TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Türkmenistanyň Gümrük kodeksini tassyklamak
we güýje girizmek hakynda
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 3, 61-nji madda)
1-nji madda. Türkmenistanyň Gümrük kodeksini tassyklamaly.
2-nji madda. Türkmenistanyň Gümrük kodeksini 2011-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan güýje girizmeli.
3-nji madda. 1993-nji ýylyň 8-nji oktýabrynda Türkmenistanyň Mejlisi tarapyndan kabul edilen Türkmenistanyň Gümrük kodeksini, oňa üýtgetmeler we goşmaçalar girizilen ähli soňraky kanunlary ýa-da olaryň degişli böleklerini 2011-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan güýjüni ýitiren diýip hasap etmeli.
4-nji madda. Türkmenistanyň Gümrük kodeksiniň hereketi, ol güýje girizilenden soň gümrük işi babatda ýüze çykýan gatnaşyklara degişli edilýär.
5-nji madda. Türkmenistanyň kanunlary we kadalaşdyryjy hukuk namalary mundan beýläk Türkmenistanyň Gümrük kodeksine laýyk getirilýänçä Türkmenistanyň Gümrük kodeksine garşy gelmeýändigine görä hereket edýärler.
6-njy madda. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti üç aý möhletde Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny Türkmenistanyň Gümrük kodeksine laýyk getirmeli.
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri.
2010-njy ýylyň 25-nji sentýabry.
№ 137-IV.
TÜRKMENISTANYŇ
GÜMRÜK KODEKSI
Şu Kodeks Türkmenistanyň ykdysadyýetiniň ösdürilmegine we onuň ykdysady howpsuzlygynyň üpjün edilmegine ýardam edýän gümrük işiniň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny kesgitleýär.
I BÖLÜM. UMUMY DÜZGÜNLER
1-nji bap. ESASY DÜZGÜNLER
1-nji madda. Türkmenistanyň gümrük syýasaty
Türkmenistanda Türkmenistanyň içeri we daşary syýasatynyň düzüm bölegi bolup durýan ýeke-täk gümrük syýasaty durmuşa geçirilýär.
2-nji madda. Türkmenistanda gümrük işi
Türkmenistanda gümrük işi harytlaryň we ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilmegi bilen baglanyşykly, gümrük taýdan resmileşdirmegiň, gümrük düzgünleriniň ulanylmagynyň, gümrük tölegleriniň töledilmeginiň, gümrük gözegçiliginiň tertibini we şertlerini kesgitleýän meseleleriň we Türkmenistanyň gümrük syýasatyny durmuşa geçirmegiň beýleki çäreleriniň gümrük taýdan düzgünleşdirilmeginiň usullarynyň we serişdeleriniň jeminden ybarat bolup durýar.
3-nji madda. Türkmenistanyň gümrük kanunçylygy
1. Türkmenistanyň gümrük kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kodeksden hem-de Türkmenistanyň gümrük işi babatdaky gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybarat.
2. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kodeksdäkiden başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.
4-nji madda. Türkmenistanyň gümrük çägi we gümrük serhedi
1. Territorial suwlaryny we onuň üstündäki howa giňişligini hem goşmak bilen, Türkmenistanyň çägi Türkmenistanyň gümrük çägini düzýär.
2. Türkmenistanyň gümrük çägi Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda Türkmenistanyň ýuridik taýdan garamagynda durýan Türkmenistanyň aýratyn ykdysady zolagynda we Türkmenistanyň kontinental şelfinde ýerleşen emeli adalary, desgalary we gurluşlary hem öz içine alýar.
3. Türkmenistanyň çäginde Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilýän we Türkmenistanyň gümrük çäginiň bir bölegi bolup durýan ýörite ykdysady zolaklar hem ýerleşip bilýär. Gümrük paçlarynyň, salgytlaryň, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ykdysady häsiýetli gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň ulanylmagynyň maksatlary üçin, ýörite ykdysady zolaklaryň çäginde ýerleşdirilen harytlara Türkmenistanyň gümrük çäginiň daşynda ýerleşýän harytlar hökmünde garalýar, şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen halatlar muňa degişli däldir.
4. Türkmenistanyň gümrük çäginiň serhetleri, şeýle hem şu maddanyň ikinji we üçünji böleklerinde görkezilen çäkleriň serhetleri Türkmenistanyň gümrük serhedi bolup durýar.
5. Türkmenistanyň gümrük serhedi Türkmenistanyň Döwlet serhedi bilen gabat gelýär, şu maddanyň ikinji we üçünji böleklerinde görkezilen çäkleriň serhetleri muňa degişli däldir.
5-nji madda. Şu Kodeksde ulanylýan esasy düşünjeler
1. Şu Kodeksde aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:
1) dahylly şahslar – eger şu Kodeksde başgaça göz öňünde tutulmaýan bolsa, gümrük edaralarynyň harytlar we (ýa-da) ulag serişdeleri babatdaky çözgütlerinde, hereketlerinde (hereketsizliginde) gös-göni we aýratynlykda bähbitleri aralýan şahslar;
2) daşary ýurt harytlary – şu bölegiň 25-nji bendine laýyklykda türkmen harytlary bolup durmaýan harytlar;
3) daşary ýurtly şahs – şu bölegiň 26-njy bendine laýyklykda Türkmenistanyň şahsy bolup durmaýan şahs;
4) daşaýjy – Türkmenistanyň gümrük serhediniň üstünden harytlary daşamagy we (ýa-da) Türkmenistanyň gümrük çäginde gümrük gözegçiligindäki harytlary daşamagy amala aşyrýan ýa-da ulag serişdesiniň ulanylmagy üçin jogapkär bolup durýan şahs;
5) deklarant – gümrük deklarasiýasyny berýän şahs ýa-da adyndan gümrük deklarasiýasy berilýän şahs;
6) erkin dolanyşyk – Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylmazdan Türkmenistanyň gümrük çäginde harytlaryň dolanyşygy;
7) gümrük amaly – gümrük maksatlary üçin gümrük operasiýalaryny amala aşyrmagyň tertibini göz öňünde tutýan hem-de harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň statusyny kesgitleýän düzgünleriň jemi;
8) gümrük deklarasiýasy – şu Kodekse laýyklykda gümrük edarasyna berilmegi üçin zerur bolan maglumatlar görkezilýän bellenilen görnüşdäki gümrük resminamasy;
9) gümrük dellaly (wekili) – deklarantyň ýa-da şu Kodekse laýyklykda gümrük operasiýalaryny amala aşyrmak borjy ýüklenen ýa-da şeýle hukuk berlen başga şahsyň adyndan we tabşyrygy boýunça gümrük operasiýalaryny amala aşyrýan araçy;
10) gümrük düzgüni – harytlaryň we ulag serişdeleriniň gümrük serhedinden geçirilmeginiň hem-de Türkmenistanyň gümrük çäginde ýa-da bu çäkden daşarda ulanylmagynyň maksatlaryna baglylykda olaryň statusyny kesgitleýän, şu Kodeksde bellenilen kadalaryň jemi;
11) gümrük edaralary – gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy we onuň tabynlygyndaky gümrük edaralary;
12) gümrük gözegçiligi – Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň hem-de ýerine ýetirilmegine gözegçilik edilmegi Türkmenistanyň gümrük edaralarynyň üstüne ýüklenilen, Türkmenistanyň halkara şertnamalarynyň berjaý edilmegini üpjün etmek maksady bilen, Türkmenistanyň gümrük edaralary tarapyndan amala aşyrylýan çäreleriň jemi;
13) gümrük işi babatdaky iş – ýuridik şahslaryň wagtlaýyn saklanylýan ammarlara eýelik edýänler, gümrük ammarlaryna eýelik edýänler we gümrük dellallary (wekilleri) hökmündäki işi;
14) gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy – ýerine ýetiriji häkimiýetiň Türkmenistanda gümrük işine ýolbaşçylygy amala aşyrýan merkezi edarasy;
15) gümrük maksatlary üçin harytlaryň we ulag serişdeleriniň statusy – Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda harytlary we ulag serişdelerini peýdalanmaga we olara ygtyýarlyk etmäge gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň bolmagy ýa-da bolmazlygy;
16) gümrük operasiýalary – harytlar we (ýa-da) ulag serişdeleri gümrük taýdan resmileşdirilen mahalynda şahslar we gümrük edaralary tarapyndan şu Kodekse laýyklykda harytlar we (ýa-da) ulag serişdeleri babatda amala aşyrylýan aýratyn hereketler;
17) gümrük resminamalary – diňe gümrük maksatlary üçin düzülýän resminamalar;
18) gümrük tölegleri – gümrük paçlary, salgytlar, gümrük ýygymlary.
