amala aşyrylýar.

3. Býujet guramalarynyň emläginiň hasabyna, şeýle hem girewde duran emlägiň hasabyna salgyt töletdirilmeýär.

65-nji madda. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmek

1. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna salgydy töletdirmek üçin salgyt edarasynyň (gümrük gullugynyň), şol wagtda emlägiň kimde saklanýandygyna garamazdan, salgyt töleýjiniň emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmäge hukugy bardyr.

2. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmek salgyt edarasynyň karary bilen resmileşdirilýär.

Salgyt edarasynyň salgyt töleýjiniň emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmek baradaky karary salgyt tölemek üçin bellenen günden başlap bir aýyň dowamynda çykarylýar we ol aşakdakylary öz içine almalydyr:

wezipeli adamynyň ady, atasynyň ady, familiýasy we karar çykaran salgyt edarasynyň ady;

kararyň kabul edilen senesi we belgisi;

emlägiň hasabyna salgydy töletdirmek çäresi görlen salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) ady we salgysy;

şu Bitewi kanunyň 59-njy maddasynda bellenen tertipde töletdirilen pul möçberini hasaba almak bilen, salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna tölemäge degişli salgydyň, maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň pul möçberi;

emlägiň sanaw ýazgysyny geçirmek hakynda çözgüt;

kararyň güýje girýän senesi.

Karara salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (onuň orunbasary) tarapyndan gol çekilýär we möhür bilen tassyklanýar.

3. Emläge ygtyýar etmegi gadagan etmek şu yzygiderlilikde geçirilýär:

a) nagt pul serişdeleri;

b) önümçilik däl maksatly emläk;

ç) taýýar önümler (harytlar), şeýle hem önümçilige göni gatnaşmaýan we (ýa-da) önümçilik üçin niýetlenilmedik beýleki maddy gymmatlyklar;

d) önümçilige göni gatnaşdyrmak üçin niýetlenen çig mal we materiallar, şeýle hem stanoklar, enjamlar, jaýlar, desgalar we beýleki esasy serişdeler;

e) emläge eýeçilik hukugy geçmezden, şertnama boýunça eýeçilik etmek, ulanmak ýa-da ygtyýar etmek üçin beýleki taraplara berlen emläk;

ä) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda töletdirmek çäresini görüp bolmaýan emläklerden başga emläkler.

Ylalaşyk boýunça lizinge berlen emlägi, şol ylalaşygyň möhleti tamamlanýança, ygtyýar etmek gadagan edilmeýär.

4. Salgyt edarasy kazyýete talap arzasyny berýänçä salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan salgyt tölemek boýunça borçlar ýerine ýetirilende, salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan edýän karary kabul eden salgyt edarasynyň wezipeli adamy tarapyndan ýatyrylýar.

66-njy madda. Emlägiň sanaw ýazgysy

1. Salgyt edarasy salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emlägine ygtyýar etmek hukugyny gadagan etmek hakynda karar çykarylandan soň haýal etmän salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) töletdirilmeli emlägiň ýazgysyny etmäge girişmäge borçludyr.

2. Emlägiň sanaw ýazgysy salgydy tölemek, zerur ýagdaýlarda bolsa emlägi saklamak we ýerlemek bilen baglanyşykly çykdajylary ýapmak üçin gerek bolan mukdardaky emlägiň ýazgysy geçirilýär. Emlägiň sanaw ýazgysy salgyt edarasynyň ygtyýarly işgäri tarapyndan geçirilýär.

3. Salgyt edarasynyň işgäri salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň sanaw ýazgysyny geçirmezden öň, salgyt edarasynyň emläge ygtyýar etmäge salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) hukugyny gadagan edýän kararynyň bir nusgasyny we özüniň ygtyýarlygyny tassyklaýan resminamany (görkezmäni) salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) ýa-da onuň wekiline gowşurmaga borçludyr.

4. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň sanaw ýazgysy olaryň gatnaşmagynda, salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) edara görnüşli tarap bolanda bolsa, salgyt beýannamasyny dogry düzmäge jogapkär, şeýle hem maddy jogapkär adamlaryň gatnaşmagynda geçirilýär.

Salgyt töleýjiniň salgyt töletdirilýän emläginiň sanaw ýazgysy ykrarhaty bilen resmileşdirilýär.

Salgyt töleýjide salgyt töletdirilip bilinjek emläk bolmadyk halatynda hem ykararhaty düzülýär.

5. Emlägiň sanaw ýazgysy geçirilýärkä salgydyň hasabyna alynýan emlägiň deslapky nyrhy kesilýär. Nyrh kesmek, emlägiň könelmegi nazarda tutulyp, hakyky bazar bahasy boýunça geçirilýär.

Sanaw ýazgysy geçirilýän emläge nyrh kesmek üçin salgyt edarasynyň bilermenleri (hünärmenleri) çekmäge hukugy bardyr.

6. Emlägiň sanaw ýazgysy geçirilýärkä salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) salgyt edarasynyň işgärine, birinji nobatda haýsy emläge töleg salynmalydygyny aýtmaga hukuklydyr. Salgyt edarasynyň işgäri, eger ol aýdylan salgydyň tölenmedik pul möçberini töletdirmäge päsgelçilik döretmeýän bolsa, ony kanagatlandyrmaga borçludyr.

7. Salgyt edarasynyň işgäri sanaw ýazgysy geçirilen emlägi möhürläp biler.

67-nji madda. Emlägiň sanaw ýazgysynyň geçirilendigi baradaky ykrarhatynyň mazmuny

Salgydyň hasabyna alynýan emlägiň sanaw ýazgysynyň geçirilendigi baradaky ykrarhatynda aşakdakylar görkezilýär:

ykrarhatynyň ýazylan wagty we ýeri;

salgyt edarasynyň işgäriniň, şeýle hem ykrarhaty taýýarlananda gatnaşanlaryň atlary we familiýalary;

salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň), salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) bolup durýan edara görnüşli tarapyň salgyt beýannamasynyň dogry ýazylyşyna jogap berýän, şeýle hem maddy jogapkär işgärleriniň atlary we familiýalary;

her bir ýazgy edilýän zadyň ady, tapawutly alamatlary (agramy, ölçegi, könelme derejesi we beýlekileri), salgydyň hasabyna alynýan her bir zadyň kesilen bahasy we ähli emlägiň gymmaty;

möhürlemek geçirilýän bolsa, möhürlenen zatlaryň sanawy;

eger emlägi saklamak salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) özüne ýüklenmeýän bolsa, başga bir tarapa saklamaga bermek üçin alynýan emlägiň sanaw ýazgysy;

emlägi saklamaga berlen tarap we onuň salgysy;

salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) habardar edilendigi we onuň beýleki adamlara emlägi saklamak boýunça borçlarynyň we jogapkärçilikleriniň düşündirilendigi barada ýazgy;

emlägiň sanaw ýazgysy geçirilende gatnaşan salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) we beýleki taraplaryň bellikleri we arzalary.

Salgydyň hasabyna alynýan emlägiň sanaw ýazgysynyň geçirilendigi hakyndaky ykrarhaty zerur bolan nusgada ýazylýar we salgyt edarasynyň işgäri, salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) we emlägiň sanaw ýazgysy geçirilende gatnaşan adamlar tarapyndan gol çekilýär. Ykrarhatynyň nusgalyklary gyzyklanýan taraplaryň ählisine iberilýär.

68-nji madda. Sanaw ýazgysy geçirilen emlägi saklamak

1. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) salgyt tölegi alynýan sanaw ýazgysy geçirilen emlägi salgyt edarasynyň wezipeli adamy salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) ýa-da beýleki bir tarapa gol çekdirip, emlägi saklamaga berýär. Olara salgydyň hasabyna alynýan emlägiň sanaw ýazgysynyň geçirilendigi hakyndaky ykrarhatynyň nusgasy berilýär.

Salgydyň hasabyna alynýan salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) degişli bolan nagt pul serişdeleri, şol sanda daşary ýurt pullary, gymmatly kagyzlar, gymmat bahaly metallaryň guýmasy, çägeli çökündileri, tebigy tokgasy, olaryň ýarym taýýarlananlary hem-de önümçilik we tejribe maksatly önümleri, almazlar, şeýle hem altyndan, kümüşden we platinadan we platina toparyna degişli metallardan, gymmat bahaly daşlardan, dürden taýýarlanan zergärçilik we beýleki durmuşda ulanylýan önümler hem-de olaryň galyndylary bank edarasyna saklamaga berilýär.

2. Salgyt edarasynyň rugsady bolmasa ýazylan emlägi saklaýjy tarap şeýle emläk babatynda hiç bir iş geçirip bilmez.

3. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) özünden başga, saklamak üçin emläk berlen tarapa, emlägi saklamak üçin çykaran hakyky çykdajylarynyň we şeýle tarapyň girdejileriniň üstüni ýapmak üçin oňa hak tölenýär. Şu pul möçberiniň öwezi salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emlägini satmakdan alnan serişdeleriň hasabyna dolunýar.

4. Saklamaga berlen emlägiň ýitirilendigi, ýetmeýändigi ýa-da zyýan ýetirilenligi üçin Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda emläk saklaýjy jogapkärçilik çekýär.

5. Eýeçiliginde salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) salgyt tölegi töletdirilýän emlägi bolan tarap salgyt edarasynyň ygtyýarly işgäriniň talap etmegi boýunça emlägi salgyt edarasyna bermäge borçludyr. Görkezilen talap ýerine ýetirilende (ýerine ýetirilen pursadyndan) şeýle tarap saklamaga berlen emlägiň bahalarynyň möçberinde salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) öňündäki ähli borçlaryndan boşadylýar.

69-njy madda. Emlägiň hasabyna salgyt töletdirmek barada kazyýete talap arzasyny bermek we emlägi ýerlemegiň tertibi

1. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna salgyt tölegini almak baradaky talap arzasy salgyt edarasy tarapyndan kazyýete berilýär. Talap arzany bermegiň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilýär.

2. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna salgydy töletdirmek baradaky talap arzasy salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan edýän karar kabul edilenden soň alty aýyň dowamynda degişli kazyýete berlip bilner.

3. Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläginiň hasabyna salgydy töletdirmek baradaky talap arzanyň ýanyna, salgyt edarasynyň salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) emläge ygtyýar etmek hukugyny gadagan edýän karary, hasabyna salgyt töletdirilýän emlägiň sanaw ýazgysynyň geçirilendigi baradaky ykrarhaty we talap arzasyna seretmek üçin talap edilýän beýleki resminamalar goşulýar.

4. Emlägi ýerlemek Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde, Türkmenistanyň Döwlet haryt-çig mal biržasynyň ýa-da bölek satuw subýektleriniň üstünden, salgyt edaralary tarapyndan emlägi ýerlemek üçin tabşyrmagyň şertleri, kabul edip almagyň we ýerlemegiň şertleri we bu emläk üçin Türkmenistanyň Döwlet býujeti bilen hasaplaşyklaryň tertibi kesgitlenen ylalaşyklaryň esasynda amala aşyrylýar. Emlägiň aýry-aýry görnüşlerini ýerlemek üçin beýleki döwlet edaralary hem çekilip bilner.

Soňundan ýerlemek üçin emlägi bermek salgyt edaralary tarapyndan, şu Bitewi kanunda bellenilen halatlarda bolsa – kazyýetiň wekiliniň hökmany suratda gatnaşmagynda, kazyýetiň çözgüdiniň alnan pursadyndan soň 5 günüň dowamynda amala aşyrylýar. Emläk kabul edilip alnan pursadyndan onuň bitewiligi we saklanyşy üçin jogapkärçiligi emlägi kabul edip alan tarap çekýär.

Emlägi ýerlemek birža ýygymlaryny almazdan geçirilýär.

5. Zerur bolan halatlarynda, oňa bolan islegi göz öňünde tutmak bilen, emläge gaýtadan baha kesmäge rugsat edilýär. Emläge gaýtadan baha kesmek boýunça toparyň düzümine bu emläge ilkibaşda baha kesmäge gatnaşan edaralaryň wekilleri goşulýar. Emläge gaýtadan baha kesmegiň geçirilendigi hakynda ykrar haty düzülýär, onuň bir nusgasy salgyt edarasyna berilýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2010-njy ýylyň 10-njy maýyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 2, 34-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

70-nji madda. Puşmana tölegleri

1. Puşmana tölegleri salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) salgydy tölemek üçin bellenen möhleti bozan ýagdaýynda salynýar.

Salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) salgyt tölemek borçlary bank edarasynyň günäsi bilen öz wagtynda ýerine ýetirilmedik ýagdaýynda puşmana tölegi bank edarasyna salynýar. Şu ýagdaýda puşmana tölegleri salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) babatynda ulanylmaýar.

Şu aşakdakylar babatda salgyt öz wagtynda tölenmedik halatynda puşmana tölegleri ulanylmaýar:

salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edara salgydy ýalňyş hasaplanda, salgyt töleýji tarapyndan;

býujetden maliýeleşdirmegiň çykdajy sanawlarynda göz öňünde tutulan, şahsy taraplaryň girdejilerinden alynýan salgytlar babatynda, şeýle hem Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň, Türkmenistanyň Hökümetiniň daşary ýurt pulundaky ätiýaçlygynyň serişdeleriniň we daşary ýurt döwletleri, halkara guramalary, beýleki taraplar tarapyndan Türkmenistana berilýän halkara ynsanperwer, maliýe we tehniki kömegiň we kreditleriň (karzlaryň) taslamalarynyň hem-de maksatnamalarynyň çäklerinde alynýan serişdeleriň hasabyna amala aşyrylýan töleglerden alynýan salgytlar babatynda salgyt ýumuşçylary – býujet guramalary tarapyndan.

2. Puşmana töleginiň tölenen gününi goşmak bilen we şu Bitewi kanunyň 40-njy maddasynda bellenilen, salgydy almak boýunça hak isleginiň wagt möhleti tamamlanýança, töleg möhletiniň geçirilen her bir senenama güni üçin, salgydyň bellenen möhletde tölenmedik pul möçberiniň 0,03 göterimi möçberinde salynýar. Şeýle hem puşmana tölegini salmak, şu Bitewi kanunyň 50-nji, 52-nji we 53-nji maddalarynda bellenilen we kazyýet tarapyndan degişli çözgüt çykarylan ýagdaýlarda, berginiň umytsyz diýip hasap edilen möhletleri bilen hem çäklendirilýär.

Salgyt nagt däl görnüşde tölenende, bank edarasy tarapyndan salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) töleg tabşyrygyny ýa-da salgyt edarasynyň töleg talapnamasyny ýerine ýetirmek üçin bellenen möhlet geçirilen möhlete goşulmaýar.

Goşmaça hasaplanan salgyt möçberiniň wagtynda tölenmändigi üçin puşmana tölegleri şu Bitewi kanunda we Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň beýleki namalarynda salgydyň her bir görnüşi üçin ulanarlykly bellenen möhletlerden başlap, salgydyň tölenmedik ähli döwrüne hasaplanýar.

Salgyt töleýji tarapyndan goşmaçalar we üýtgetmeler girizilen salgyt beýannamasy ýa-da öň tabşyrylmadyk salgyt beýannamasy tabşyrylanda, hasaplanyp ýazylan pusmana tölegler, şol sanda deslapky tölegler görnüşindäki goşmaça hasaplanyp ýazylan (azaldylan) salgytlaryň möçberi babatda, gaýtadan hasaplanýar.