Salgytlara harytlar Türkmenistanyň gümrük çägine getirilen mahalynda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda töledilip alynmagy Türkmenistanyň gümrük edaralarynyň üstüne ýüklenilen goşmaça tölegler (aksizler) degişlidir;
19) harytlar – Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilýän islendik gozgalýan emläk, şu bölegiň 28-nji bendinde görkezilen ulag serişdeleri muňa degişli däldir;
20) harytlary goýbermek – gümrük edaralarynyň dahylly şahslara
harytlary ýerleşdirilen gümrük düzgünine laýyklykda peýdalanmaga we (ýa-da) olara ygtyýarlyk etmäge rugsat berilmegini özünde jemleýän hereketi;
21) harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilmegi – harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň islendik usul bilen Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmegi ýa-da bu çäkden alnyp gidilmegi boýunça hereketleriň amala aşyrylmagy:
a) harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmegi – harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük serhedinden hakykatdan geçirilmegi hem-de gümrük edaralary tarapyndan goýberilýänçä, harytlar we (ýa-da) ulag serişdeleri bilen, şu Kodeksde göz öňünde tutulan ähli soňraky hereketleriň amala aşyrylmagy;
b) harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilmegi – gümrük deklarasiýasynyň berilmegi ýa-da harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň alnyp gidilmegine gös-göni gönükdirilen, şu kiçi bendiň ikinji tesiminde görkezilen hereketleriň amala aşyrylmagy, şeýle hem harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň hakykatdan Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilmegine çenli, şu Kodeksde göz öňünde tutulan ähli soňraky hereketleriň amala aşyrylmagy.
Harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilmegine gös-göni gönükdirilen hereketlere Türkmenistandan çykyp gidýän fiziki şahsyň gümrük gözegçiligi zolagyna girmegi, ulag serişdesiniň Türkmenistanyň gümrük çäginden çykyp gitmek maksady bilen Türkmenistanyň Döwlet serhedinden geçiriş ýerine girmegi, harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden daşary ibermek üçin ulag kärhanalaryna ýa-da halkara poçta ugratmalarynyň poçta aragatnaşyk kärhanalaryna berilmegi, şahsyň harytlar we (ýa-da) ulag serişdeleri bilen Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellenilen ýerden başga ýerlerden gümrük serhedinden hakykatdan geçmäge gös-göni gönükdirilen hereketleri degişlidir;
22) harydyň ýany bilen iberilýän resminamalar – gümrük serhedinden geçirilýän we Türkmenistanyň gümrük çäginde gümrük gözegçiliginde daşalýan harytlara degişli bolan we olaryň ýany bilen iberilýän ulag (daşaýyş), täjirçilik we gümrük resminamalary;
23) şahs – ýuridik ýa-da fiziki şahs;
24) täjirçilik resminamalary – eger şu Kodeksde başgaça bellenilmedik bolsa, Türkmenistanyň kanunçylygyna, Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna ýa-da iş dolanyşygynyň adatlaryna laýyklykda daşary söwda we başga iş amala aşyrylan mahalynda peýdalanylýan we kanunyň, taraplaryň ylalaşygynyň ýa-da iş dolanyşygynyň adatlarynyň hereketine laýyklykda harytlaryň gümrük serhedinden geçirilmegi bilen baglanyşykly geleşikleriň amala aşyrylmagyny tassyklamak üçin peýdalanylýan hasap-faktura (inwoýs), ýükläp ugradyş we gaplaýyş listleri we başga resminamalar;
25) türkmen harytlary – gümrük maksatlary üçin Türkmenistanyň gümrük çäginde erkin dolanyşykda bolmak statusyna eýe bolan harytlar:
a) dolulygyna Türkmenistanda öndürilen;
b) Türkmenistanyň gümrük çäginde erkin dolanyşyga goýberilen;
ç) Türkmenistanda dolulygyna öndürilen we (ýa-da) Türkmenistanyň gümrük çäginde erkin dolanyşyga goýberilen harytlardan ýasalan;
26) Türkmenistanyň şahsy – Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen, Türkmenistanda ýerleşýän ýuridik şahs, şeýle hem Türkmenistanda ýaşaýan, şol sanda Türkmenistanyň çäginde hususy telekeçi hökmünde bellige alnan fiziki şahs;
27) ulag (daşaýyş) resminamalary – halkara daşamalary mahalynda harytlary daşamagyň şertnamasynyň bardygyny we mazmunyny tassyklaýan hem-de harydyň ýany bilen iberilýän konosament, ýol-ulag resminamasy ýa-da başga resminamalar;
28) ulag serişdeleri – ýolagçylary we harytlary halkara gatnawy boýunça gatnatmak-daşamak üçin ulanylýan islendik deňiz (derýa) gämisi (özi ýöreýän we özi ýöremeýän lihtýorlary, baržalary hem goşmak bilen), howa ýassygy bilen hereket edýän gämi, howa gämisi, awtoulag serişdesi (tirkegleri, ýarym tirkegleri we gatyşyk ulag serişdelerini hem goşmak bilen), demir ýol ulag düzüminiň birligi ýa-da konteýnerler, şeýle hem ulag serişdeleri bilen bilelikde äkidilýän bolsa, öndüriji tarapyndan olarda göz öňünde tutulan ätiýaçlyk şaýlary, esbaplar, enjamlar we öndüriji tarapyndan göz öňünde tutulan gaplaryndaky ýangyç-ýaglaýjy materiallar we ýangyç.
2. Şu Kodeksde ähli başga düşünjeler Türkmenistanyň raýat we başga kanunçylygynda, şeýle hem şu Kodeksiň degişli maddalarynda kesgitlenilen manylarda ulanylýar.
(2020-nji ýylyň 14-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 1, 11-nji madda).
2-nji bap. TÜRKMENISTANYŇ GÜMRÜK SERHEDINDEN
HARYTLARYŇ WE ULAG SERIŞDELERINIŇ
GEÇIRILMEGINIŇ ESASY ÝÖRELGELERI
6-njy madda. Türkmenistanyň gümrük serhedinden harytlaryň we ulag serişdeleriniň geçirilmegi
1. Ähli şahslaryň deň esaslarda şu Kodeksde bellenilen tertipde Türkmenistanyň gümrük serhedinden harytlary we ulag serişdelerini geçirmäge hukugy bardyr, şu Kodeksde, Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda we Türkmenistanyň halkara şertnamasynda göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir.
2. Harytlar we ulag serişdeleri Türkmenistanyň gümrük serhedinden şu Kodeksde bellenilen tertipde geçirilýär.
7-nji madda. Harytlar Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilen mahalynda gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň berjaý edilmegi
1. Eger şu Kodeksde ýa-da Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmegi gadagan edilen harytlar Türkmenistanyň gümrük çäginden haýal etmän alnyp gidilmegine degişlidir. Görkezilen harytlar daşaýjy tarapyndan alnyp gidilýär.
Alnyp gidilmegi mümkin bolmadyk ýa-da haýal etmän alnyp gidilmegi berjaý edilmedik halatynda, ol harytlar şu Kodeksiň 9-njy maddasynda görkezilen şahslaryň hasabyna wagtlaýyn saklanylýan ýerlere ýa-da gümrük gözegçiligi zolaklary bolup durýan başga ýerlere ýerleşdirilmäge degişlidir. Şeýle harytlaryň wagtlaýyn saklanylmagynyň aňryçäk möhleti, eger harytlaryň aýratyn görnüşleri babatda Türkmenistanyň kanunçylygynda başga möhlet göz öňünde tutulmadyk bolsa - üç gije-gündizden ybarat. Bu möhlet geçenden soň görkezilen harytlara ygtyýarlyk etmek şu Kodeksiň 39-njy babyna laýyklykda amala aşyrylýar.
Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da Türkmenistanyň halkara şertnamasynda bellenilen talaplar we şertler berjaý edilen mahalynda Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmegi çäklendirilen harytlaryň getirilmegine (şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda bolsa - gümrük edarasy tarapyndan goýberilmegine) rugsat berilýär.
2. Alnyp gidilmegi gadagan edilen harytlar Türkmenistanyň gümrük çäginden hakykatda alnyp gidilmäge degişli däldir.
3. Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilmegi çäklendirilen harytlaryň alnyp gidilmegine Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da Türkmenistanyň halkara şertnamasynda bellenilen talaplar we şertler berjaý edilen mahalynda rugsat berilýär.
4. Şu Kodeksiň 9-njy maddasynda görkezilen şahslaryň, deklarantlaryň, daşaýjylaryň ýa-da başga şahslaryň, harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmegine ýa-da olaryň şol çäkden alnyp gidilmegine gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň berjaý edilmegi bilen baglanyşykly çykdajylarynyň öwezi gümrük edarasy tarapyndan dolunmaýar.
8-nji madda. Gümrük taýdan resmileşdirmek we gümrük gözegçiligi
1. Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilýän harytlar we ulag serişdeleri şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde we şertlerde gümrük taýdan resmileşdirilmäge we gümrük gözegçiligine degişlidir.
2. Gümrük edarasynyň we onuň wezipeli adamlarynyň gümrük taýdan resmileşdirmegi we gümrük gözegçiligini amala aşyran mahalynda Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynda ýa-da Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulmadyk talaplary we çäklendirmeleri bellemäge haky ýokdur.
9-njy madda. Harytlaryň goýberilmegi üçin gümrük operasiýalaryny amala aşyrmak borjy
Şu Kodeksde başgaça bellenilmedik bolsa, şu aşakdakylar harytlaryň goýberilmegi üçin gümrük operasiýalaryny amala aşyrmak borjuny çekýärler:
1) Türkmenistanyň gümrük serhedinden harytlaryň geçirilmegi Türkmenistanyň şahsy tarapyndan baglaşylan daşary ykdysady geleşige laýyklykda amala aşyrylýan bolsa - şeýle daşary ykdysady geleşigi baglaşan ýa-da adyndan ýa-da tabşyrmagy boýunça şol geleşik baglaşylan Türkmenistanyň şahsy;
2) eger harytlaryň Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilmegi Türkmenistanyň şahsy bilen daşary ykdysady geleşik baglaşylmazdan amala aşyrylýan bolsa:
a) Türkmenistanyň gümrük çäginde harytlara eýelik etmäge hukugy we (ýa-da) harytlary peýdalanmaga hukugy bolan şahs;
b) gümrük gözegçiligindäki harytlar bilen ýuridik ähmiýetli hereketleri öz adyndan amala aşyrmak üçin Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna we (ýa-da) şu Kodekse laýyklykda ýeterlik derejede ukyby bolan başga şahslar.
3-nji bap. MAGLUMAT WE MASLAHAT BERLIŞI
10-njy madda. Gümrük işi babatda kadalaşdyryjy hukuk namalary hakynda maglumat
1. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy we beýleki gümrük edaralary gümrük işi babatda kadalaşdyryjy hukuk namalary hakynda maglumatlaryň erkin tölegsiz, şol sanda maglumat tehnologiýalaryny ulanmak bilen peýdalanylmagyny üpjün edýär.
2. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy döwürleýin metbugat neşirlerinde bu edara tarapyndan kabul edilen gümrük işi babatdaky kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň çap edilmegini üpjün edýär.
11-nji madda. Gümrük işiniň meseleleri we gümrük edaralarynyň ygtyýarlygyna degişli başga meseleler boýunça maslahatlaryň berilmegi
1. Gümrük edaralary dahylly şahslara gümrük işiniň meseleleri we ol edaralaryň işine degişli başga meseleler boýunça maslahat berýärler. Dahylly şahsyň ýüz tutmasy boýunça maglumatlar mümkin bolan gysga möhletde, emma görkezilen ýüz tutma alnan gününden başlap bir aýdan gijä galynman berilýär.
2. Gümrük edaralary tarapyndan maslahat bermek dilden we ýazmaça görnüşde tölegsiz amala aşyrylýar.
3. Maslahat berilýän mahalynda dahylly şahslara berlen maglumatlar gümrük edaralary tarapyndan harytlar we (ýa-da) ulag serişdeleri babatda gümrük operasiýalary amala aşyrylan mahalynda çözgütleri kabul etmek ýa-da hereket etmek (hereket etmezlik) üçin esas däldir.
4. Gümrük edaralarynyň wezipeli adamlary şu babyň düzgünlerine laýyklykda şahslara berilýän maglumatlaryň hakykylygyna Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilik çekýärler.