Şu Bitewi kanunyň 180-nji maddasynyň altynjy bölegi bilen bellenilen ýagdaýlarda, puşmana tölegi salgydy töleg çeşmesinden tutup almazlyk üçin esas bolup durýan resminamalar degişli salgyt edarasy tarapyndan tassyklanylan senesine çenli töleg möhletiniň geçirilen her bir senenama güni üçin hasaplanylýar.

3. Salgyt edarasy geçen aý üçin hasaplanan puşmana töleginiň möçberi barada indiki aýyň 5-ine çenli möhletde salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) salgyt habarnamasyny her aýda iberýär.

Puşmana tölegi salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan oňa salgyt habarnamasy gowşurylandan soň on günüň dowamynda tölenýär.

Puşmana tölegi salgyt tölenenden soň tölenýär.

4. Salgydyň bellenen möçberine düzediş girizilmegi öň hasaplanan puşmana töleginiň möçberiniň üýtgemegine getirer.

(2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2011-nji ýylyň 4-nji awgustyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2011 ý., № 3, 59-njy madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

V bölüm. Türkmenistanyň salgyt edaralary

71-nji madda. Türkmenistanyň salgyt edaralary

1. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdiriýeti we onuň welaýatlardaky, şäherlerdäki we etraplardaky düzüm birlikleri Türkmenistanyň salgyt edaralary bolup durýarlar.

Salgyt edaralary öz üstlerine ýüklenen wezipeleri ýerine ýetirýärler, şu Bitewi kanuna we Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň beýleki namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde hereket edýärler.

Salgyt edaralary öz işlerini beýleki döwlet häkimiýet edaralary, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we öz-özüňi dolandyryş edaralary bilen özara gatnaşykda alyp barýarlar.

2. Salgyt edaralary Türkmenistanyň kanunçylygynda öz üstlerine ýüklenen beýleki wezipeleri hem ýerine ýetirip bilerler.

3. Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň umumy serişdeleriniň hasabyna salgyt edarasynyň işgärleriniň zähmet haklarynyň diňe 50 göterimi maliýeleşdirilýär.

Salgyt edarasynyň işgärleriniň zähmet hakynyň 50 göterim möçberindäki galan bölegi ulanylan we tölenen (töletdirilen) jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň möçberiniň 50 göteriminiň hasabyna maliýeleşdirilýär.

(2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky we 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 2, 77-nji madda; № 4, 147-nji madda).

72-nji madda. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdiriýeti

1. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdiriýeti Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligine tabyndyr we özi hakyndaky Düzgünnamanyň esasynda hereket edýär.

Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdiriýetiniň esasy wezipeleri aşakdakylardan ybaratdyr:

salgyt töleýjileriň (salgyt ýumuşçylarynyň) doly we wagtynda hasaba alynmagyny üpjün etmek, Türkmenistanyň döwlet býujetine salgytlaryň dogry hasaplanylyşyna, salgytlaryň doly we wagtynda tölenilişine gözegçilik geçirmek;

salgyt kanunçylygynyň ýerine ýetirilişi boýunça maglumatlary ýygnamak we olary seljermek, ony kämilleşdirmek boýunça teklipleri taýýarlamak;

öz ygtyýarlyklaryna degişli edilen meseleler boýunça usulyýet we gollanma görkezmelerini çykarmak;

salgyt edaralarynyň ygtyýarlyklaryna degişli meseleler boýunça şahsy we edara görnüşli taraplaryň arzalaryna we ýüz tutmalaryna bellenilen tertipde garamak;

beýleki döwletler bilen salgyt salmak meseleleri boýunça ylalaşyklaryň taslamalaryny taýýarlamaga gatnaşmak;

beýleki döwletleriň salgyt edaralary bilen özara iş alyp barmak.

2. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdiriýeti özüniň welaýatlardaky, şäherlerdäki, etraplardaky düzüm birlikleriniň işlerini guraýar we olara ýolbaşçylyk edýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

73-nji madda. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň derejeleri

Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlaryna we gullukçylaryna aşakdaky şahsy derejeler berlip bilner:

Türkmenistanyň salgyt edarasynyň baş geňeşçisi;

Türkmenistanyň salgyt edarasynyň I, II we III derejeli baş geňeşçisi;

Türkmenistanyň salgyt edarasynyň uly geňeşçisi;

Türkmenistanyň salgyt edarasynyň I, II we III derejeli uly geňeşçisi;

Türkmenistanyň salgyt edarasynyň geňeşçisi;

Türkmenistanyň salgyt edarasynyň I, II we III derejeli geňeşçisi.

Türkmenistanyň salgyt edarasynyň baş geňeşçisi we Türkmenistanyň salgyt edarasynyň I derejeli baş geňeşçisi diýen atlar Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan berilýär.

Salgyt edaralarynyň gullukçylarynyň işgärleriniň şahsy atlary we at üçin wezipe aýlyk zähmet haklaryna goşmaça tölegler bermegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanýar.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

74-nji madda. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň hukuklary

1. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň aşakdakylara hukuklary bardyr:

salgyt töleýjilerden (salgyt ýumuşçylaryndan) we bank edaralaryny goşmak bilen, beýleki taraplardan salgydy hasaplamak we tölemek üçin esas bolup hyzmat edýän, bellenen tertipde tassyklanan görnüşler boýunça resminamalary we beýleki maglumatlary, şeýle hem salgytlaryň, maliýe jerimeleriniň we puşmana tölegleriniň hasaplanyşynyň dogrulygy we öz wagtynda tölenendigi barada düşündirişleri, olary tassyklaýan resminamalary talap etmäge we almaga;

Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynda bellenen tertipde salgyt barlaglaryny geçirmäge;

zerur bolan halatlarda salgyt töleýjiniň emlägini tükellemegi guramagy amala aşyrmak;

hünärmenleri we bilermenleri çekmek we olardan salgyt edarasynyň ygtyýarlygyna girmeýän, emma salgyt salmak bilen baglanyşykly meseleler boýunça netijenama almak;

beýleki döwlet edaralary bilen bilelikde barlaglara gatnaşmaga;

şu Bitewi kanuna we Türkmenistanyň hereket edýän kanunlaryna laýyklykda, resminamalaýyn salgyt barlaglary geçirilende şahsy we edara görnüşli taraplaryň girdeji (peýda) almaga gönükdirilen telekeçilik we beýleki işleri geçirmek üçin peýdalanylýan önümçilik, ammar, söwda we beýleki jaýlaryny, şeýle hem şu işler bilen baglanyşykly emlägi gözden geçirmäge;

elektron gözegçilik-kassa abzallarynyň we bank töleg kartlary arkaly nagt däl tölegleri kabul edýän abzallaryň ulanylmagynyň düzgünleriniň berjaý edilişine gözegçilik etmäge;

öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde salgyt düzgünleriniň bozulmalary hakyndaky işler boýunça teswirnama düzmäge;

salgyt töleýji tarapyndan resminamalar (maglumatlar) berilmedik ýagdaýynda, bar bolan maglumatlaryň esasynda tölenmäge degişli salgydyň möçberini özbaşdak anyklamaga we kesgitlemäge;

salgyt töleýjileri (salgyt ýumuşçylaryny), şeýle hem salgyt töleýjilere (salgyt ýumuşçylaryna) degişli resminamalary we (ýa-da) maglumatlary bolan beýleki adamlary salgyt edaralaryna çagyrmaga;

şu Bitewi kanunyň we Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň beýleki namalary tarapyndan bellenen beýleki hukuklar.

2. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň hukuklary degişli salgyt edarasynyň ýolbaşçysy tarapyndan tassyklanýan wezipe gollanmalarynda berkidilýär.

(2014-nji ýylyň 1-nji martyndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 1, 49-njy madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

75-nji madda. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň borçlary

1. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlary we gullukçylary aşakdakylara borçludyr:

şu Bitewi kanuna, Türkmenistanyň kanunçylygynyň beýleki namalaryna berk talaba laýyklykda hereket etmäge;

salgyt syrlaryny we salgyt töleýjiler (salgyt ýumuşçylary) baradaky maglumatlary saklamagyň düzgünlerini berjaý etmäge;

öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň berjaý edilişine gözegçilik etmäge, salgyt töleýjilerden (salgyt ýumuşçylaryndan) ýüze çykarylan düzgün bozulmalary düzetmegi we görkezilen talaplary ýerine ýetirmegi talap etmäge;

öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde salgyt töleýjileri (salgyt ýumuşçylaryny) olaryň ýüz tutmalary boýunça, hereket edýän salgytlar, olary tölemegiň tertipleri we möhletleri, salgyt töleýjileriň hukuklary we borçlary, şeýle hem Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň degişli namalary hakynda salgyt töleýjileri (salgyt ýumuşçylaryny) habardar etmäge;

salgyt töleýjileriň (salgyt ýumuşçylarynyň) we salgyt hukuk gatnaşyklaryna gaýry gatnaşyjylaryň abraýyny hem-de mertebesini hormatlamaga.

Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň şu Bitewi kanunda we Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň beýleki namalarynda bellenen beýleki borçlary hem bardyr.

2. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň borçlary degişli salgyt edaralarynyň ýolbaşçylary tarapyndan tassyklanýan wezipe gollanmalarynda berkidilýär.

3. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň şu maddada görkezilen borçlaryndan başga-da «Döwlet gullugy hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna we «Döwlet gullukçysynyň etikasy we gulluk özüni alyp barşy hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda borçlary bardyr.

76-njy madda. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň işindäki çäklendirmeler

1. Türkmenistanyň salgyt edarasynyň wezipeli adamynyň we gullukçysynyň işinde «Döwlet gullugy hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda we «Döwlet gullukçysynyň etikasy we gulluk özüni alyp barşy hakynda» Türkmenistanyň Kanunynda bellenen, döwlet gullugyny geçmegi bilen baglanyşykly çäklendirmeler bardyr.

2. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlaryna we gullukçylaryna salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) babatynda gulluk borçlaryny ýerine ýetirmek gadagan edilýär:

a) eger salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) – şahsy tarap ýa-da edara görnüşli tarapyň ýolbaşçysy ýa-da baş hasapçysy salgyt edarasynyň wezipeli adamynyň we gullukçysynyň ýakyn garyndaşy bolsa;

b) oňa olar ýa-da olaryň ýakyn garyndaşlary göni ýa-da gytaklaýyn maliýe taýdan garaşly bolsa.

77-nji madda. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň hukuk goraglylygy

1. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlary we gullukçylary döwlet häkimiýetiniň wekilleri bolup durýarlar we döwletiň goragy astynda bolýarlar. Olaryň kanuny talaplarynyň salgyt töleýjiler (salgyt ýumuşçylary) we olaryň kanuny wekilleri tarapyndan ýerine ýetirilmegi hökmandyr.

2. Salgyt edaralarynyň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň öz gulluk borçlaryny ýerine ýetirmeklerine päsgelçilik döretmek, gulluk borçlaryny ýerine ýetirmekleri bilen baglanyşykly olaryň abraýyny we mertebesini peseltmek, haýbat atmak, garşylyk görkezmek, olaryň jany, saglygy babatynda zorluk ulanmak we emlägine hyýanat etmek Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen jogapkärçilige eltýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

78-nji madda. Salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) baradaky maglumatlaryň gizlinligi

1. Salgyt edarasy tarapyndan salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) barada alnan islendik maglumatlaryň aşakdakylardan başgasy salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) baradaky syr bolup durýar:

salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) özbaşdak ýa-da onuň razyçylygy bilen aýan edilen maglumatlar;

Türkmenistanyň hukuk goraýjy edaralaryna, kazyýetlerine we jenaýatçylykly ýol bilen alnan girdejileriň kanunlaşdyrylmagyna, terrorçylygyň maliýeleşdirilmegine we köpçülikleýin gyryş ýaragynyň ýaýradylmagynyň maliýeleşdirilmegine garşy hereket etmek boýunça ygtyýarly edara berilýän maglumatlar;

salgyt töleýjiniň salgyt belgisi baradaky maglumat;

Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň bozulmagy we şol bozulmalar üçin jogapkärçilik çäreleri baradaky maglumatlar;

Türkmenistanyň halkara ylalaşyklaryna laýyklykda, beýleki döwletleriň salgyt ýa-da hukuk goraýjy edaralaryna berilýän maglumatlar.

2. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan edaralar we olaryň wezipeli adamlary hem-de gullukçylary, şol sanda ozal bu işde işlänler, daşyndan çekilen hünärmenler we bilermenler salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) baradaky maglumatlaryň, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulanlaryndan başgasynyň gizlinligini saklamaga borçludyrlar.

3. Salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) baradaky gizlin maglumatlar bolan resminamalaryň ýitirilmegi ýa-da şeýle maglumatlary aýan etmek Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen jogapkärçilige eltýär.

(2009-njy ýylyň 2-nji iýulyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky we 2021-nji ýylyň 5-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary 2021 ý., № 2-3, 49-njy madda).

79-njy madda. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan salgyt edaralarynyň we beýleki edaralaryň, olaryň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň jogapkärçilikleri

1. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan salgyt edaralary, beýleki edaralar, şeýle hem olaryň wezipeli adamlary we gullukçylary Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilik çekýärler.

2. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan salgyt edaralarynyň we beýleki edaralaryň wezipeli adamlary we gullukçylary özleriniň bikanun hereketleri ýa-da hereketsizlikleri üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen jogapkärçiligi çekýärler.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

VI bölüm. Salgyt barlaglary

80-nji madda. Salgyt barlaglarynyň görnüşleri

1. Salgyt edarasy kameral (deslapky) we resminamalaýyn salgyt barlaglaryny geçirýär. Salgyt barlagy salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) barlag geçirilýän ýyldan öňki bäş salgyt ýylyndan köp bolmadyk wagtdaky işini öz içine alyp biler. Haçan-da bu döwrüň salgyt özeni öňki döwürlerde amala aşyrylan amallary ýa-da şolar boýunça girdejileri (aýyrmalary, ýitgileri) hasaba almak bilen hasaplanylsa, görkezilen çäklendirme ulanylman bilner.

2. Kameral (deslapky) we resminamalaýyn salgyt barlaglary geçirilende salgyt edarasynda salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) beýleki taraplar bilen baglanyşykly işleri barada maglumat almak zerurlygy ýüze çykan ýagdaýynda, salgyt edarasy bu taraplardan barlanýan salgyt töleýjiniň ýa-da salgyt ýumuşçysynyň işine degişli resminamalary talap edip biler (garşylyklaýyn barlag).

3. Salgyt edarasynyň işine gözegçilik tertibinde gaýtadan resminamalaýyn salgyt barlagy ýokarda durýan salgyt edarasy tarapyndan şu edaranyň çözgüdiniň esasynda geçirilýär.