4-nji bap. HARYTLARYŇ GELIP ÇYKAN ÝURDY
12-nji madda. Harytlaryň gelip çykan ýurdunyň kesgitlenilişi
1. Harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemek gümrük-tarif düzgünleşdiriş çäreleriniň we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň ulanylmagynyň harytlaryň gelip çykan ýurduna bagly bolan ähli halatlarynda şu babyň düzgünlerine laýyklykda amala aşyrylýar.
2. Harytlaryň dolulygyna öndürilen ýa-da ýeterlik derejede gaýtadan işlenilmeginiň şu Kodeksiň 14-nji maddasynda bellenilen ölçeglerine laýyklykda ýeterlik derejede gaýtadan işlenilen ýurdy harytlaryň gelip çykan ýurdy hasap edilýär.
3. Ýurtlaryň topary, ýurtlaryň gümrük birleşmeleri, eger harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemegiň maksatlary üçin şeýle bölmeklige zerurlyk bar bolsa, sebit ýa-da ýurduň bir bölegi harytlaryň gelip çykan ýurdy hasap edilip bilner.
4. Gümrük edaralary şu Kodeksiň 6-njy babyna laýyklykda deklarantyň ýa-da başga dahylly şahsyň ýüz tutmasy boýunça harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemek hakynda deslapky çözgüdi kabul edýär.
13-nji madda. Dolulygyna belli bir ýurtda öndürilen harytlar
Şu harytlar dolulygyna belli bir ýurtda öndürilen harytlar hasap edilýär:
1) şol ýurduň ýeriniň astyndan, onuň çägindäki suwlardan (deňizden) ýa-da onuň deňiz düýbünden gazylyp alynýan peýdaly baýlyklar;
2) şol ýurtda ösdürilip ýetişdirilen ýa-da ýygnalan ösümliklerden alnan, gelip çykyşy ösümlikden bolan önüm;
3) şol ýurtda dünýä inen we ýetişdirilen haýwanlar;
4) şol ýurtda ýetişdirilen haýwanlardan bu ýurtda alnan önüm;
5) şol ýurtda awçylyk we balykçylyk işleriniň netijesinde alnan önüm;
6) şol ýurduň gämisi bilen alnan deňiz balykçylyk işiniň önümi we deňiz awçylygynyň başga önümi;
7) şol ýurduň gaýtadan işleýän gämisiniň bortunda diňe şu maddanyň 6-njy bendinde görkezilen önümden alnan önüm;
8) şol deňiz düýbüni ýa-da deňziň astyndaky ýerleri işlemäge aýratyn hukuklary bolan şertinde, şol ýurduň territorial suwlarynyň (deňziň) çäginiň daşynda deňziň düýbünden ýa-da deňziň astyndaky ýerlerden alnan önüm;
9) şol ýurtda gaýtadan işlemek boýunça önümçilik ýa-da başga işleriň netijesinde alnan galyndylar we bölekler (ikilenç çig mal), şeýle hem şol ýurtda ýygnalan we diňe gaýtadan işläp çig mala öwürmek üçin ýaramly bolan, öň ulanylan önümler;
10) şol ýurtda, diňe şu maddanyň 1-9-njy bentlerinde görkezilen önümden öndürilen harytlar;
11) şol ýurduň çäginde işlenip çykarylan elektrik energiýasy.
14-nji madda. Harytlary ýeterlik derejede gaýtadan işlemegiň ölçegleri
1. Eger harytlaryň öndürilmegine iki we şondan köp ýurt gatnaşýan bolsa, şu maddanyň düzgünlerine laýyklykda ýeterlik derejede gaýtadan işlemegiň ölçeglerine laýyk gelýän, harytlary gaýtadan işlemek ýa-da öndürmek boýunça soňky operasiýalaryň amala aşyrylan ýurdy, harydyň gelip çykan ýurdy hasap edilýär.
2. Eger harytlaryň aýratyn görnüşleri ýa-da haýsy-da bolsa bir ýurt babatda, Türkmenistanyň gümrük çägine getirilýän harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemegiň aýratynlyklary şu maddanyň üçünji bölegine laýyklykda aýratyn agzalyp geçilmeýän bolsa, onda, eger harytlaryň gaýtadan işlenmegi we öndürilmegi boýunça operasiýalaryň amala aşyrylmagy netijesinde Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasy boýunça harytlaryň toparlara bölüniş kody islendik birinji dört belginiň derejesinde üýtgän bolsa, harytlar şol ýurtdan gelip çykan hasap edilýän umumy düzgün ulanylýar.
3. Harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemek üçin harytlaryň ýeterlik derejede gaýtadan işlenilmeginiň şu aşakdaky ölçegleri-de ulanylýar:
1) önümçilik ýa-da tehnologik operasiýalaryň bolup geçen ýurdunyň harytlaryň gelip çykan ýurdy hasap edilmegi üçin ýeterlik bolan anyk önümçilik ýa-da tehnologik operasiýalaryň ýerine ýetirilmegi;
2) harytlaryň bahasynyň, ulanylan materiallaryň bahasynyň ýa-da goşulan bahanyň göterimleýin paýynyň ahyrky önümiň bahasyndaky bellenilen paýa ýetmegi bilen üýtgemegi (adwalor paýyň düzgüni).
4. Şu maddanyň üçünji böleginde bellenilen düzgünlere garamazdan, şular ýeterlik derejede gaýtadan işlemegiň ölçeglerine gabat gelmeýär:
1) harytlar saklanylýan ýa-da ulagly daşalýan wagtynda olaryň abatlygynyň üpjün edilmegi boýunça operasiýalar;
2) harytlaryň satuwa we ulagly daşamaga taýýarlanylmagy (tapgyryň bölünmegi, ugratmalaryň düzülmegi, aýyl-saýyl edilmegi, gaýtadan gaplanylmagy) boýunça operasiýalar;
3) berkidiji materiallaryň (hyrlaryň, gaýkalaryň, nurbatlaryň we başgalaryň) ýa-da berçinlemek, kebşirlemek, galaýylap tutdurmak ýa-da ýelimlemek arkaly harydyň düzüm bölekleriniň ýygnalmagyna düşünilýän, ýönekeý ýygnama operasiýalary;
4) eger ahyrky önümiň häsiýetleri garylýan harytlaryň häsiýetlerinden düýpli tapawutlanmaýan bolsa, dürli ýurtlardan gelip çykýan harytlaryň garylmagy;
5) mallaryň soýulmagy;
6) ýokarda görkezilen operasiýalaryň iki ýa-da şondan köp sanysynyň gatyşmasy.
5. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti Türkmenistanyň tarif preferensiýalaryny berýän ýurtlaryndan getirilýän harytlaryň aýratyn görnüşleri üçin ýeterlik derejede gaýtadan işlemegiň ölçeglerini ulanmagyň tertibi bellenilen mahalynda tarif preferensiýalaryny bermek maksady bilen, gös-göni satyn almagyň we göni ýükläp ugratmagyň düzgünlerini ulanmagyň şertlerini kesgitlemäge haklydyr.
15-nji madda. Harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemegiň aýratynlyklary
1. Eger önümçilik ýa-da ulag şertleri zerarly bir tapgyrda ýükläp ibermek mümkin bolmaýan, sökülen ýa-da ýygnalmadyk görnüşde birnäçe tapgyrlar bilen getirilýän harytlaryň, şeýle hem ýalňyşlyk sebäpli tapgyry birnäçe tapgyrlara bölünen harytlaryň gelip çykan ýurdy anyklananda, şeýle harytlara deklarantyň islegine görä bir bitewi haryt hökmünde garalýar.
2. Şu aşakdakylar şu maddanyň birinji böleginiň düzgünleriniň ulanylýan şertleri bolup durýar:
1) harytlaryň tapgyrlaýyn iberilmeginiň sebäbini görkezmek bilen, sökülen ýa-da ýygnalmadyk görnüşde getirilýän harytlar hakynda gümrük edarasyna deslapdan habar berilmegi we her bir tapgyra girýän harytlaryň Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasy boýunça toparlara bölüniş kodlaryny, bahasyny we gelip çykan ýurduny görkezmek bilen her bir tapgyrynyň ýöriteleşdirilmesiniň (spesifikasiýasynyň) berilmegi. Ýalňyşlyk goýberilmegi ýa-da nädogry salga iberilmegi netijesinde harydyň birnäçe tapgyra bölünen halatlarynda şeýle bölmäniň ýalňyşdygynyň resminamaly tassyklamasy goşmaça berilýär;
2) harytlaryň ähli tapgyrlarynyň bir kontraktyň çäklerinde bir ýurtdan bir iberiji tarapyndan iberilmegi;
3) harytlaryň ähli tapgyrlarynyň bir gümrük edarasynda deklarirlenilmegi;
4) gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň birinji tapgyry babatda gümrük deklarasiýasy kabul edilen gününden başlap alty aýdan uzak bolmadyk möhletde harytlaryň ähli tapgyrynyň Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmegi. Harytlaryň haryt alyja bagly bolmadyk sebäplere görä getirilmegi mümkin bolmadyk halatda esaslandyrylan arza boýunça harydyň galan tapgyrlarynyň getiriliş möhleti gümrük edarasy tarapyndan uzaldylyp bilner. Şunda, görkezilen uzaldylma harydyň birinji tapgyrynyň getirilen gününden başlap bir ýyldan uzak bolup bilmez.
3. Maşynlar, enjamlar, abzallar ýa-da ulag serişdeleri bilen bilelikde ulanmak üçin niýetlenilen kömekçi serişdeler, esbaplar, ätiýaçlyk şaýlary we gurallar, eger şol kömekçi serişdeler, esbaplar, ätiýaçlyk şaýlary we gurallar ýokarda görkezilen maşynlar, enjamlar, abzallar ýa-da ulag serişdeleri bilen olaryň ýany bilen iberilýän tehniki pasportda, tehniki formulýarda we beýleki tehniki resminamalarda görkezilen mukdarda bir toplumda getirilýän we ulanylýan bolsalar, olar maşynlaryň, enjamlaryň, abzallaryň ýa-da ulag serişdeleriniň gelip çykan ýurdundan gelip çykan hasap edilýär.
4. Harydyň Türkmenistanyň gümrük çägine gaplanylyp getirilýän gaby harydyň özüniň gelip çykan ýurdundan gelip çykan hasap edilýär, Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasyna laýyklykda gabyň harytdan aýratynlykda deklarirlenilýän halatlary muňa degişli däldir. Şu halatlarda gabyň gelip çykan ýurdy harydyň gelip çykan ýurdundan aýratyn kesgitlenilýär.
16-njy madda. Harytlaryň gelip çykan ýurdunyň tassyklanylmagy
Harydyň gelip çykyşy hakynda deklarasiýa ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen halatlarda harydyň gelip çykyşy hakynda güwänama harytlaryň belli bir ýurtdan gelip çykandygyny tassyklaýan resminamalar bolup durýar.
17-nji madda. Harydyň gelip çykyşy hakynda deklarasiýa
1. Eger harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemäge mümkinçilik berýän maglumatlar görkezilen bolsa, harytlaryň gelip çykyşy hakynda erkin görnüşde düzülen deklarasiýa şu Kodekse laýyklykda harydyň gelip çykan ýurduny tassyk edýän resminama bolup hyzmat edip biler. Harytlara degişli, harytlaryň gelip çykan ýurdy hakynda öndüriji, satyjy ýa-da eksport ediji tarapyndan harytlaryň alnyp gidilmegi bilen baglanyşykly mälim etmesini özünde jemleýän täjirçilik ýa-da islendik başga resminamalar şeýle deklarasiýa hökmünde ulanylyp bilner.
2. Eger harydyň gelip çykyşy hakynda deklarasiýada harydyň gelip çykan ýurdy hakynda maglumatlar ýeterlik derejede gaýtadan işlemegiň Türkmenistanda ulanylýan ölçeglerinden başga ölçeglere esaslanýan bolsa, harydyň gelip çykan ýurdy şu Kodeksiň 14-nji maddasynda görkezilýän ölçeglere laýyklykda kesgitlenilýär.
18-nji madda. Harydyň gelip çykyşy hakynda güwänama
1. Harydyň gelip çykyşy hakynda güwänama – harydyň gelip çykan ýurdunyň ýa-da eger haryt alnyp gidilýän ýurtda güwänama harydyň gelip çykan ýurdundan alnan maglumatlar esasynda berilýän bolsa, haryt alnyp gidilýän ýurduň ygtyýarly edarasy tarapyndan berlen, harydyň gelip çykan ýurduny tassyk edýän resminama.
2. Haryt Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilen mahalynda, eger harydyň gelip çykyşy hakynda güwänama harydyň getirilmeli ýurdunyň kanunçylygy boýunça kontraktyň şertlerine görä zerur bolsa ýa-da şeýle güwänamanyň bolmagy Türkmenistanyň halkara şertnamasynda göz öňünde tutulan bolsa, Türkmenistanyň degişli ygtyýarly döwlet edaralary tarapyndan görkezilen güwänama berilýär.
3. Harydyň gelip çykyşy hakynda güwänama beren Türkmenistanyň ygtyýarly döwlet edarasy şulara borçludyr:
1) harydyň gelip çykyşy hakynda güwänamanyň göçürme nusgasyny we harydyň gelip çykyşyny tassyklamak üçin esas bolan başga resminamalary olaryň berlen gününden başlap azyndan üç ýyl saklamaga;
2) gümrük edarasynyň talaby boýunça onuň bellän möhletinde harydyň gelip çykyşy hakynda güwänamanyň hakykylygyny ýa-da esaslydygyny barlamak üçin zerur bolan resminamalary we maglumatlary bermäge.
4. Eger harydyň gelip çykyşy hakynda güwänamada harydyň gelip çykan ýurdy hakyndaky maglumatlar ýeterlik derejede gaýtadan işlemegiň Türkmenistanda ulanylýan ölçeglerinden başga ölçeglere esaslanýan bolsa, harydyň gelip çykan ýurdy şu Kodeksiň 14-nji maddasynda görkezilýän ölçeglere laýyklykda kesgitlenilýär.