4. Salgyt edarasy salgyt gözden geçirmelerini we reýd salgyt barlaglaryny geçirýär.

5. "Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda" Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, kiçi we orta telekeçiligiň subýektlerine degişli edilen taraplarda resminamalaýyn salgyt barlagy, şu Kanunyň talaplaryny göz öňünde tutmak bilen geçirilýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2010-njy ýylyň 10-njy maýyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 15-nji oktýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2010 ý., № 2, 34-nji madda, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; № 4, 144-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

81-nji madda. Kameral salgyt barlagy

1. Kameral salgyt barlagy salgyt edarasynyň ýerleşýän ýerinde salgyt beýannamalarynyň, maliýe hasabatlarynyň we salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan berlen, salgydy hasaplamak we tölemek üçin esas bolup hyzmat edýän beýleki resminamalaryň, şeýle hem salgyt edarasynda bar bolan beýleki resminamalaryň we maglumatlaryň esasynda geçirilýär.

2. Kameral barlag salgyt edarasynyň ýolbaşçysynyň haýsydyr bir ýörite çözgüdi bolmazdan, öz gulluk borçlaryna laýyklykda, salgyt edarasynyň ygtyýarly işgärleri tarapyndan, salgyt töleýji tarapyndan salgyt beýannamalarynyň we salgydy hasaplamak we tölemek üçin esas bolup hyzmat edýän beýleki resminamalaryň berlen gününden başlap otuz günüň dowamynda geçirilýär.

3. Eger kameral barlagda resminamalaryň doldurylyşynda ýalňyşlyklar ýa-da berlen maglumatlarda çapraz gelmeler ýüze çykarylsa, onda olara düzediş girizmegi talap etmek bilen, salgyt töleýjä bu barada habar berilýär.

Eger kameral barlagda salgytlaryň tölenmäge degişli pul möçberiniň azalmagyna getirýän ýalňyşlyklar ýüze çykarylan halatynda, onda salgyt edarasynyň kameral salgyt barlagyny geçirýän işgäri salgyt barlagynyň ykrarhatyny düzýär. Ykrarhatyna salgyt edarasynyň kameral salgyt barlagyny geçirýän işgäri tarapyndan gol çekilýär we salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (ýolbaşçysynyň orunbasary) tarapyndan tassyklanýar. Kameral salgyt barlagynyň ykrarhatyny düzmegiň görnüşi we talaplary Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan bellenýär.

Salgydyň möçberiniň azaldylandygynyň kameral salgyt barlagynyň netijesinde ýüze çykarylmagy maliýe jerimeleriň salynmagyna getirmeýär.

4. Kameral salgyt barlagynyň netijesinde salgydyň pul möçberiniň salgydyň salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan hasaplanan pul möçberine laýyk gelmeýändigi ýüze çykarylan halatynda, salgyt edarasy bellenilen salgydyň pul möçberi barada oňa salgyt habarnamasyny iberýär.

(2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky - Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

82-nji madda. Resminamalaýyn salgyt barlagy

1. Resminamalaýyn salgyt barlagy salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (ýolbaşçynyň orunbasary) tarapyndan gol çekilýän görkezmäniň esasynda geçirilýär. Resminamalaýyn salgyt barlagyny geçirmek baradaky görkezmäniň görnüşi Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan tassyklanýar.

Salgyt töleýjä görkezmäniň asyl nusgasy görkezilýär. Salgyt töleýjiniň görkezme bilen tanyşmakdan boýun gaçyrmagy resminamalaýyn salgyt barlagyny ýatyrmak üçin esas bolup durmaýar.

2. Salgyt töleýji zerur bolan halatlarda resminamalaýyn salgyt barlagy geçiriljekdigi barada ol başlanmazyndan azyndan bäş iş gün öňünden gijä galman habarly edilýär.

Salgydy tölemekden boýun gaçyrylýandygyny görkezýän ýeterlik esaslar bolan ýagdaýynda, resminamalaýyn salgyt barlagy öňünden habar berilmezden hem geçirilip bilner.

3. Resminamalaýyn salgyt barlagy geçirilýän barlagyň başyna çenli tamamlanan salgyt döwürleri üçin geçirilýär. Zerur bolan ýagdaýlarda, resminamalaýyn salgyt barlagy barlag geçirilmäge başlanan pursadyna çenli tamamlanan hasabat döwürleri üçin geçirilip bilner. Iki ýagdaýda-da barlagyň geçirilip başlanmaly wagty şol döwürler üçin hasabaty tabşyrmak üçin bellenen möhletinden soň bellenmelidir.

Resminamalaýyn salgyt barlagynyň geçirilýän döwründe salgyt töleýji tarapyndan barlanýan döwrüň maliýe hasabatyna, salgyt beýannamalaryna we gaýry resminamalaryna üýtgetmeler we goşmaçalar girizilmegine ýol berilmeýär.

Resminamalaýyn salgyt barlagy iki aýdan köp dowam etmeli däldir. Aýratyn halatlarda, ýokarda durýan salgyt edarasy onuň dowamlylygyny ony tamamlamak üçin zerur bolan, emma bir ýyldan köp bolmadyk möhlete çenli uzaldyp biler.

Barlag geçiren aşakda durýan salgyt edarasynyň işine gözegçilik etmek tertibinde ýokarda durýan salgyt edarasy tarapyndan geçirilýän resminamalaýyn salgyt barlagy edara görnüşli tarap üýtgedilip guralan ýa-da ýatyrylan ýagdaýlarynda, şeýle hem beýleki zerur ýagdaýlarda öňki barlagyň haçan geçirilen wagtyna garamazdan geçirilip bilner.

4. Eger resminamalaýyn salgyt barlagynyň barşynda döwlet salgyt edasynyň işgäri tarapyndan Türkmenistanyň salgyt kanunçylygynyň bozulandygyna şaýatlyk edip biljek ýagdaýlar ýüze çykarylan halatynda, salgyt töleýjiden şunuň ýaly kanun bozulmalaryna subutnama hökmünde hyzmat edýän resminamalaryň bellenen tertipde tassyklanan nusgasy berilmegi talap edilip bilner ýa-da olar alynmaga degişlidir.

Salgyt töleýji salgyt edarasynyň işgäriniň talap etmegi boýunça, üç gün möhletde şunuň ýaly resminamalaryň nusgasyny bermäge borçludyr.

Resminamalary almak salgyt edarasynyň resminamalaýyn salgyt barlagyny geçirýän işgäriniň kararynyň esasynda geçirilýär. Resminamalary almak baradaky kararyň görnüşi Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan tassyklanýar.

Resminamalary almak barlanýan salgyt töleýjiniň - edara görnüşli tarapyň kanuny wekiliniň gatnaşmagynda, salgyt töleýji – şahsy tarap barlanan halatynda bolsa, şol tarapyň özüniň ýa-da onuň wekiliniň gatnaşmagynda geçirilýär. Resminamalary almagy geçirmek barada, resminamalary takyk görkezmek bilen teswirnama düzülýär, onuň nusgasy resminamalary alnan tarapa gowşurylýar. Şunda salgyt töleýjä alnan resminamalaryň nusgasy galdyrylýar.

Öň alnan resminamalary yzyna gaýtarmak salgyt töleýjiniň salgyt edarasyna we kazyýete beren şikaýatlaryna garalandan ýa-da olar alnan pursadyndan bir ýyl geçenden soň geçirilýär. Zerur bolan halatlarda görkezilen möhlet Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrliginiň Salgyt müdirýetiniň çözgüdi bilen uzaldylyp bilner.

5. Resminamalaýyn salgyt barlagynyň netijeleri boýunça salgyt edarasynyň işgärleri tarapyndan salgyt barlagynyň ykrarhaty düzülmelidir. Ykrarhaty barlagyň tamamlanmaly gününden gijä galman düzülýär.

6. Salgyt barlagynyň ykrarhatynda barlagyň barşynda ýüze çykarylan salgyt hukuk bozulmalarynyň resminamalaýyn tassyklanan ýagdaýlary ýa-da şeýle ýagdaýlaryň ýokdugy, şeýle hem ýüze çykarylan düzgün bozulmalary düzetmek boýunça barlagçylaryň netijeleri we teklipleri hem-de şu Bitewi kanunyň salgyt hukuk bozulmalarynyň şu görnüşi üçin jogapkärçiligi göz öňünde tutýan maddalaryna salgylanmalar görkezilmelidir.

Ykrarhatynyň düzülişine bildirilýän talaplar Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan bellenýär.

Salgyt barlagynyň ykrarhaty bilen barlanýan salgyt töleýji edara görnüşli tarap bolanda onuň kanuny wekili, şahsy tarap bolanda salgyt töleýjiniň özi ýa-da wekili tanyşdyrylmalydyr. Ykrarhaty bilen tanyşmak möhleti üç iş gününden köp bolmaly däldir. Salgyt barlagynyň ykrarhatyna gol çekmekden ýüz öwrülende onuň ýüzünde degişli ýazgy edilýär.

6¹. Eger salgyt barlagynyň ykrarhaty resmileşdirilenden soň, salgyt edarasyna hukuk goraýjy we gözegçiligi amala aşyrýan beýleki edaralardan, şeýle hem beýleki döwletleriň salgyt edaralaryndan barlanylan döwürde salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) salgyt kanunçylygynyň bozulmagyna ýol berendigini tassyklaýan, salgyt barlagynyň ykrarhatynda görkezilmedik goşmaça maglumatlar gelip gowuşsa, diňe şu halatda gelip gowşan maglumatlaryň esasynda goşmaça barlag bellenilýär.

7. Şu madda resminamalaýyn salgyt barlagy geçirilýän salgyt ýumuşçylary we beýleki taraplar babatynda hem ulanylýar.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky we 2020-nji ýylyň 24-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda; 2020 ý., № 4, 84-nji madda).

83-nji madda. Resminamalaýyn salgyt barlagynyň netijeleri boýunça çözgüt

1. Resminamalaýyn salgyt barlagynyň ykrarhatyna we oňa goşulan barlag resminamalaryna salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (ýolbaşçynyň orunbasary) seredýär.

Salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (ýolbaşçynyň orunbasary) tarapyndan barlag resminamalaryna seredilmeli wagty 5 günden geçmeli däldir.

Salgyt töleýji tarapyndan nägilelik bildirilen halatynda resminamalaýyn salgyt barlagynyň ykrarhatyna barlanýan salgyt töleýjiniň – edara görnüşli tarapyň kanuny wekiliniň, barlanýan salgyt töleýji şahsy tarap bolanda, şol tarapyň ýa-da onuň wekilleriniň gatnaşmagynda seredilýär.

Salgyt töleýji ýa-da onuň wekili gelmedik halatynda, resminamalaýyn salgyt barlagynyň ykrarhatyna we salgyt töleýjiniň bildiren nägileligine olaryň bolmadyk ýagdaýynda seredilýär.

2. Resminamalaýyn salgyt barlagynyň ykrarhatynyň netijesi boýunça salgyt edarsynyň ýolbaşçysy (ýolbaşçynyň orunbasary) aşakdaky ýaly çözgütleri çykarýar:

şu Bitewi kanunyň 88-94-nji maddalaryna laýyklykda, salgyt hukuk bozmalary üçin salgyt töleýjini jogapkärçilige çekmek barada;

salgyt gözegçiligi boýunça goşmaça çäreleri geçirmek barada.

3. Kabul edilen çözgüt Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan tassyklanan görnüş boýunça iki nusgalykda düzülýän karar bilen resmileşdirilýär. Karar salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (ýolbaşçysynyň orunbasary) tarapyndan onuň tassyklanan pursadyndan güýje girýär.

Kararyň bir nusgalygy çözgüt çykarylandan soň üç günden gijä galman salgyt töleýjä ýa-da onuň wekiline gol çekdirilip ýa-da salgyt töleýjä gowşurylan senesini tassyklaýan başga ýollar bilen berilýär.

Kararyň beýleki nusgalygy salgyt edarasynda salgyt töleýjiniň barlag resminamalary bilen bilelikde saklanýar.

4. Eger resminamalaýyn salgyt barlagynyň ykrarhatyna seredilende jenaýat alamatlarynyň barlygyna şaýatlyk edýän salgyt hukuk bozmalarynyň mysallary ýüze çykarylan halatynda, resminamalaýyn salgyt barlagynyň ykrarhaty we barlagyň resminamalary, olara salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (ýolbaşçysy orunbasary) tarapyndan seredilenden soň on günden gijä galman hukuk goraýjy edaralara geçirilýär.

5. Resminamalaýyn salgyt barlagynyň ykrarhatynda salgyt kanun bozulmalary baradaky iş boýunça hakyky maglumatlar, maddy, ýazmaça we beýleki subutnamalardaky maglumatlar, barlagyň beýleki maglumatlary, şeýle hem şunuň ýaly düzgün bozmalar üçin jogapkärçilige çekilýän adamlar hakyndaky maglumatlar görkezilen işe seredilmezden we ol barada çözgüt kabul edilmezinden öň aýan edilip bilinmez.

Salgyt hukuk bozulmalaryny derňemek we öňüni almak maksady bilen özara kömek we maglumat alyşmak hakyndaky halkara şertnamalaryna (ylalaşyklaryna) laýyklykda berilýän maglumatlar muňa girmeýär.

Bellenen tertibiň bozulmagy salgyt syryny aýan etmeklige barabar hasaplanýar.

6. Şu maddada görkezilen tertip, salgyt hukuk bozmalary üçin şu Bitewi Kanunyň 88-94-nji maddalaryna laýyklykda jogapkärçilik çäreleri ulanylyp bilinjek salgyt ýumuşçylary we salgyt hukuk bozmalaryna ýol beren beýleki taraplar babatynda ulanylýar.

84-nji madda. Salgyt gözden geçirmeleri we reýd salgyt barlaglary

1. Salgyt borçlarynyň ýerine ýetirilişine gözegçiligi üpjün etmek üçin salgyt edarasy salgyt gözden geçirmelerini we reýd salgyt barlaglaryny geçirmäge haklydyr.

Salgyt gözden geçirmeleri aşakdaky maksatlar üçin geçirilýär:

girdejiler we salgyt salynýan beýleki binýatlar barada maglumat toplamak;

salgyt borçnamalary boýunça bergileriň döremeginiň sebäplerini öwrenmek;

salgyt ýeňilliklerinden peýdalanýan salgyt töleýjileriň salgyt borçnamalaryny ýerine ýetirişlerini seljermek;

Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan salgyt we buhgalterçilik hasaba alnyşynyň görnüşleriniň we tertipleriniň ulanylyşyny gözden geçirmek.

Reýd salgyt barlaglary aşakdaky maksatlar üçin geçirilýär:

salgyt edarasynda hasaba durmazdan, telekeçilik işi bilen meşgullanýan taraplary we salgyt salmagyň ýönekeýleşdirilen ulgamy bellenilen işleriň görnüşleri üçin girdeji salgydynyň bellenen ululygynyň tölenendigine şaýatlyk edýän tassyknamanyň möhletiniň tamamlanandygyna garamazdan, telekeçilik işini dowam etdirýän taraplary, şeýle hem tassyknamada görkezilen işleriň görnüşlerinden başga, girdeji salgydynyň bellenen ululygy ýokary bolan işler bilen meşgullanýan taraplary ýüze çykarmak;

elektron gözegçilik-kassa abzallaryny ulanmagyň kadalarynyň berjaý edilişine gözegçilik etmek.

Reýd salgyt barlaglaryny geçirmegiň tertibi Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan işlenip taýýarlanýar we tassyklanýar.