5. Güwänamanyň ýa-da ondaky maglumatlaryň hakykylygy babatda şübhelenme ýüze çykan halatynda gümrük edarasy harydyň gelip çykan ýurdunyň güwänamany beren ygtyýarly edarasyna goşmaça ýa-da takyklaýjy maglumatlary habar bermegini delillendirip, haýyş edip biler.
19-njy madda. Harytlaryň gelip çykan ýurduny tassyklaýan resminamalaryň berilmegi
1. Harytlar Türkmenistanyň gümrük çägine getirilen mahalynda harytlaryň gelip çykan ýurduny tassyklaýan resminama Türkmenistanyň kanunçylygyna ýa-da Türkmenistanyň halkara şertnamasyna laýyklykda Türkmenistan ol harytlaryň gelip çykan ýurduna tarif preferensiýalaryny beren halatynda berilýär.
Gümrük edarasy, gümrük paçlarynyň we salgytlaryň möçberleriniň we (ýa-da) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň ulanylmagyna täsir edýän, harytlaryň gelip çykan ýurdy hakynda mälim edilen maglumatlaryň dogry däldigini çak etmäge esaslar bar bolan başga halatlarda, harytlaryň gelip çykan ýurduny tassyklaýan resminamanyň berilmegini talap etmäge haklydyr.
Görkezilen halatlarda, harytlaryň gelip çykan ýurduny tassyklaýan resminama gümrük taýdan resmileşdirmegi amala aşyrmak üçin zerur bolan gümrük deklarasiýasy we başga resminamalar bilen bir wagtda, Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da Türkmenistanyň halkara şertnamasynda göz öňünde tutulan görnüşinde berilýär.
2. Harydyň gelip çykyşy hakynda güwänama ýitirilen mahalynda şu Kodeksiň 18-nji maddasynyň birinji böleginde görkezilen edara tarapyndan berlen öwezlik nusgasy kabul edilýär.
3. Harytlaryň gelip çykan ýurdy harytlaryň gelip çykan ýurduny tassyklaýan resminamada görkezilen maglumatlaryň harydyň ýany bilen iberilýän resminamalarda bar bolan maglumatlar bilen kybaplanylandan soň gümrük edarasy tarapyndan bellenilýär.
4. Gümrük edarasynda resmi taýdan berlen blanklaryň, möhürleriň, ygtyýarly adamlaryň gollarynyň nusgalyklarynyň, şeýle hem harytlaryň gelip çykyşy hakynda güwänamalary tassyklamaga we bermäge ygtyýarly edaralaryň salgylarynyň bolmagy gümrük edarasy tarapyndan harydyň gelip çykyşy hakynda güwänamanyň kabul edilmeginiň şerti bolup durýar.
20-nji madda. Harydyň gelip çykyşynyň delilleri boýunça harydy goýbermekden ýüz öwürmek üçin esaslar
1. Eger Türkmenistanyň kanunçylygyna ýa-da Türkmenistanyň halkara şertnamasyna laýyklykda harydyň gelip çykan ýurdy, harydy Türkmenistana getirilmäge degişli bolmadyk ýurt bolsa, gümrük edarasy harydy goýbermekden ýüz öwürýär.
2. Harydyň gelip çykyşy hakynda güwänamanyň ýa-da deklarasiýanyň nädogry resmileşdirilip berilmegi ýa-da olaryň berilmezligi harydy goýbermekden ýüz öwürmek üçin esas bolmaýar, şu maddanyň birinji böleginde göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir.
3. Harydyň gelip çykan ýurdy tassyklanmadyk halatynda, şeýle haryt babatda bellenilen gümrük paçlarynyň iň ýokary möçberleri ulanylýar.
4. Şu maddanyň ikinji we üçünji böleklerinde görkezilen haryt babatda preferensial düzgün ýa-da has amatly düzgün gümrük edarasy tarapyndan gümrük deklarasiýasynyň kabul edilen gününden başlap bir ýylyň dowamynda degişli harydyň gelip çykan ýurduny tassyklaýan resminama alnan şertinde ulanylýar (dikeldilýär).
5-nji bap. DAŞARY YKDYSADY IŞIŇ HARYT
NOMENKLATURASY
21-nji madda. Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasy
1. Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasy gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan Harytlaryň beýan edilişiniň we kodlaşdyrylyşynyň sazlaşdyrylan ulgamy esasynda tassyklanylýar.
2. Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasy gümrük-tarif düzgünleşdirmek çäreleriniň we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň ulanylmagy, daşary söwdanyň gümrük statistikasynyň ýöredilmegi üçin peýdalanylýar.
22-nji madda. Harytlaryň toparlara bölünişi
1. Harytlar şu Kodeksiň 11-nji babyna laýyklykda deklarirlenilen mahalynda toparlara bölünmäge degişlidir, oňa laýyklykda her bir harydyň Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasy boýunça toparlara bölüniş kody bardyr.
2. Harytlar deklarirlenilen mahalynda Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasy boýunça olaryň toparlara bölüniş kody nädogry görkezilen halatynda, şeýle harytlary gümrük edarasynyň özi toparlara bölýär.
3. Gümrük edarasynyň harytlary Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasyna laýyklykda toparlara bölmek boýunça çözgüdi hökmanydyr. Deklarant Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde şeýle çözgüde şikaýat etmäge haklydyr.
4. Harydyň ýany bilen iberilýän resminamalarda görkezilen maglumatlaryň, şeýle hem bilermenler seljermesini amala aşyrýan guramalar tarapyndan berilýän netijenamalaryň, kepilnamalaryň, bilermenler seljermesiniň namalarynyň kömekçi (maglumat beriş) häsiýeti bardyr we olar harytlar toparlara bölünen mahalynda göz öňünde tutulyp bilner.
5. Deklarantyň ýa-da başga dahylly şahsyň ýüz tutmasy boýunça gümrük edarasy şu Kodeksiň 6-njy babyna laýyklykda harydyň toparlara bölünişi hakynda deslapky çözgüdi kabul edýär.
6-njy bap. DESLAPKY ÇÖZGÜT
23-nji madda. Deslapky çözgüdiň kabul edilmegi
1. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy we gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän gümrük edaralary deklarantyň ýa-da başga dahylly şahsyň (mundan beýläk şu bapda – arza beriji) ýüz tutmasy boýunça anyk haryt babatda Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasyna laýyklykda harytlary toparlara bölmek hakynda, harydyň anyk ýurtdan gelip çykandygy (harytlaryň gelip çykan ýurdy) hakynda deslapky çözgüdi kabul edýär.
2. Deslapky çözgüdi kabul etmegiň görnüşi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýär.
24-nji madda. Deslapky çözgüdi kabul etmek hakynda arza
1. Deslapky çözgüdi kabul etmek hakynda arza (mundan beýläk şu bapda - arza) arza beriji tarapyndan degişli gümrük edarasyna ýazmaça görnüşde iberilýär.
2. Arzada haryt hakynda deslapky çözgüdi kabul etmek üçin zerur maglumatlar bolmalydyr. Şular arzanyň ýanyna goşulmalydyr: harydyň nusgalyklary we nusgalary, onuň beýany, fotosuratlary, suratlary, çyzgylary, täjirçilik, tehniki we beýleki resminamalar.