2. Salgyt gözden geçirmeleri we reýd salgyt barlaglary salgyt edarasynyň ýolbaşçysy (onuň orunbasary) tarapyndan çykarylan görkezmesiniň esasynda geçirilýär, onda gözden geçirmeleriň we reýd salgyt barlaglarynyň maksatlary we möhletleri görkezilýär.

3. Salgyt edarasy tarapyndan geçirilýän salgyt gözden geçirmeleriniň netijeleri kepilnama bilen, reýd salgyt barlaglarynyň netijeleri bolsa ykrar haty bilen resmileşdirilýär.

(2016-njy ýylyň 15-nji oktýabryndaky, 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky we 2021-nji ýylyň 13-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 4, 144-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2021 ý., № 4, 136-njy madda).

VII bölüm. Salgyt edarasynyň çözgütlerinden, olaryň wezipeli adamlarynyň we gullukçylarynyň hereketlerinden şikaýat etmek

85-nji madda. Şikaýat etmek hukugy

Salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) salgyt edarasynyň çözgüdinden, şeýle hem salgyt edarasynyň wezipeli adamynyň we gullukçysynyň özi babatyndaky hereketinden şikaýat etmäge haklydyr.

86-njy madda. Şikaýatlary bermegiň we olara seretmegiň tertibi

1. Salgyt töleýji tarapyndan salgyt edarasynyň çözgüdine we onuň wezipeli adamlarynyň hereketlerine edilýän şikaýat ýokarda durýan salgyt edarasyna ýa-da kazyýete berilýär.

Salgyt edarasynyň gullukçylarynyň hereketlerinden edilýän şikaýat şu edaranyň ýolbaşçysyna berilýär.

Şikaýat boýunça çykarylan karara onuň alnan gününden başlap bir aý möhletde ýokarda durýan salgyt edarasyna şikaýat edilip bilner. Esasly sebäbe görä görkezilen möhlet berjaý edilmedik ýagdaýynda, şikaýat eden tarapyň ýüz tutmasy boýunça bu möhlet ýokarda durýan salgyt edarasy tarapyndan uzaldylyp bilner.

Ýüz tutmagyň we şikaýata kazyýetde garamagyň möhletleri Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kesgitlenilýär.

2. Şikaýat ýazmaça görnüşde berilýär we onda salgyt töleýjiniň ady, familiýasy we salgysy, salgyt belgisi, şikaýatyň ýazylan senesi we salgyt edarasynyň ýa-da onuň wezipeli adamynyň we gullukçysynyň şikaýat edilýän çözgütleri we hereketleri, şeýle hem şikaýatyň esaslandyrmalary beýan edilmelidir.

3. Salgyt edarasynyň çözgüdinden, onuň wezipeli adamynyň ýa-da gullukçysynyň hereketlerinden şikaýat edilmegi şu Bitewi kanunda göz öňünde tutulan ýagdaýlardan başga halatlarda, çözgüdiň ýa-da hereketleriň ýerine ýetirilmegini togtatmaýar.

4. Şikaýata garaýan salgyt edarasynyň ýolbaşçysynyň (onuň orunbasarynyň), şikaýat edilýän çözgüt ýa-da hereket Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyk gelmeýär diýlen netijä gelmäge ýeterlik esaslar bolan ýagdaýynda, şikaýat edilýän çözgüdi ýa-da hereketi şikaýata seredilýän döwürde doly ýa-da bölekleýin togtatmaga hukugy bardyr.

Şikaýata seretmegiň netijeleri boýunça salgydyň öň hasaplanan pul möçberleri we ulanylan maliýe jerimeleri, şeýle hem puşman tölegleri üýtgedilmäge degişli bolsa, onda şu bitewi Kanunyň 83-nji maddasynyň ikinji bölümine laýyklykda, barlagyň ykrarhaty boýunça kabul edilen karar ýatyrylmaga degişlidir we täze karar çykarylýar.

5. Salgyt edarasy şikaýat berlenden soň bir aýdan gijä galman oňa seredýär we çözgüt kabul edýär. Kabul edilen çözgüt barada şikaýat eden salgyt töleýjä ýazmaça habar berilýär.

6. Salgyt edarasynyň çözgüdinden, onuň wezipeli adamlarynyň hereketlerinden şikaýat edilmegi hak isleginiň wagt möhletini şikaýat edilýän döwrüň dowamynda togtadýar.

7. Şu maddanyň güýji salgyt ýumuşçysyna-da, şeýle hem salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan beýleki ygtyýarly edaralara, şol edaralaryň wezipeli adamlaryna we gullukçylaryna degişlidir.

87-nji madda. Kazyýete şikaýat etmek

Salgyt edarasynyň çözgütlerinden we olaryň wezipeli adamlarynyň hereketlerinden kazyýete şikaýat etmek Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda geçirilýär.

Şikaýata seretmegiň netijeleri boýunça kazyýet tarapyndan salgydyň öň hasaplanan pul möçberleriniň we ulanylan maliýe jerimeleriniň, şeýle hem puşman tölegleriniň üýtgedilmäge degişlidigi hakynda çözgüt çykarylsa, onda şu Bitewi kanunyň 83-nji maddasynyň ikinji bölümine laýyklykda barlagyň ykrarhaty boýunça kabul edilen karar ýatyrylmaga degişlidir we täze karar çykarylýar.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

VIII bölüm. Salgyt hukuk bozmalary üçin maliýe jerimeleri

88-nji madda. Salgyt hukuk bozmalary üçin maliýe jerimeleriniň ulanylyşy

1. Salgyt hukuk bozmalary şu Bitewi kanunda bellenen jogapkärçilik göz öňünde tutulan, salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýanlaryň hukuga garşy, günäli hereketi bolup durýar.

2. Salgyt hukuk bozmalary şu Bitewi kanunyň 89-94-nji maddalarynda bellenen maliýe jerimeleriniň salynmagyna getirýär. Maliýe jerimeleri salgyt edarasy tarapyndan ulanylýar.

3. Salnan maliýe jerimeleri kararyň gowşurylan pursadyndan başlap bäş günüň dowamynda tölenýär.

Salnan maliýe jerimelerini tölemek salgyt tölenenden soň geçirilýär.

4. Salgyt hukuk bozulmalaryna ýol beren şahsy tarapa on alty ýaşdan başlap maliýe jerimeleri ulanylyp bilner.

5. Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edaralar tarapyndan, olaryň ygtyýarlyklarynyň çäklerinde bikanun hereketleriniň (hereket etmezlikleriniň), ýazmaça görkezmeleriniň, çözgütleriniň we düşündirişleriniň netijesinde ýol berlen salgyt hukuk bozmalary maliýe jerimeleriniň salynmagyna getirmeýär.

Salgyt hukuk gatnaşyklaryna gatnaşýan ygtyýarly edara tarapyndan salgyt ýalňyş hasaplananda, salgyt töleýji tarapyndan salgydyň tölenmedik halatlarynda maliýe jerimeleri ulanylmaýar.

Salgyt ýumuşçylary – býujetdäki guramalar şular babatynda salgydy tölemedik halatlarynda maliýe jerimeleri ulanylmaýar:

býujetden maliýeleşdirmegiň çykdajy sanawlarynda göz öňünde tutulan şahsy adamlaryň girdejilerine salgytlar babatynda;

Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň, Türkmenistanyň Hökümetiniň daşary ýurt pulundaky ätiýaçlygynyň serişdeleriniň we daşary ýurt döwletleri, halkara guramalary, beýleki taraplar tarapyndan Türkmenistana berilýän halkara ynsanperwer, maliýe we tehniki kömegiň we kreditleriň (karzlaryň) taslamalarynyň hem-de maksatnamalarynyň çäklerinde alynýan serişdeleriň hasabyna amala aşyrylýan töleglerden alynýan edara görnüşli taraplaryň peýdasyndan (girdejisinden) alynýan salgytlar babatynda.

6. Salgyt kanunçylygynyň bozulandygy üçin salgyt edarasynyň ýolbaşçysy tarapyndan maliýe jerimelerini ulanmak babatda çözgüt çykarylan ýylyndan öňki bäş salgyt ýylyndan köp bolmadyk döwür aralygynda amala aşyrylan düzgün bozulmalar üçin maliýe jerimesi salnyp bilner.

7. Salgyt edarasy (gümrük gullugy) tarapyndan bellenen salgydyň pul möçberi şikaýat edilende, salnan maliýe jerimesini tölemek borjy salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan maliýe jerimeleriniň jedelleşilmeýän pul möçberi babatynda ýerine ýetirilmelidir. Maliýe jerimeleriniň jedelleşilýän pul möçberi babatynda şikaýata salgyt edarasynda we kazyýetde seredilýän döwründe tölenmeýär, emma bu möhlet jerimäniň salnan gününden başlap alty aýdan köp bolmaly däldir.

Şunda salgyt edarasynyň (gümrük gullugynyň) salgyt töleýjiden maliýe jerimesiniň jedelleşilýän möçberi babatynda emlägi (pul serişdelerini) girewe goýmagy ýa-da kepil geçmegi talap etmäge hukugy bardyr. Salgyt töleýjiniň görkezilen talaplary ýerine ýetirmäge mümkinçiligi bolmasa, ol maliýe jerimesini tölemek boýunça borjuny jedelleşilýän pul möçberi boýunça hem ýerine ýetirmelidir.

8. Salgydyň bellenen möçberine düzediş girizilmegi salgydyň şol pul möçberi babatynda öň salnan maliýe jerimeleriniň möçberiniň üýtgemegine getirýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda, 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

89-njy madda. Salgydyň möçberiniň kemeldilendigi üçin maliýe jerimeleri

1. Salgyt töleýjiniň salgyt salynýan özeni azaltmagynyň we salgydy hasaplamak boýunça beýleki bikanun hereketleriniň netijesinde hasaplanan salgydyň pul möçberiniň azaldylmagy, –

salgyt töleýjä salgydyň Türkmenistanyň Döwlet býujetine tölenmedik kemeldilen pul möçberiniň 40 göterimi möçberinde maliýe jerimeleriniň salynmagyna getirýär.

Maliýe jerimeleri ulanylýan salgydyň kemeldilen pul möçberi salgydy tölemek üçin bellenen seneden başlap, şeýle düzgün bozmanyň ýüze çykarylan gününe çenli salgydyň şol görnüşi boýunça artyk tölenen pul möçberini hasaba almak bilen kesgitlenýär.

Salgytlaryň beýleki görnüşleri boýunça artyk geçirilen pul möçberleri bar bolanda, olar hem salgydyň maliýe jerimeleri ulanylýan kemeldilen pul möçberini azaltmagyň hasabyna kabul edilip bilner.

Hasaplanylan salgydyň möçberiniň kemeldilmegi diýip, salgyt beýannamasyny bermek üçin bellenilen gün hasaplanylýar.

2. Salgyt töleýjiniň bikanun hereketleriniň netijesinde salgydyň býujetden öwezi dolunmaga degişli pul möçberleri babatynda şu maddanyň 1-nji bölüminde bellenen maliýe jerimeleri ulanylýar.

3. Şu maddanyň maksatlarynda salgyt töleýji tarapyndan salgyt beýannamasyny ony bermek üçin şu bitewi Kanunda bellenen möhletinden 90 günden ýokary bolan möhletde berilmezligi hem salgydyň pul möçberleriniň azaldylmagy hasap edilýär.

90-njy madda. Salgyt ýumuşçysy tarapyndan salgydy tutup almak we geçirmek boýunça borçlaryň ýerine ýetirilmändigi üçin maliýe jerimeleri

Salgyt ýumuşçysynyň salgyt töleýjiden tutulup alynmaly salgytlaryň möçberini Türkmenistanyň Döwlet býujetine geçirmek boýunça şu Bitewi kanun bilen üstüne ýüklenilen borçlaryny ýerine ýetirmezligi,

salgyt ýumuşçysyna tutup almaga we geçirmäge degişli pul möçberiniň 40 göterimi möçberinde maliýe jerimeleriniň salynmagyna getirýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda).

91-nji madda. Salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan emläge ygtyýar etmek hukugynyň gadagan edilmeginiň bozulandygy üçin maliýe jerimeleri

Salgyt töleýji (salgyt ýumuşçysy) tarapyndan salgyt töletdirilmeli emläge ygtyýar etmek hukugynyň gadagan edilmeginiň bozulmagy,

salgyt töleýjä (salgyt ýumuşçysyna) şol emlägiň hakyky bazar bahasynyň 50 göterimi möçberinde maliýe jerimesiniň salynmagyna getirýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda).

92-nji madda. Bank edarasynda hasap açylandygyny barada habar bermek borçlaryň ýerine ýetirilmändigi üçin maliýe jerimeleri

Bank edarasy tarapyndan şahsy taraplara – hususy telekeçilere we edara görnüşli taraplara (onuň aýrybaşgalanan düzüm birliklerine) hasap açylandygy barada salgyt edarasyna habar bermek borçlarynyň ýerine ýetirilmändigi,

bank edarasyna şol hasaplara düşen ähli pul serişdeleriniň 10 göterimi möçberinde maliýe jerimeleriniň salynmagyna getirýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

93-nji madda. Bank edarasy tarapyndan salgyt edarasynyň salgyt töleýjiniň hasaplary boýunça amallary togtatmak baradaky çözgüdiniň ýerine ýetirilmändigi üçin maliýe jerimeleri

Şahsy we edara görnüşli taraplaryň (onuň aýrybaşgalanan düzüm birlikleriniň) hasaplary boýunça amallary togtatmak baradaky salgyt edarasynyň çözgüdini bozmak bilen, bank edarasy tarapyndan olaryň hasaplary boýunça çykdajy amallarynyň geçirilmegi,

bank edarasyna şol hasaplardan hasapdan öçürilen ähli pul serişdeleriniň 10 göterimi möçberinde maliýe jerimeleriniň salynmagyna getirýär.

(2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

94-nji madda. Salgyt töleýjiniň serişdelerini geçirmek tertibiniň bozulandygy üçin maliýe jerimeleri

Önümleri (harytlary, işleri, hyzmatlary) ýerlemekden alnan pul serişdeleri bank edarasy tarapyndan salgyt töleýjiniň (salgyt ýumuşçysynyň) hasaplaşyk hasabyna geçirilmezden, onuň karz, depozit ýa-da başga bir hasaplaryna, şeýle hem başga salgyt töleýjileriň hasaplaryna geçirilmegi,-

bank edarasyna geçirilen serişdeleriň pul möçberiniň 10 göterimi möçberinde maliýe jerimeleriniň salynmagyna getirýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky we 2015-nji ýylyň 23-nji maýyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 2, 71-nji madda).

II bölek

1 bap. Goşulan baha üçin salgyt

95-nji madda. Goşulan baha üçin salgydy töleýjiler

1. Edara görnüşli taraplar we şahsy taraplar - hususy telekeçiler, şu Bitewi kanunyň 96-njy maddasynda görkezilen salgyt salynýan amallary geçiren halatlarynda goşulan baha üçin salgydy töleýjiler bolup durýarlar.

2. Şu aşakdakylar goşulan baha üçin salgydy töleýjiler bolup durmaýarlar:

Türkmenistanyň Merkezi banky;

Türkmenistanyň “Uglewodorod serişdeleri hakyndaky” Kanunyna laýyklykda potratçylar we kömekçi potratçylar bolup durýan taraplar. Şunuň ýaly taraplar nebit işlerine degişli bolmadyk salgyt salynýan amallary geçiren halatlarynda olara şu maddanyň 1-nji bölüminiň güýji degişli bolýar;

hususy eýeçilikdäki edara görnüşli taraplar;

hususy telekeçiler, ýönekeýleşdirilen salgyt salmak ulgamy degişli bolan iş boýunça.

(2007-nji ýylyň 1-nji oktýabryndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky we 2021-nji ýylyň 13-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 4, 68-nji madda; 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2021 ý., № 4, 136-njy madda).

96-njy madda. Salgyt salynýan binýat

1. Salgyt töleýjiler tarapyndan şu Bitewi kanunyň 98-nji we 99-njy maddalaryna laýyklykda Türkmenistanyň çäklerinde geçirilýän salgyt salynýan amallar goşulan baha üçin salgyt salynýan binýat bolup durýar.

2. Şu aşakdaky amallar salgyt salynýan amallar diýlip ykrar edilýär:

harytlary ýerlemek, işleri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek, şeýle hem emläk hukuklaryny bermek;

öz hajatlary üçin gurluşyk-gurnama işlerini ýerine ýetirmek.

Görkezilenler diňe satyn alynýan ýa-da öndürilýän enjamy gurnamak we (ýa-da) oturtmak bilen baglanyşykly işleriň ýerine ýetirilmegini şeýle hem ony abatlamagy öz içine almaýar;

harytlar ogurlananda ýa-da zaýalananda günäkär taraplardan ýetirilen zyýanyň öwez töleginiň alynmagy, şeýle hem ätiýaçlandyryş öwezini dolmalar;

degişli harajatlar peýda (girdeji) salgydyny hasaplamak üçin kabul edilýän aýyrmalara goşulmaýan halatynda (şol sanda ulanyş tutumlarynyň üstünden hem), özüniň sarp etmegi üçin harytlary peýdalanmak, işleri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek.

3. Şu aşakdakylar salgyt salynýan amallar diýlip ykrar edilmeýär:

a) amallaryň numizmatika maksady ýok bolsa, Türkmenistanyň Merkezi Bankynyň tabşyrygy boýunça edara görnüşli tarapyň taýýarlan puluny ýerlemegi bilen baglanyşykly bolmadyk, puly saklamak, inkassasiýa etmek boýunça hyzmat bolup durmaýan halatlarynda, kanuny töleg serişdesi bolup durýan daşary ýurt pullarynyň, pullaryň, banknotlaryň dolanyşygy;

b) gymmatly kagyzlaryň dolanyşygy (kärhana paýly gatnaşmak hukugyny aýrybaşgalamak), olar boýunça dellalçylyk we araçyllyk hyzmatlary muňa girmeýär; kredit (ssuda) bermek we şolar boýunça göterimleri almak;

ç) aşakdakylary muzdsuz bermek:

edara görnüşli tarap üýtgedilip guralanda onuň hukuk mirasdüşerine (hukuk mirasdüşerlerine) şol edara görnüşli tarapyň esasy serişdelerini, maddy däl aktiwlerini we (ýa-da) beýleki emläklerini;

döwlet häkimiýet, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň çözgütleri boýunça durmuş we önümçilik maksatly desgalary (ýaşaýyş jaýlary, dynç alyş öýleri, zawodlar, fabrikler we şulara kybapdaş beýleki desgalar);

haýyr-yhsan guramalary tarapyndan harytlar berlende (işler muzdsuz ýerine ýetirilende we hyzmatlar edilende);

ynsanperwerlik ýa (ýa-da) haýyr-yhsan kömegi hökmünde harytlar berlende (işler muzdsuz ýerine ýetirilende we hyzmatlar edilende);

d) emläk aýrybaşgalananda:

döwlet ýa-da jemgyýetçilik hajatlary üçin ýa-da ýeriň, medeni gymmatlyklaryň bolmalysy ýaly peýdalanylmaýandygy sebäpli, döwlet häkimiýet, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli hem-de ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň çözgütleri boýunça alynmaga degişli ýer böleginde ýerleşen emläkler;

miras alynýan emläge bolan eýeçilik hukugy döwletiň haýryna mejbury alnanda, döwletiň haýryna geçirilende ýa-da başga birine berlende, şeýle hem eýesiz galan emläk ýa-da hazynalar döwlet tarapyndan kabul edilende;

e) daşary ýurt döwletleri ýa-da halkara guramalary ýa şahsy taraplar tarapyndan Türkmenistana berilýän halkara ynsanperwer, maliýe we tehniki kömeginiň we kreditleriň (karzlaryň) maksatnamalarynyň hem-de taslamalarynyň çäklerinde harytlary ýerlemek, işleri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek. Görkezilenler şu taraplara degişlidir:

daşary ýurt döwletleriniň, halkara guramalarynyň ýa-da şahsy taraplaryň harytlary (işleri, hyzmatlary) şunuň ýaly ýerlemegi amala aşyrmaga ygtyýarly eden taraplaryna;

şeýle kömegi we kreditleri (karzlary) alyjylar hökmünde bellenilen taraplara;

tölegi görkezilen serişdeleriň hasabyna geçirilýän, ýokarda görkezilen ygtyýarly edilen taraplar bilen we şeýle kömegi hem-de kreditleri (karzlary) alýanlar bilen şertnama boýunça iberijiler (işleri ýerine ýetirijiler, hyzmatlary edijiler) bolan taraplara;

ä) telekeçi däl edara görnüşli taraplar tarapyndan, peýda almak maksady bolmazdan harytlaryň ýerlenmegi, işleriň ýerine ýetirilmegi, hyzmatlaryň edilmegi;

f) eger görkezilen işleri ýerine ýetirmegiň (hyzmatlary etmegiň) hökmanylygy Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen halatlarynda, işiň belli bir ugrunda olaryň üstüne ýüklenilen aýratyn wezipeleri ýerine ýetirmegiň çäklerinde döwlet häkimiýet, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň işleri ýerine ýetirmegi (hyzmatlary etmegi). Görkezilenler hususan-da döwlet ýangyna garşy göreş gullugynyň hyzmatlaryny, gümrük hyzmatlaryny, harytlary (işleri, hyzmatlary) güwälendirmek boýunça hyzmatlary, beýleki şular ýaly işleri we hyzmatlary özünde jemleýär;

g) harytlary (işleri, hyzmatlary) ýerlemek baradaky ylalaşykdan gelip çykýan talaplara hukugy ilki başdan bermek ýa-da görkezilen talaplaryň kanun esasynda başga tarapa geçmegi;

h) emlägiň gaýry edara görnüşli taraplaryň we şereketleriň esaslyk maýalaryna gatançlar hökmünde berilmegi;

i) döwlet häkimiýet edaralary tarapyndan baglaşylan daşary söwda şertnamalary esasynda satyn alnan harytlaryň peýda almak maksady bolmazdan, öz tabynlygyndaky edaralaryna we kärhanalaryna ýerlenilmegi. («Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň 96-njy maddasynyň üçünji bölegine girizilýän goşmaça şu Kanunyň güýje girmegine çenli döwlet häkimiýet edaralary tarapyndan baglaşylan daşary söwda şertnamalary esasynda satyn alnan harytlaryň peýda almak maksady bolmazdan, olaryň öz tabynlygyndaky edaralaryna we kärhanalaryna ýerlenilmegi boýunça geçiren amallary babatynda hem ulanylýar. Türkmenistanyň 08.11.2014 ý. № 148-V Kanunу esasynda);

j) ýük wagonlary, konteýnerleri bilelikde ulanmak we hyzmatlary ýerine ýetirmek baradaky halkara ylalaşyklaryň çäklerinde işleriň ýerine ýetirilmegi, hyzmatlaryň edilmegi.

4. Şu Bitewi kanunyň maksatlary üçin ýerlenýän ýa-da ýerlenmäge niýetlenen emläk haryt diýlip ykrar edilýär. Elektrik we ýylylyk energiýasyna, gaza, suwa haryt hökmünde seredilýär.

(2007-nji ýylyň 30-njy martyndaky, 2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2010-njy ýylyň 10-njy maýyndaky, 2012-nji ýylyň 4-nji awgustyndaky, 2014-nji ýylyň 8-nji noýabryndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky, 2018-nji ýylyň 20-nji oktýabryndaky we 2021-nji ýylyň 5-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 1, 24-nji madda; 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2010 ý., № 2, 34-nji madda; 2012 ý., № 3-4, 68-nji madda, 2014 ý., № 4, 145-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2017 ý., № 2, 77-nji madda; 2018 ý., № 3-4, 95-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary 2021 ý., № 2-3, 51-nji madda).

97-nji madda. Harytlaryň ýerlenendigini, işleriň ýerine ýetirilendigini we hyzmatlaryň edilendigini kesgitlemek

1. Harytlary ýerlemek diýlip, satyn almagyň-satmagyň (ibermegiň), çalyşmagyň, peşgeş bermegiň (muzdsuz bermek) ýa-da eýeçilik hukugyny bermegiň (geçmegi) başga bir görnüşiniň netijesinde, eýeçilik hukugynyň bir tarapdan beýleki tarapa berilmegine (geçirilmegine) düşünilýär. Görkezilenler eýeçilik hukugy geçirilen, öň alnan harydy gaýtarmak baradaky amallara hem degişlidir.

2. Işleri ýerine ýetirmek diýlip, netijeleri maddy görnüşe eýe bolan we şahsy hem-de edara görnüşli taraplaryň isleglerini kanagatlandyrmak üçin ýerlenip biljek işlere düşünilýär.

3. Hyzmat etmek diýlip, netijeleri amala aşyrylmagynyň barşynda ýerlenýän we sarp edilýän işlere düşünilýär. Lizing, maddy däl aktiwleri ýerlemek (bermek) boýunça hyzmatlar, emläk kärendesi ýa-da ony ylalaşyk esasynda ulanmak (konsessiýa) hem hyzmat diýlip ykrar edilýär.

4. Öz işgärleri üçin harytlary bermek, işleri ýerine ýetirmek, hyzmat etmek, harytlary ýerlemek, işleri ýerine ýetirmek, hyzmat etmek diýlip ykrar edilýär.

5. Eger şu Bitewi kanunda başga düzgünler bellenilmedik bolsa, emläk hukuklary berlende goşulan baha üçin salgydy hasaplamak maksady bilen, harytlary (işleri, hyzmatlary) ýerlemek üçin bellenilen düzgünler ulanylýar.

6. Esasy amallar (salgyt salynýan ýa-da salgyt salynmaýan) babatynda kömekçi häsiýeti eýe bolan harytlary ýerlemäge, işleri ýerine ýetirmäge, hyzmat etmäge şonuň ýaly amalyň bir bölegi hökmünde seredilýär.

Işleri ýerine ýetirmek (hyzmatlary etmek) boýunça şertnamalarda göz öňünde tutulan, şeýle işler (hyzmatlar) ýerine ýetirilen mahaly ulanylýan enjamlaryň, çig malyň, serişdeleriň we gaýry emlägiň iberilmegi kömekçi häsiýete eýedir.

Daşary söwda şertnamalarynda göz öňünde tutulan ibermeklik ýa-da şu Bitewi kanunyň 99-njy maddasyna laýyklykda ýerlenilýän ýeri Türkmenistanyň çäkleri bolup durýan, harytlaryň satyn alynmagy-satylmagy, işleriň ýerine ýetirilmegi we hyzmatlaryň edilmegi kömekçi häsiýete eýe däldir.

7. Tebigy ýitgileriň ölçeginden artyk haryt ýetmezçiligi, şu harytlaryň ogurlanandygy ýa-da zaýalanandygy resmi taýdan tassyklanmadyk ýagdaýynda, harytlary ýerlemek diýlip ykrar edilýär. Görkezilenler, olaryň utilizasiýa edilendigini resmi taýdan tassyklaýan tassyknama bolmadyk ýagdaýynda, ulanyş möhleti geçen harytlara hem degişli we olara haryt ýetmezçiligindäki salgyt salmak düzgünleri ulanylýar.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki we 2012-nji ýylyň 4-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2012 ý., № 3-4, 68-nji madda).

98-nji madda. Harytlaryň ýerlenýän ýeri

Harytlaryň ýerlenýän ýeri diýlip aşakdakylar ykrar edilýär:

harytlar ýüklenip ugradylmaýan we ulag bilen ugradylmaýan bolsa, olaryň alyjylara berilýän pursadynda ýerleşýän ýeri;

iberiji, alyjy ýa-da başga bir tarap tarapyndan ýüklenip ugradylýan ýa-da ulag bilen ugradylýan bolsa, olaryň ýüklenip ugradylyp ýa-da ulag bilen ugradylyp başlanan pursadynda harytlaryň ýerleşýän ýeri;

harytlar tehniki, tehnologik ýa-da başga bir sebäplere görä, alyjylara sökülen ýa-da ýygnalmadyk görnüşden başga hili ýetirilip bilinmedik ýagdaýynda, gurnamak, oturtmak ýa-da olary ýygnamak iberiji tarapyndan ýa-da onuň adyndan ýerine ýetirilýän bolsa, harytlaryň gurnalýan, oturdylýan ýa-da ýygnalýan ýerleri.

(2012-nji ýylyň 4-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 3-4, 68-nji madda).

99-njy madda. Işleriň ýerine ýetirilýän, hyzmatlaryň edilýän ýeri

1. Şu maddanyň 2-nji we 3-nji bölümlerinde görkezilenlerden beýleki işleriň ýerine ýetirilýän, hyzmatlaryň edilýän ýeri diýlip, edara görnüşli tarapyň döredilen, onuň şahamçasynyň ýa-da wekilhanasynyň (hemişelik wekilhanasynyň) ýerleşýän ýeri, hususy telekeçiler üçin bolsa – hemişelik ýaşaýan ýa-da işleriň ýerine ýetirilýän, hyzmatlaryň edilýän hemişelik iş ýeri ykrar edilýär.

Hemişelik iş ýeri diýlip, hususy telekeçiniň öz işini doly ýa-da bölekleýin alyp barýan, Türkmenistanyň çäklerindäki hemişelik ýere düşünilýär we şu Bitewi kanunyň 18-nji maddasyna laýyklykda, edara görnüşli tarapyň hemişelik wekilhanasyny kesgitlemek boýunça düzgünnamalara degişlilikde kesgitlenilýär.

2. Işiň ýerine ýetirilýän, hyzmatyň edilýän ýeri diýlip:

a) gozgalmaýan emläk bilen baglanyşykly işler, hyzmatlar üçin – şu emlägiň ýerleşýän ýeri. Görkezilenler hususan-da gurluşyk, gurnama, gurluşyk-gurnama, abatlaýyş, dikeldiş işlerini, kärende boýunça hyzmatlary özünde jemleýär;

b) gozgalýan emläk bilen baglanyşykly işler, hyzmatlar (ony kärendä bermek muňa girmeýär) - hakykatda şeýle işleriň geçirilýän, hyzmatlaryň amala aşyrylýan ýeri. Görkezilenler hususan-da, düşürmegi, ýüklemegi, gurnamagy, ýygnamagy, gaýtadan işlemegi, işläp geçmegi, abatlamagy we tehniki taýdan hyzmat etmegi özünde jemleýär;

ç) medeniýet, sungat, bilim, bedenterbiýe we sport babatlarynda edilýän hyzmat üçin – şeýle hyzmatlaryň hakyky edilýän ýeri ykrar edilýär.