3. Eger başga maglumatyň berilmegi ýa-da bilermenler seljermesiniň geçirilmegi talap edilmeýän bolsa, gümrük edarasy arza seredýär we otuz günüň dowamynda deslapky çözgüdi berýär.
4. Eger arza beriji tarapyndan berlen maglumatlar deslapky çözgüdiň kabul edilmegi üçin ýeterlik däl bolsa, onda gümrük edarasy arzany alan gününden başlap otuz günüň dowamynda arza berijä goşmaça maglumat bermegiň zerurlygy hakynda habar berýär we onuň berilmeli möhletini belleýär. Bellenilen möhletde goşmaça maglumat berilmedik mahalynda arza ret edilýär.
5. Arza ret edilen halatynda gümrük edarasy iki günüň dowamynda arza berijä ýazmaça görnüşde delillendirilen habar ibermäge borçludyr.
Arzanyň ret edilmegi, onuň ret edilmegi üçin esas bolan sebäpler aýrylan şertinde, arza berijiniň deslapky çözgüdiň kabul edilmegi hakynda gaýtadan ýüz tutmagyna päsgelçilik bermeýär.
25-nji madda. Deslapky çözgüdiň ýuridik ähmiýeti we hereket ediş möhleti
Deslapky çözgüt ähli gümrük edaralary üçin hökmany bolup durýar. Eger şu Kodeksiň 26-njy maddasyna laýyklykda deslapky çözgüt ýatyrylan ýa-da üýtgedilen bolmasa, ol kabul edilen gününden başlap üç ýylyň dowamynda hereket edýär.
Deslapky çözgütden diňe arzasy boýunça şeýle çözgüt kabul edilen şahsyň peýdalanmaga haky bardyr.
26-njy madda. Deslapky çözgüdiň üýtgedilmegi ýa-da ýatyrylmagy
1. Deslapky çözgüdi kabul eden gümrük edarasy, ony üýtgetmäge ýa-da ýatyrmaga haklydyr.
2. Deslapky çözgüt şu halatlarda üýtgedilýär:
1) Bütindünýä gümrük guramasy tarapyndan Türkmenistanda ulanylmagy hökmany bolan çözgütler kabul edilende;
2) eger Türkmenistanyň harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemegiň meselelerine degişli kanunçylygynda ýa-da Türkmenistanyň halkara şertnamasynda harytlaryň gelip çykan ýurduny kesgitlemegiň başga talaplary we şertleri bellenilýän bolsa;
3) Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasy ýa-da Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň deslapky çözgüdi kabul etmek babatdaky düzgünleri üýtgedilende;
4) deslapky çözgüt kabul edilen mahalynda goýberilen ýalňyşlar ýüze çykarylanda.
Deslapky çözgüdiň üýtgedilmegi üýtgetmek hakyndaky çözgüt kabul edilen gününden başlap güýje girýär.
Deslapky çözgüdi üýtgetmek hakyndaky çözgüt deslapky çözgüt berlen şahsa üç gün möhletde iberilýär.
3. Eger deslapky çözgüt arza beriji tarapyndan berlen galp resminamalar we nädogry maglumatlar esasynda kabul edilen bolsa, deslapky çözgüt ýatyrylýar. Deslapky çözgüdiň ýatyrylmagy, şeýle çözgüdi ýatyrmak hakynda çözgüt kabul edilen gününden güýje girýär.
Deslapky çözgüdiň ýatyrylmagy hakyndaky çözgüt üç günüň dowamynda ýazmaça görnüşde deslapky çözgüt berlen şahsa iberilýär.
II BÖLÜM. GÜMRÜK AMALLARY
1-nji kiçi bölüm. GÜMRÜK TAÝDAN RESMILEŞDIRMEK
7-nji bap. GÜMRÜK TAÝDAN RESMILEŞDIRMÄGE
DEGIŞLI ESASY DÜZGÜNLER
27-nji madda. Şu babyň ulanylyş çygry
Şu babyň düzgünleri Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçýän harytlar we ulag serişdeleri babatda amala aşyrylýan ähli gümrük operasiýalaryna degişli bolup durýar.
28-nji madda. Gümrük taýdan resmileşdirmegiň geçiriliş tertibi
1. Gümrük taýdan resmileşdirmek şu Kodeksde we Türkmenistanyň şoňa laýyklykda kabul edilýän kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen tertipde geçirilýär.
2. Gümrük taýdan resmileşdirmegi geçirmegiň tertibi we tilsimatlary Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilýän harytlaryň görnüşlerine, olaryň şeýle geçirilmegi üçin ulanylýan ulagyň görnüşine, harytlary we ulag serişdelerini geçirýän şahslaryň derejelerine görä bellenilýär.
3. Gümrük operasiýalary harytlaryň gelip çykan, ugradylýan we barýan ýurduna garamazdan deň ulanylýar.
29-njy madda. Gümrük taýdan resmileşdirmegiň başlanmagy we tamamlanmagy
1. Gümrük taýdan resmileşdirmek şu halatlarda başlanýar:
1) harytlar getirilen mahalynda – gümrük edarasyna gümrük deklarasiýasy ýa-da şu Kodeksiň 40-njy maddasyna laýyklykda Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçýän harytlar babatda resminamalar berlen, şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda bolsa – şahsyň gümrük taýdan resmileşdirmegi amala aşyrmak maksadyny tassyklap dilden mälim eden ýa-da başga hereketleri eden pursatynda;
2) harytlar alnyp gidilen mahalynda – gümrük edarasyna gümrük deklarasiýasy berlen, şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda bolsa – şahsyň gümrük taýdan resmileşdirmegi amala aşyrmak maksadyny tassyklap dilden mälim eden ýa-da başga hereketleri eden pursatynda.
2. Gümrük taýdan resmileşdirmek, harytlaryň gümrük düzgünine ýerleşdirilmegi we eger şeýle gümrük düzgüni kesgitli möhletiň dowamynda hereket edýän bolsa, ol düzgüniň hereketiniň tamamlanmagy, şeýle hem gümrük töleglerini hasaplamak we töledip almak üçin, şu Kodekse laýyklykda zerur bolan gümrük operasiýalarynyň geçirilmegi bilen tamamlanýar.
Döwlet gözegçiliginiň weterinariýa, fitosanitariýa we beýleki görnüşlerine degişli harytlar babatda gümrük taýdan resmileşdirmek diňe şeýle gözegçiligi amala aşyrýan degişli ygtyýarly döwlet edaralary bilen ylalaşylandan soň tamamlanylyp bilner.
30-njy madda. Gümrük taýdan resmileşdirmegiň geçirilýän ýeri we wagty
1. Gümrük taýdan resmileşdirmek gümrük edaralarynyň ýerleşýän ýerlerinde olaryň iş wagtynda geçirilýär.
2. Deklarantyň ýa-da başga dahylly şahsyň delillendirilen ýüz tutmasy boýunça gümrük taýdan resmileşdirmek geçirilen mahalyndaky aýratyn gümrük operasiýalary gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen tertibe laýyklykda gümrük edaralarynyň ýerleşýän ýerlerinden daşarda we iş wagtyndan başga wagtda geçirilip bilner.