3. Aşakdaky hyzmatlaryň edilýän ýeri diýlip, hyzmat edilýän edara görnüşli tarapyň döredilen ýeri ýa-da onuň şahamçasynyň, wekilhanasynyň ýerleşýän ýeri ýa-da hususy telekeçiniň hemişelik ýaşaýan ýa-da onuň hemişelik iş ýeriniň ýerleşýän ýeri ykrar edilýär:

a) patentleri, ygtyýarnamalary, söwda nyşanlaryny, awtorlyk hukuklaryny ýa-da gaýry şular ýaly hukuklary bermek, geçirmek boýunça;

b) mahabatlandyrma boýunça;

ç) maslahat, hukuk, buhgalterlik, auditorçylyk, inžiniring babatda, şeýle hem maglumatlary dolandyrmak, işlemek we maglumatlary bermek, geologiýa-gözleg işlerini geçirmek boýunça hyzmatlar. Inženerçilik hyzmatlaryna hususan-da inženerçilik-maslahat beriş hyzmatlary, taslamadan öňki we taslama hyzmatlary (tehniki-ykdysady esaslandyrmalary taýýarlamak, taslama-konstruktorçylyk işleri we şuňa meňzeş hyzmatlar) degişlidir;

d) demir sandyklary (seýfleri) kärendä bermek boýunça hyzmatlardan başga, gaýtadan ätiýaçlandyrmany goşmak bilen, maliýe, bank, ätiýaçlandyrma hyzmatlary;

e) işgärleri bermek boýunça;

ä) başga bir tarapyň adyndan we onuň hasabyna hereket edýän ýumuşçy tarapyndan edilýän hyzmatlar, olar şu bölekde görkezilen hyzmatlary üpjün edýän bolsa;

f) işiniň esasy görnüşi ulag hyzmatyny etmek bolup durýan edara görnüşli taraplaryň demir ýol ulaglaryndan başga, gozgalýan maddy emläkleri kärendä bermek boýunça hyzmatlary;

g) elektron hasaplaýyş maşynlary üçin programmalary we maglumat binýatlaryny (programma serişdelerini we hasaplaýyş enjamlarynyň maglumat önümlerini) işläp düzmek boýunça, olaryň adaptasiýasy we modifikasiýasy boýunça edilýän hyzmatlar (ýerine ýetirilýän işler);

h) enjamlaryň (şol sanda deňiz we howa gämileriniň, şeýle hem gaýry ulag serişdeleriniň), harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) sertifikasiýasy boýunça, olary synag barlagy boýunça hyzmatlar, şeýle hem synag işlerini ýerine ýetirmek;

i) aragatnaşyk hyzmatlary, şol sanda öýjükli hereket edýän aragatnaşyk ulgamyny ulanmak bilen, aragatnaşyk ýaýlymlarynyň kärendesi boýunça hyzmatlar.

100-nji madda. Salgyt özeni

1. Kesgitlenen döwlet bahalaryny (nyrhlaryny) ulanmak bilen amala aşyrylýanlardan başga, salgyt salynýan amallar geçirilende, harydyň (işleriň, hyzmatlaryň) bahasyndan (nyrhyndan) ugur alnyp kesgitlenýän, salgyt töleýjiniň islendik beýleki tarapdan alýan ýa-da almaga hukugy bolan, goşulan baha üçin salgydyň pul möçberini öz içine almaýan baha salgyt özeni bolup durýar.

Kesgitlenen döwlet bahalaryny (nyrhlaryny) ulanmak bilen salgyt salynýan amallar geçirilende harydyň (işleriň, hyzmatlaryň) bahasyndan (nyrhyndan) ugur alnyp kesgitlenýän, salgyt töleýjiniň islendik beýleki tarapdan alýan ýa-da almaga hukugy bolan, goşulan baha üçin salgydyň pul möçberini öz içine alýan baha salgyt özeni bolup durýar.

Şunda goşmaça töleg tölenmeli harytlaryň bahasyna goşmaça tölegleriň pul möçberi goşulýar.

2. Harytlar ogurlananda ýa-da zaýalananda ýetirilen zyýanyň öwezini dolmagyň hasabyna günäkär tarapdan alnan pul möçberi, şeýle hem ätiýaçlandyryş öwezini dolmalaryň pul möçberi salgyt özenine goşulýar.

Şu bölümiň düzgünleri şu Bitewi kanunyň 96-njy maddasyna laýyklykda, diňe salgyt binýady diýlip ykrar edilen we şu Bitewi kanunyň 106-njy maddasyna laýyklykda salgytdan boşadylmaýan harytlar babatynda ulanylýar.

3. Harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň), daşary ýurt pulundaky bahalary, şeýle hem salgyt özenine goşulýan daşary ýurt pulundaky serişdeler Türkmenistanyň Merkezi bankynyň salgyt salynýan amallaryň geçirilen senesindäki resmi hümmeti boýunça manatda hasaplanýar, salgydy salgyt ýumuşçysy tarapyndan tutulyp alynýan, şu Bitewi kanunyň 108-nji maddasynyň ikinji böleginde görkezilen tölegler babatynda bolsa - Türkmenistanyň Merkezi bankynyň tölegiň senesindäki resmi hümmeti boýunça hasaplanýar.

4. Degişli salgyt döwründäki salgyt özeni, degişli salgyt döwründe geçirilen salgyt salynýan amallaryň ählisi (şu maddanyň 2-nji bölüminde görkezilen pul möçberini hasaba almak bilen) boýunça, salgyt özeniniň we şol salgyt döwründe şu Bitewi kanunyň 106-njy maddasynda görkezilen salgyt salynýan amallar boýunça salgyt özeniniň pul möçberini aýyrmak bilen, şu Bitewi kanunyň şu maddasyna we 101-nji maddasyna laýyklykda kesgitlenýän jemi hökmünde kesgitlenýär.

Şu Bitewi kanunyň 103-nji maddasyna laýyklykda, dürli salgyt möçberleriniň ulanylýan halatlarynda, salgyt özeni dürli möçberler boýunça salgyt salynýan amallaryň her bir görnüşi boýunça aýratynlykda kesgitlenýär.

5. Emläk hukuklary geçirilende salgyt özeni şu madda bilen bellenilen tertipde we şu Bitewi kanunyň 101-nji maddasy bilen bellenilen aýratynlyklary hasaba almak bilen kesgitlenilýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky we 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda).

101-nji madda. Salgyt salynýan aýry-aýry amallar üçin salgyt özenini kesgitlemek

1. Salgyt özenini kesgitlemek maksady üçin, şu Bitewi kanunyň 36-njy maddasynyň düzgünleri göz öňünde tutulyp, harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) bahalary kabul edilýär.

2. Harytlar muzdsuz berlende (işler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende) salgyt özeni harytlar (işler, hyzmatlar) adaty, hak almak bilen ýerlenende salgyt töleýji tarapyndan ulanylýan bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.

Öň ulanyşda bolan esasy serişdeler muzdsuz berlende, salgyt özeni balans gymmaty hökmünde kesgitlenýär.

3. Geleşigiň taraplary tarapyndan çalşylýan harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) bahalary kesgitlenmedik halatlarynda, salgyt özeni harytlar (işler, hyzmatlar) adaty ýerlenende salgyt töleýji tarapyndan ulanylýan bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.

Deň bolmadyk çalşykda çalşylýan harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) bahasyna islendik möçberdäki goşmaça tölegler salgyt salynýan dolanyşyga goşulýar.

4. Özüniň sarp etmegi üçin harytlar peýdalanylanda, işler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende, degişli harajatlar peýda (girdeji) salgydyny hasaplamak üçin kabul edilýän aýyrmalara goşulmaýan bolsa, salgyt özeni harytlar (işler, hyzmatlar) adaty, hak almak bilen ýerlenende salgyt töleýji tarapyndan ulanylýan bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär.

5. Özüniň sarp etmegi üçin gurluşyk-gurnama işleri ýerine ýetirilende salgyt özeni salgyt töleýjiniň olary ýerine ýetirmek üçin eden hakyky çykdajylaryndan ugur alnyp hasaplanan, ýerine ýetirilen işleriň bahasy hökmünde kesgitlenýär.

6. Araçyllyk hyzmatlary, tabşyryk we komissiýa ylalaşygy boýunça hyzmatlar ýerlenende salgyt özeni şu hyzmatlar üçin hak, ýygymlar we (ýa-da) beýleki tölegler görnüşinde alnan pul serişdeleriniň jemine deň möçberde kesgitlenýär.

Döwletiň kesgitlän bahalaryny (tariflerini) ulanmak bilen geçirilýän amallardan başga, salgyt salynýan amallar geçirilende (daşary ýurtlara ýerlemek muňa girmeýär), döwlet eýeçiligi görnüşdäki kärhanalar we alyjylar birleşmeleri kärhanalary üçin, olar tarapyndan lomaý we bölek söwda amala aşyrylanda (şol sanda üpjünçilik-ýerleýiş we taýýarlaýyş işleri we şunuň ýaly aýry-aýry işler, şeýle hem söwda amallary amala aşyrylanda hem), goşulan baha üçin salgydyň pul möçberini öz içine almaýan söwda nyrh goşundysy salgyt özeni bolup durýar.

Şol taraplar salgyt salynýan amallary döwlet tarapyndan kesgitlenen bahalary (tarifleri) ulanyp amala aşyranda, goşulan baha üçin salgydy öz içine alýan söwda goşundysy salgyt özeni bolup durýar.

7. Berilýän çig maldan (materialdan) harytlary taýýarlamak boýunça hyzmatlar ýerlenende, salgyt özeni olary işlemegiň (gaýtadan işlemegiň) bahasy hökmünde kesgitlenýär.

Buýrujy tarapyndan başga tarapa işläp bejermek ýa-da gaýtadan işlemek we şol çig maldan belli bir möçberde ýarym taýýar ýa-da taýýar önümleri almak üçin berilýän (buýrujy tarapyndan bahasy tölenýän) harytlar berilýän çig mal (material) bolup durýar. Çig maly we materiallary işlemek we gaýtadan işlemek boýunça ylalaşyklar (tolling amallary) boýunça edilen hyzmatlar üçin töleg hökmünde buýrujy, şunuň ýaly hyzmatlaryň bahasynyň ekwiwalenti bolup durýan, şu çig maldan we materiallardan alnan ýarym taýýar ýa-da taýýar önümleriň bir bölegini berip biler.

Bu agzalanlar, buýrujy tarapyndan oňa degişli bolan we potratçydan alynmadyk materiallar berlende şol materiallardan potrat işleriniň ýerine ýetirilmegine hem degişli.

8. Bahalary ýa-da nyrhlary peýdalanylýan materiallaryň we (ýa-da) ätiýaçlyk şaýlaryň bahalaryny goşmak bilen bellenýän işler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende, salgyt özeni şol işleriň ýa-da hyzmatlaryň goşulan baha üçin salgydyň goşulmadyk bahasy hökmünde kesgitlenýär. Şunda peýdalanylan materiallaryň we ätiýaçlyk şaýlaryň bahasy, olar satyn alnanda tölenen goşulan baha üçin salgydy we işleri ýerine ýetirýän, hyzmatlary edýän tarap tarapyndan bellenýän söwda goşundysyny (goşulan baha üçin salgytsyz) hasaba almazdan, olaryň satyn alnanda tölenen bahasy boýunça goşulýar.

Bahalary ýa-da nyrhlary peýdalanylýan materiallaryň we (ýa-da) ätiýaçlyk şaýlaryň bahalaryny goşmak bilen bellenýän işler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende, şu materiallaryň ýa-da ätiýaçlyk şaýlarynyň bahalary işleri we hyzmatlary satyn alyjy tarapyndan aýratyn tölenýän şertlerinde, salgyt özeni ýerine ýetirilen we tölegi tölenen işleriň we hyzmatlaryň bahasy we işleri we hyzmatlary satyn alyja ýerlenen materiallaryň we ätiýaçlyk şaýlaryň bahasy hökmünde, olara goşulan baha üçin salgydy goşmazdan, kesgitlenýär.

9. Salgyt özenine harytlary alyjy tarapyndan yzyna gaýtarylyp berilmeli gaplaryň bahalary goşulmaýar.

10. Girew bilen baglanyşykly amallar geçirilende salgyt özeni şu Bitewi kanunyň 100-nji maddasynyň 1-nji bölüminde bellenen tertipde kesgitlenýär.

11. Ýatyrylýan edara görnüşli tarapyň (Türkmenistanyň dahyllysy bolup durmaýan daşary ýurtly edara görnüşli tarapyň şahamçasynyň ýa-da wekilhanasynyň) ýa-da işini bes eden hususy telekeçiniň harytlary we beýleki emläkleri satylanda salgyt özeni salgyt töleýji tarapyndan şu harytlar we emläkler ýerlenende ulanylan hakyky bahalaryň esasynda, emma, şu aşakdakylardan pes bolmadyk derejede kesgitlenýär:

harytlar boýunça – satyn alnan bahasyndan;

esasy serişdeler we maddy däl aktiwleri boýunça – balans gymmatyndan.

12. Ýeňillikli bahalar (nyrhlar, kesilen baha) bellenen harytlar ýerlenende, işler ýerine ýetirilende we hyzmatlar edilende, salgyt özeni şeýle ýeňillikler göz öňünde tutulyp kesgitlenýär. Görkezilenler Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ilata mugt goýberilýän harytlara, hyzmatlara hem degişlidir.

Býujet guramalaryna we döwlet häkimiýet, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralaryna, şeýle hem şu edaralaryň çözgütleri boýunça ýerlenýän harytlar, ýerine ýetirilýän işler we edilýän hyzmatlar boýunça, şol sanda bular muzdsuz amala aşyrylanda hem salgyt özeni ýerlenýän hakyky bahalardan ugur alnyp kesgitlenýär. Görkezilenler döwlet häkimiýet, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň çözgütleri boýunça durmuş we önümçilik maksatly desgalarynyň muzdsuz berilmegine degişli däldir.

13. Tebigy ýitginiň ölçeglerinden artyk haryt ýetmezçiligi halatynda, olaryň ogurlanandygy ýa-da zaýalanandygy resmi taýdan tassyk edilmedik ýagdaýynda, salgyt özeni şu maddanyň 2-nji bölüminde bellenen tertipde kesgitlenýär.

14. Hasabat döwründe salgyt özeni şol döwürde Türkmenistanyň Hökümetiniň Daşary ýurt pulundaky ätiýaçlygyna geçirilmäge degişli pul serişdeleriniň möçberinde azaldylmaga degişlidir.

15. Salgyt salmaga degişli, harytlary (işleri, hyzmatlary) ýerlemek baradaky ylalaşykdan gelip çykýan talaplar berlende ýa-da görkezilen talaplar kanun esasynda beýleki tarapa geçirilende, görkezilen harytlary (işleri, hyzmatlary) ýerlemek amallary boýunça salgyt özeni şu Bitewi kanunyň 100-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde kesgitlenýär. Talaplar täze karzdarlara ýerlenende salgyt özeni talaplar soňundan ýerlenende ýa-da degişli borçlar bes edilende onuň alan girdejisiniň möçberiniň görkezilen talaby satyn almak üçin çykdajylaryň möçberinden artyk bolan möçberi hökmünde kesgitlenýär.

(2007-nji ýylyň 12-nji iýunyndaky, 2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2010-njy ýylyň 10-njy maýyndaky, 2011-nji ýylyň 21-nji maýyndaky, 2015-nji ýylyň 18-nji awgustyndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 15-nji oktýabryndaky we 2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 2, 48-nji madda; 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2010 ý., № 2, 34-nji madda; 2011 ý., № 2, 45-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; № 4, 144-nji madda; 2017 ý., № 2, 77-nji madda).

102-nji madda. Salgyt özenine düzediş girizmek

Salgyt özenine şu Bitewi kanunyň 35-nji maddasynda bellenen ýagdaýlarda düzediş girizilmäge degişlidir.

103-nji madda. Goşulan baha üçin salgydyň möçberi

Goşulan baha üçin salgydyň möçberi:

şu Bitewi kanunyň 105-nji maddasynda görkezilen salgyt salynýan amallar babatynda 0 (nol) göterim derejesinde;

beýleki salgyt salynýan amallar babatynda 15 göterim derejesinde bellenýär.

Döwletiň kesgitlän bahalary boýunça harytlar ýerlenende, işler ýerine ýetirilende, hyzmatlar edilende degişli möçberiň şu salgyt möçberine göterim gatnaşygy hökmünde kesgitlenýän, 100-e artdyrylan möçber ulanylýar. Hasaplama usuly bilen kesgitlenen möçber, haçanda salgyt edarasy tarapyndan salgyt şu Bitewi kanunyň 36-njy maddasyna laýyklykda kesgitlenen we öz içine goşulan baha üçin salgydy alýan, hakyky bazar bahadan ugur alnyp hasaplanylan ýagdaýlarynda hem ulanylýar.

(2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki we 2017-nji ýylyň 4-nji noýabryndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2017 ý., № 4, 147-nji madda).

104-nji madda. Salgyt we hasabat döwürleri

1. Goşulan baha üçin salgyt boýunça salgyt we hasabat döwürleri edara görnüşli taraplar we oňa edara görnüşli taraplaryň bolmanda biri girýän şereketlere girýän taraplar üçin senenama aýyna deň bellenýär.

2. Goşulan baha üçin salgyt boýunça salgyt döwri hususy telekeçiler we oňa edara görnüşli tarap girmeýän şereketlere girýän taraplar üçin senenama ýylyna deň, hasabat döwri bolsa, ýanwar aýynyň 1-inden iýun aýynyň 30-yna çenli we iýul aýynyň 1-inden dekabr aýynyň 31-ine çenli bellenýär.

(2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda).

105-nji madda. Nol möçber ulanylýan salgyt salynýan amallar

Salgyt salynýan aşakdaky amallar babatynda 0 (nol) göterim derejedäki salgyt möçberi ulanylýar:

tebigy (ugurdaş) gazy, nebiti we olary gaýtadan işlemekden alnan önümleri goşmazdan, özüniň öndüren, şeýle hem satyn alnan harytlar daşary ýurtlara ýerlenende. Şunda salgyt salmak maksady bilen daşary ýurtlara çykarylýan harytlar diýlip, Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilendiginiň bellenen tertipdäki tassyklanmasy bolan halatynda, Türkmenistanyň daşyna çykarylýan harytlara düşünilýär;

Türkmenistanyň dahyllysy bolup durmaýan taraplardan çig nebit we gaz kondensaty satyn alnyp, olaryň gaýtadan işlenilmeginden alnan önümleriň eksport edilmegi. Goşulan baha üçin salgydyň bu möçberini ulanmagyň hökmany şerti, bu – eksport etmekligiň gönüden-göni şular ýaly gaýtadan işlemekligi amala aşyrýan Türkmenistanyň dahyllylary bolup durýan edara görnüşli taraplar tarapyndan amala aşyrylmagy. Şunda salgyt salmak maksady bilen, harytlary eksport etmek diýlip, Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilendiginiň bellenen tertipdäki tassyklanmasy bolan halatynda, harytlaryň Türkmenistanyň daşyna çykarylmagyna düşünilýär; (2021-nji ýylyň 5-nji iýunynda kabul edilen Türkmenistanyň kanuny esasynda 105-nji maddanyň ikinji tesiminden soň tesim goşulan, ol 2021-nji ýylyň 1-nji iýunyndan herekete girizilýär hem-de 2021-nji ýylyň 31-nji dekabryna (goşmak bilen) çenli hereket edýär.);

halkara derejesinde ýolagçylary gatnatmak we şahsy we edara görnüşli taraplaryň ýüklerini daşamak boýunça hyzmatlar edilende. Eger-de şular ýaly gatnatmaklyk amala aşyrylanda ulag serişdesi Türkmenistanyň çäklerinden çykýan bolsa-da, ugradylýan we barmaly ýer Türkmenistanyň çäklerinde ýerleşýän bolsa, şunda ulag serişdeleri bilen gatnatmak hyzmatlary halkara gatnatmasy bolup durmaýar;

harytlaryň (önümleriň) gönüden-göni eksport edilmegini amala aşyrýan Türkmenistanyň dahyllylary bolup durýan hususy telekeçilere we edara görnüşli taraplara, dokma önümleri olary öndürijiler tarapyndan ýerlenende. Şunda eksport edilýän harytlar (önümler) diýlip şol harytlaryň (önümleriň) Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilendiginiň bellenilen tertipdäki tassyknamasy bolan halatynda Türkmenistanyň daşyna çykarylýan harytlara (önümlere) düşünilýär; (2014-nji ýylyň 28-nji ýanwarynda kabul edilen «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunyna goşmaça girizmek hakynda» Türkmenistanyň Kanuny bilen 2014-nji ýylyň 31-nji dekabryna çenli hereketi çäklendirilen «Salgytlar hakynda» Türkmenistanyň bitewi Kanunynyň 105-nji maddasynyň dördünji tesiminiň hereketini 2015-nji ýylyň 1-nji sentýabryndan täzeden herekete girizmeli – Türkmenistanyň 18.08.2015 ý. № 277-V kanuny esasynda);

daşary ýurtlara iberilýän harytlary ulagly daşamak, ýüklemek, düşürmek, birinden beýlekä ýüklemek boýunça hyzmatlar, şeýle hem Türkmenistanyň çäklerinden daşary ýurt ýüklerini üstaşyr geçirmek boýunça hyzmatlar;

halkara ýüklerini daşamak we ýolagçylary gatnatmak üçin ulanylýan daşary ýurt deňiz hem-de howa gämilerini ýangyçdan doldurmak bilen hem-de olara hyzmat etmek (aeronawigasiýa we uçuş-gonuş hyzmatlaryny goşmak bilen) baglanyşykly hyzmatlar, şeýle hem şular ýaly ýükleri daşamakda, ýolagçylary gatnatmakda ekipažyň we ýolagçylaryň sarp etmegi üçin göz öňünde tutulan harytlary ýerlemek;

paçsyz söwda edýän dükanda gümrük düzgüninde ýerleşdirilen harytlary ýerlemek;

daşary ýurt diplomatik we olara deňleşdirilen wekilhanalaryň, halkara guramalaryň resmi taýdan ulanmaklary üçin ýerlenýän harytlar, ýerine ýetirilýän işler, edilýän hyzmatlar;

Türkmenistanyň Hökümetiniň daşary ýurt pulundaky ätiýaçlyk gaznasynyň hasabyndan tölegi tölenýän harytlary ýerlemek, işleri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek;

“Uglewodorod serişdeleri hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda potratçylar we kömekçi potratçylar bolup durýan taraplara olaryň nebit işlerini ýerine ýetirmek maksatlary üçin harytlary ýerlemek, işleri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek. Eger şeýle harytlar (işler, hyzmatlar) diňe nebit işlerini ýerine ýetirmekden başga iş üçin niýetlenilen bolsa; soňra şeýle harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) haýsy iş üçin peýdalanyljakdygyny öňünden kesgitläp bolmasa; şeýle harytlar (işler, hyzmatlar) nebit işlerini ýerine ýetirmek üçin hem, beýleki işler üçin hem niýetlenilen hem-de peýdalanyljak bolsa we olary bölmek mümkin bolmasa, görkezilenler ulanylmaýar. Bu barada şeýle taraplar wagtynda, ýagny olara salgyt hasap-faktura berilýänçä (ýazylyp berilýänçä) öz iberijisiniň ýa-da başga kontragentiniň dykgatyna ýetirmäge borçludyr;

özüniň öndürilen oba hojalyk önümlerini ýerlemek.

Şunda, şu madda bilen bellenilen işler ýerine ýetirilende we hyzmatlar edilende, 0 (nol) göterim derejedäki möçberi diňe potratçylar babatynda ulanylyp, kömekçi potratçylar hem-de şeýle işleriň (hyzmatlaryň) ýerine ýetirilmegi üçin potratçylar tarapyndan peýdalanylýan harytlaryň (çig malyň, materiallaryň) iberilmegini amala aşyrýan taraplar babatynda ulanylmaýar («Uglewodorod serişdeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda amala aşyrylýan işler we hyzmatlar muňa degişli däldir).

(2007-nji ýylyň 12-nji iýunyndaky, 2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2012-nji ýylyň 4-nji awgustyndaky, 2014-nji ýylyň 28-nji ýanwaryndaky, 2016-njy ýylyň 12-nji sentýabryndaky, 2019-njy ýylyň 30-njy noýabryndaky we 2021-nji ýylyň 5-nji iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýalarynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2007 ý., № 2, 48-nji madda; 2012 ý., № 3, 68-nji madda; 2014 ý., № 1, 24-nji madda; 2016 ý., № 3, 118-nji madda; 2019 ý., № 4, 94-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary 2021 ý., № 2-3, 51-nji madda).

106-njy madda. Salgyt salynýan amallar boýunça ýeňillikler

1. Aşakdaky salgyt salynýan amallar geçirilende goşulan baha üçin salgyt tölenilmeýär:

umumy ulanylýan şäher ýolagçylar ulagynyň hyzmatlary (taksiden, sol sanda bir ugur boýunça gatnaýan taksilerden başgasy), şeýle hem şäher etegindäki gatnawlarda derýa, demir ýol ýa-da awtomobil ulaglarynda ýolagçylary gatnatmak boýunça hyzmatlar;

olar üçin ätiýaçlyk şaýlarynyň we olara degişli bölekleriň bahalaryny goşmak bilen, harytlaryň ulanylmaly möhleti kepillendirilen döwründe goşmaça hiç hili töleg alynmazdan ýerine ýetirilýän abatlamak we tehniki taýdan hyzmat etmek boýunça hyzmatlar we işler;

derman serişdelerini, medikamentleri, zyýansyzlandyryjy serişdeleri, saglygy goraýyş maksatly önümleri, saglygy goraýyş enjamlaryny, protez-ortopediýa önümlerini we maýyplar üçin ýörite ulag serişdelerini ýerlemek;

weterinar we sanitariýa-epidemiologiýa hyzmatlary;

saglygy goraýyş hyzmatlary, ýasama diş oturtmak (bejeriş häsiýetli däl kosmetologiýa hyzmatlary goşulan baha üçin salgytdan boşadylmaýar);

näsaglara, maýyplara we garrylara seretmek boýunça hyzmatlar, maýyplaryň saglygyny dikeltmek boýunça hyzmatlar;

bilim ulgamyndaky hyzmatlar;

sirk hyzmatlary;

jaýlaýyş dessurlary we olar bilen baglanyşykly beýleki hyzmatlar, şeýle hem guburüsti ýadygärlikleri taýýarlamak boýunça hyzmatlar, jaýlanylan ýerleriň durkuny täzelemek boýunça işler;

däp-dessurlaryň geçirilmegini goşmak bilen, dini guramalaryň hyzmatlary, şeýle hem dini däplere degişli we dini maksatly zatlary ýerlemek;

körler we kerler jemgyýetiniň we maýyplaryň beýleki jemgyýetçilik birleşikleriniň okuw-önümçilik kärhanalarynyň öndüren harytlaryny ýerlemek;

maýyplaryň jemgyýetçilik birleşikleriniň kärhanalary tarapyndan öndürilen (edilen) harytlary (hyzmatlary) ýerlemek;

düzediş edaralarynyň we olaryň önümçilik kärhanalarynyň özleriniň öndüren harytlaryny ýerlemek;

ätiýaçlandyryş guramalary tarapyndan edilýän ätiýaçlandyryş we gaýtadan ätiýaçlandyryş hyzmatlary;

oba hojalyk kärhanalarynyň özleri tarapyndan öndürilýän ýag önümlerinden başga, oba hojalyk önümleriniň gaýtadan işlenilmegi bilen alnan önümleri ýerlemek;

pagtany gaýtadan işlemekden alnan önümleri ýerlemek (pagta süýümi, pagta çigidi, gysga süýüm, pagta sütügi, pagta übtügi, galyndylar);

tohumlary; pile we ýüpek gurçuklarynyň tohumlaryny hem-de olary ösdürip ýetişdirmekdäki hyzmatlary; mineral dökünleri; gerbisidleri, awuly himikatlary we ösümlikleri goraýyş maksatly beýleki serişdeleri; oba hojalyk önüm öndürijileriniň ekin meýdanlaryna hojalykiçi suwaryş akabalary arkaly suw bermek we hojalykiçi şor suw akabalary arkaly şor suwlary akdyrmak boýunça edilýän hyzmatlary; şeýle hem oba hojalyk önümini öndürmek we ýygnamak üçin mehanizirlenen hyzmatlary ýerlemek;

azyk harytlaryna (iýmit önümlerine) degişli harytlary (goşmaça töleg tölenilmäge degişlilerinden başga) we iýmit önümleri öndürilende, taýýarlanylanda we gaýtadan işlenilende ulanylýan şular ýaly harytlary; garyşyk iýmleri ýerlemek;

jemgyýetçilik iýmiti önümlerini ýerlemek;

saryja goýnunyň ýazky gyrkymynyň ýüňüni we ondan egrilen ýüplügi ýerlemek, şeýle hem bu ýüňi ýuwmak (arassalamagy we sortlamagy goşmak bilen) boýunça we bu ýüňden ýüplük öndürmek (reňklemegi goşmak bilen) boýunça hyzmatlar;

el halylaryny we elde dokalan haly önümlerini ýerlemek;

döwlet kärhanalarynyň özleriniň öndüren akkumulýator önümlerini ýerlemek; (Girizilen goşmaça resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär we 2018-nji ýylyň 31-nji dekabryna (goşmak bilen) çenli hereket edýär – Türkmenistanyň 21.11.2015 ý. № 312-V kanuny esasynda);

ýerleri hususy eýeçilige bermek boýunça ýer gurluşyk işleri;

däneli ekinleri saklamak; däne üweýän senagat önümlerini, krahmally önümleri öndürmek; çörek we täze süýji önümlerini öndürmek; kakadylan çörek we köke, köp saklanýan süýji-köke önümlerini öndürmek; unaş önümlerini öndürmek; çaga iýmitini we berhizlik azyk önümlerini öndürmek; melhemçilik önümçiligi; adamyň saglygyny goramak boýunça iş; weterinariýa işi üçin niýetlenen desgalary galdyrmak boýunça gurluşyk we gurluşyk-gurnama işlerini ýerine ýetirmek;

ýadygärlikler toplumynyň gurluşyk-gurnama işlerini we onuň infrastrukturasynyň gurulmagy bilen baglanyşykly işleri ýerine ýetirmek we hyzmatlary etmek;

Türkmenistanyň Hökümetiniň çözgütleri esasynda gurulýan demir ýollarynyň, halkara derejeli ýokary tizlikli awtomobil ýollarynyň gurluşyk-gurnama işleri we olaryň infrastrukturasynyň gurulmagy bilen baglanyşykly işleri ýerine ýetirmek we hyzmatlary etmek;

amala aşyrylmagy daşary ýurt maýa goýujylaryna dolulygyna degişli bolan serişdeleriň (karz serişdeleri muňa degişli däldir) hasabyna tölenilýän desgalary gurmak boýunça gurluşyk we gurluşyk-gurnama işlerini ýerine ýetirmek;

ilata edilýän ýaşaýyş-jaý jemagat we ulanyş hyzmatlary (jaý tölegini goşmak bilen), şeýle hem köçeleriň, seýilgähleriň, skwerleriň we ş.m. daşky yşyklandyrylmasy boýunça hyzmatlar;

Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna ýerine ýetirilýän ylmy-barlag we tejribe-konstruktorçylyk işleri;

bir birligini satyn almak (döretmek) üçin çykdajylary Türkmenistanyň kanunçylygy bilen salgytlary we ýygymlary hasaplamak üçin bellenilen binýatlyk mukdaryň 0,4 möçberinden geçmeýän, harytlaryň (işleriň, hyzmatlaryň) mahabatlandyrma maksady bilen berilmegi;

lotoreýalary, humarly oýunlary we pully oýunlary (humarly oýun işi) geçirmek;

diňe erkin ykdysady zolaklary döretmek hakynda kararlarda we bellenilen tertipde baglaşylan şertnamalarda göz öňünde tutulan işleriň maksatlary üçin şular ýaly zolaklaryň (syýahatçylyk-rekreasion kysymly erkin ykdysady zolaklardan başga) gatnaşyjylary bolan taraplara harytlary ýerlemek, işleri ýerine ýetirmek, hyzmatlary etmek;

milli syýahatçylyk zolaklarynda ýa-da olaryň çäklerinden daşarda diňe milli syýahatçylyk zolaklarynyň iş maksatlary üçin syýahatçylary kabul etmek boýunça täze obýektleriň we olaryň infrastrukturasynyň gurulmagy bilen baglanyşykly işler we hyzmatlar, şeýle hem harytlaryň iberilmegi.

Ýeňillik:

a) görkezilen işleri hojalyk usuly bilen amala aşyrýan;

b) görkezilen işler potrat usuly bilen ýerine ýetirilen mahalynda potratçy bolan;

ç) işleriň aýry-aýry görnüşlerini ýerine ýetirýän, hyzmatlary edýän hem-de "a" we "b" bentlerde görkezilen taraplar tarapyndan şeýle işleriň ýerine ýetirilmegi üçin peýdalanylýan harytlaryň (çig malyň, materiallaryň, görkezilen obýektlerde oturdylýan enjamyň) iberilmegini amala aşyrýan taraplara berilýär;

milli syýahatçylyk zolaklarynyň çäginde syýahatçylaryň ýerleşdirilmegini, jemgyýetçilik iýmitini, hususy durmuş we bejeriş-sagaldyş hyzmatlarynyň edilmegini, güýmenje oýunlarynyň (humarly oýun täjirçiliginden başga) we başga hyzmatlaryň guralmagyny hem goşmak bilen syýahatçylary kabul etmek boýunça hyzmatlar, şeýle hem milli syýahatçylyk zolaklarynyň çäginde syýahatçylyk industriýasynyň obýektleriniň dolandyrylmagy we ulanylmagy bilen baglanyşykly hyzmatlar. Görkezilen ýeňillikler bellenen tertipde milli syýahatçylyk zolaklarynyň subýektleri statusyny alan taraplara, olar milli syýahatçylyk zolaklarynyň çäklerinden daşarda şeýle hyzmatlary edenlerinde hem berilýär;

milli syýahatçylyk zolaklarynyň subýektleri statusyny alan we milli syýahatçylyk zolaklarynyň çäklerinde ýerleşýän söwda kärhanalary tarapyndan harytlaryň ýerlenilmegi;

şahsy adamlaryň buýurmasy boýunça ýaşaýyş jaýlaryny gurmak boýunça işleri ýerine ýetirmek we taýýar jaýlary we öýleri şahsy adamlara, şol sanda hususylaşdyrmak tertibinde ýerlemek;

emlägi lizinge beriji taraplaryň amala aşyrýan lizing amallary;

Türkmenistanyň daşary ýurt döwleti bilen baglaşylan halkara şertnamasy ýa-da ylalaşygy esasynda Türkmenistanyň çäginde döredilen Söwda öýi tarapyndan şol ylalaşylan döwletde öndürilen harytlary ýerlemek. Şunda bu ýeňillik ylalaşylan döwletde açylan Türkmenistanyň Söwda öýüne şular ýaly ýeňillik berlen halatynda ulanylyp bilner.

Türkmenistanyň Hökümetiniň çözgütleri esasynda amala aşyrylýan, peýdaly baýlyklaryň, şol sanda himiki elementleriň we birleşmeleriň hem-de ýerasty (ýerüsti) suwlaryň çykarylmagy, gazylyp alynmagy, taýýarlanmagy, daşalmagy sebäpli hapalanan ýerleri (suwlary) arassalamak işleriniň ýerine ýetirilmegi netijesinde alnan önümleriň bu işleriň buýrujysy bolan taraplar tarapyndan ýerlenilmegi, «Uglewodorod serişdeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda amala aşyrylýan işler muňa degişli däldir;

daşary ýurt potratçysy bilen «Amul-Hazar 2018» halkara awtoralli ýaryşyny geçirmek hakynda baglaşylan şertnama laýyklykda şol daşary ýurt potratçysy tarapyndan harytlaryň ýerlenilmegi, işleriň ýerine ýetirilmegi we hyzmatlaryň edilmegi. (Girizilen goşmaça Türkmenistanyň Prezidentiniň degişli kararyna laýyklykda baglaşylan şertnamalara hem degişlidir we 2018-nji ýylyň 31-nji dekabryna (goşmak bilen) çenli hereket edýär – Türkmenistanyň 09.06.2018 ý. № 40-VI kanuny esasynda);

daşary ýurt döwletleriniň Türkmenistandaky diplomatik wekilhanalaryna we konsullyk edaralaryna wiza üçin ýüz tutmalary kabul etmek boýunça araçy hyzmatlaryny we olaryň çäklerindäki goşmaça hyzmatlary etmek.

Şu bölek bilen bellenilen ýeňillikler, salgyt möçberi şu Bitewi kanunyň 105-nji maddasyna laýyklykda bellenilen harytlar (işler, hyzmatlar) babatynda ulanylmaýar.

Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda harytlary (önümleri) serhet ýakalaryndaky söwda menzilleriniň üsti bilen we (ýa-da) gönüden-göni eksport etmeklige ygtyýarly edilen edaralara, önüm öndürijiler tarapyndan dokma önümlerini ýerlemek. Şunda harytlary (önümleri) eksport etmeklik diýlip, şol harytlaryň (önümleriň) Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilendiginiň bellenen tertipdäki tassyknamasy bolan halatynda, Türkmenistanyň daşyna çykarylýan harytlara düşünilýär.

Şu bölekde görkezilen gurluşyk we gurluşyk-gurnama işlerini we bu işler bilen baglanyşykly (olaryň infrastrukturasynyň gurulmagy bilen baglanyşykly işleri we hyzmatlary goşmak bilen) işleri (hyzmatlary) ýerine ýetirmek üçin potratçy tarapyndan kömekçi potratçylar çekilende, şu bölekde bellenilen ýeňillikler diňe potratçylar babatynda ulanylýar («Uglewodorod serişdeleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda amala aşyrylýan işler we hyzmatlar muňa degişli däldir).

2. Goşulan baha üçin salgyt ýerlenmegi (salgyt salynýan amallaryň geçirilmegi) şu aşakdaky taraplar tarapyndan amala aşyrylýan harytlar (goşmaça töleg tölenmäge degişli harytlardan başgasy), işler we hyzmatlar üçin tölenmeýär:

maýa goýum pensiýa gaznalary;

işgärleriniň umumy sanynyň azyndan 70 göterimi maýyplygy bolan adamlar bolan we azyndan 20 sany maýyplygy bolan adam işleýän, esaslyk maýasy dolulygyna maýyplaryň jemgyýetçilik birleşiklerine degişli bolan maýyplaryň jemgyýetçilik birleşikleriniň kärhanalary;

bilim edaralary;

erkin ykdysady zolaklary döretmek hakynda kararlarda we bellenilen tertipde baglaşylan şertnamalarda göz öňünde tutulan işleri amala aşyranlarynda, şular ýaly zolaklaryň (syýahatçylyk-rekreasion kysymly erkin ykdysady zolaklardan başga) gatnaşyjylary bolan taraplar.

3. Diplomatik we olara deňleşdirilen wekilhanalaryň, halkara guramalarynyň diplomatik ýa-da edara ediş-tehniki işgärleriniň, olar bilen bile ýaşaýan maşgala agzalaryny hem goşmak bilen, şahsy peýdalanmaklary üçin niýetlenen harytlary ýerlemek, işleri ýerine ýetirmek we hyzmat etmek, goşulan baha üçin salgydy goşmak bilen amala aşyrylýar. Türkmenistanyň Maliýe we ykdysadyýet ministrligi tarapyndan bellenýän tertipde görkezilen çykdajylary tassyklaýan haryt (kassa) çekleri bolan mahalynda, salgydyň pul möçberi maliýe edaralary tarapyndan gaýtarylyp berilýär.

(2008-nji ýylyň 17-nji martyndaky, 2009-njy ýylyň 18-nji aprelindäki, 2010-njy ýylyň 10-nji maýyndaky, 25-nji sentýabryndaky, 2012-nji ýylyň 31-nji martyndaky, 4-nji awgustyndaky, 2013-nji ýylyň 4-nji maýyndaky, 2014-nji ýylyň 16-njy awgustyndaky, 8-nji noýabryndaky, 2015-nji ýylyň 18-nji awgustyndaky, 21-nji noýabryndaky, 2016-njy ýylyň 26-njy martyndaky, 12-nji sentýabryndaky, 23-nji noýabryndaky, 2017-nji ýylyň 3-nji iýunyndaky, 9-njy oktýabryndaky, 2018-nji ýylyň 9-njy iýunyndaky, 2019-njy ýylyň 8-nji iýunyndaky, 30-njy noýabryndaky, 2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky we 2022-nji ýylyň 17-nji aprelindäki Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 41-nji madda; 2010 ý., № 2, 34-nji madda, № 3, 64-nji madda; 2012 ý., № 1, 48-nji madda; № 3, 68-nji madda; 2013 ý., № 2, 26-njy madda; 2014 ý., № 3, 112-nji madda; № 4, 149-njy madda; 2015 ý. № 3, 111-nji madda; № 4, 146-njy madda; 2016 ý., № 1, 52-nji madda; № 3, 118-nji madda; № 4, 165-nji madda; 2017 ý., № 1, 77-nji madda; № 4, 135-nji madda; 2018 ý., № 2, 42-nji madda; 2019 ý., № 2-3, 34-nji madda; № 4, 94-nji madda; 2020 ý., № 3, 45-nji madda; Türkmenistanyň Milli Geňeşiniň Maglumatlary, 2022 ý., № 1-2, 22-nji madda).

107-nji madda. Goşulan baha üçin salgydyň satyn alyjylaryň (buýrujylaryň, sarp edijileriň) tölemegi talap edilýän pul möçberi

1. Harytlary (işleri, hyzmatlary) ýerlemek boýunça salgyt salynýan amallar geçirilende satyjy (potratçy) hökmünde çykyş edýän salgyt töleýji satyn alyja (buýruja, sarp edijä) goşulan baha üçin salgydyň tölenmäge degişli pul möçberini tölemek talabyny bildirmäge, satyn alyjy (buýrujy, sarp ediji) ony harydyň (işleriň, hyzmatlaryň) tölegi bilen bir wagtda tölemäge borçludyr.

Satyn alyjy (buýrujy, sarp ediji) tarapyndan goşulan baha üçin salgyt satyn alyjynyň (buýrujynyň, sarp edijiniň) salgyt ýumuşçysy hökmünde şu Bitewi kanunyň 108-nji maddasynyň 2-nji bölümine laýyklykda salgyt tutup galýan halatlarynda tölenmeýär.

2. Harytlar (işler, hyzmatlar) ýerlenende satyn alyja (buýruja, sarp edijä) tölemek üçin berilýän goşulan baha üçin salgydyň pul möçberi, şu bitewi Kanunyň 100-nji maddasynyň 1-nji bölegine laýyklykda (döwlet kärhanalary we alyjylar birleşmeleri kärhanalary üçin, olar tarapyndan lomaý we bölek söwda amala aşyrylanda (şol sanda üpjünçilik-ýerleýiş we taýýarlaýyş işleri amala aşyrylanda hem), şu Kanunyň 101-nji maddasynyň 6-njy böleginiň düzgünlerini hasaba alyp) kesgitlenýän salgyt özeniniň şu bitewi Kanunyň 103-nji maddasynda bellenen degişli salgyt möçberine köpeldilen jemi hökmünde kesgitlenýär.

3. Goşulan baha üçin salgydyň degişli pul möçberi hasaplaşyk resminamalarynda aýratyn setirde görkezilýär.

Bölek satuw bahalary ýa-da nyrhlary boýunça ilata harytlar (işler, hyzmatlar) ýerlenende satyjylar tarapyndan berilýän haryt ýarlyklarynda we bahanamalarynda salgydyň degişli pul möçberi aýratyn görkezilmeýär.

4. Salgyt salynýan amallary geçirýän salgyt töleýji harytlary, işleri we hyzmatlary alyja bellenen nusgalykdaky salgyt hasap-fakturasyny ýazyp bermäge borçludyr. Salgyt hasap-fakturasy iki nusgalykda ýazylýar, olaryň birinjisi satyn alyja (buýruja, sarp edijä) berilýär, ikinjisi ony ýazyp beren tarapda galýar.

Salgyt hasap-fakturasy, şu maddada başga bir ýagdaý göz öňünde tutulmadyk bolsa, harydyň ýüklenip ugradylan, işleriň ýerine ýetirilen we hyzmatlaryň edilen senesinden bäş günden gijä galman berilýär. Elektrik energiýasyny, suwy, gazy, aragatnaşyk hyzmatlaryny, jemagat hyzmatlaryny ýerlemegi amala aşyrýan salgyt töleýjileriň harydyň ýüklenip ugradylan (işleriň ýerine ýetirilen, hyzmatlaryň edilen) aýyndan soňky aýyň bäşinden gijä galman salgyt hasap-fakturasyny ýazyp bermäge haky bardyr.

Salgyt h

Elektron ýüz tutma

Şahsy ýüz tutma

III bölüm. Salgyt töleýjileri hasaba almak