31-nji madda. Gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan resminamalar we maglumatlar
1. Gümrük taýdan resmileşdirmek geçirilen mahalynda, şu Kodeksde kesgitlenilen şahslar, gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan resminamalary we maglumatlary gümrük edaralaryna bermäge borçludyrlar.
2. Gümrük taýdan resmileşdirmek geçirilen mahalynda gümrük edaralary diňe berilmegi şu Kodekse laýyklykda göz öňünde tutulan hem-de Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň we ýerine ýetirilmegine gözegçilik edilmegi Türkmenistanyň gümrük edaralarynyň üstüne ýüklenilen Türkmenistanyň halkara şertnamalarynyň berjaý edilmegi üçin zerur bolan resminamalaryň we maglumatlaryň berilmegini talap etmäge haklydyr.
3. Anyk gümrük amallaryna we gümrük düzgünlerine degişli gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan resminamalaryň sanawlary we görnüşleri hem-de maglumatlaryň sanawlary, eger şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilýär.
4. Gümrük edaralary tarapyndan, gümrük taýdan resmileşdirmegi geçirmegi ýönekeýleşdirmek we tizleşdirmek maksady bilen, daşary ýurt döwletleriniň gümrük edaralary bilen gümrük maksatlarynda ulanylýan resminamalary özara ykrar etmek hakyndaky ylalaşyklar esasynda bu edaralar tarapyndan kesgitlenilen gümrük resminamalary kabul edilip bilner.
5. Gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan resminamalar asyl nusgalar ýa-da olaryň göçürme nusgalary görnüşinde, şeýle hem gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen tertipde elektron resminamalary görnüşinde berlip bilner.
6. Gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan resminamalaryň we maglumatlaryň sanawlary resmi taýdan çap edilmäge degişlidir.
32-nji madda. Gümrük taýdan resmileşdirmek geçirilen mahalynda ygtyýarlyklary bolan şahslaryň we olaryň wekilleriniň bolmagy
1. Harytlar babatda ygtyýarlyklary bolan şahslar ýa-da olaryň wekilleri gümrük taýdan resmileşdirmek mahalynda şol ýerde bolmaga haklydyr.
2. Harytlar babatda ygtyýarlyklary bolan şahslar ýa-da olaryň wekilleri gümrük edarasynyň talap etmegi boýunça gümrük taýdan resmileşdirmek geçirilen mahalynda şol ýerde bolmaga borçludyr.
33-nji madda. Gümrük taýdan resmileşdirmegiň geçirilýän dili
Gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan resminamalaryň doldurylmagyny hem goşmak bilen, gümrük taýdan resmileşdirmek Türkmenistanyň döwlet dilinde geçirilýär, şu Kodeksde we Türkmenistanyň halkara şertnamalarynda göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir.
Gümrük edaralary, şol edaralaryň wezipeli adamlarynyň bilýän daşary ýurt dillerinde düzülen resminamalary kabul etmäge haklydyr.
34-nji madda. Gümrük taýdan resmileşdirmegiň ileri tutulýan tertibi
Tebigy betbagtçylyklaryň, awariýalaryň we heläkçilikleriň, başga adatdan daşary ýagdaýlaryň netijelerini ýok etmek üçin zerur bolan harytlar, ynsanperwerlik kömeginiň çäklerinde iberilýän harytlar, diplomatik wekilhanalar tarapyndan iberilýän we alynýan harytlar, şeýle hem çalt zaýalanýan harytlar, janly haýwanlar we guşlar, radioaktiw materiallar, halkara poçta ugratmalary we ekspress-ýükler, sergilere we ýarmarkalara gatnaşmak üçin niýetlenilen harytlar, köpçülikleýin habar beriş serişdeleri üçin materiallar we şular ýaly başga harytlar Türkmenistanyň gümrük çägine getirilen we bu çäkden alnyp gidilen mahalynda gümrük taýdan resmileşdirmek ileri tutma tertibinde geçirilýär.
35-nji madda. Gümrük taýdan resmileşdirmegiň ýönekeýleşdirilen amallary
Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy gümrük taýdan resmileşdirmegi kämilleşdirmek maksady bilen gümrük taýdan resmileşdirmegiň ýönekeýleşdirilen amallaryny bellemäge haklydyr.
36-njy madda. Özleri babatda gümrük taýdan resmileşdirmek tamamlanmadyk harytlary peýdalanmak we olara ygtyýarlyk etmek
Özleri babatda gümrük taýdan resmileşdirmek tamamlanmadyk harytlary peýdalanmaga we olara ygtyýarlyk etmäge ýol berilmeýär, şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir.
8-nji bap. HARYTLARYŇ WE ULAG SERIŞDELERINIŇ
TÜRKMENISTANYŇ GÜMRÜK ÇÄGINE GELMEGI
37-nji madda. Harytlaryň we ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çägine gelýän ýeri we wagty
1. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellenilen Türkmenistanyň Döwlet serhedinden geçiriş ýerlerinde gümrük edaralarynyň işleýän wagty Türkmenistanyň gümrük çägine harytlaryň we ulag serişdeleriniň gelmegine ýol berilýär. Başga ýerlerde harytlar we ulag serişdeleri Türkmenistanyň gümrük çägine Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gelip biler.
2. Daşaýjy Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçenden soň, getiren harytlaryny we ulag serişdelerini geçiriş ýerine eltmäge we olary gümrük edarasyna görkezmäge borçludyr. Şonda harytlaryň ýagdaýynyň üýtgedilmegine, olaryň gaplanyşynyň bozulmagyna, şeýle hem goýlan plombalaryň, möhürleriň we başga kybaplaýyş serişdeleriniň üýtgedilmegine, aýrylmagyna, ýok edilmegine ýa-da zeper ýetirilmegine ýol berilmeýär.
3. Şu babyň düzgünleri turbageçiriji ulag arkaly, elektrik geçiriji liniýalar boýunça geçirilýän, şeýle hem Türkmenistanyň gümrük çäginde ýerleşen portda ýa-da aeroportda durman Türkmenistanyň gümrük çägini kesip geçýän deňiz (derýa), howa gämileri bilen daşalýan harytlara degişli däldir.
38-nji madda. Geçiriş ýeriniň kesgitlenilişi
1. Harytlar we ulag serişdeleri Türkmenistanyň gümrük çägine gelen mahalynda, şular Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçiriş ýeri bolup durýar:
1) howa ulagy üçin - howa gämisiniň Türkmenistanyň gümrük çägindäki gonýan we harytlary düşürmegi, ýüklemegi we düşürip ýüklemegi amala aşyrýan ilkinji aeroportyndaky geçiriş ýeri;
2) howa ulagynda daşalýan harytlar üçin - howa gämisiniň Türkmenistanyň gümrük çägindäki gonýan we harytlary düşürmegi amala aşyrýan geçiriş ýerleri;
3) deňiz (derýa) ulagy üçin - Türkmenistanyň gümrük çäginde harytlary düşürmegi, ýüklemegi we düşürip ýüklemegi amala aşyrýan ilkinji portundaky geçiriş ýeri;
4) deňiz (derýa) ulagy bilen daşalýan harytlar üçin - Türkmenistanyň gümrük çäginde deňiz (derýa) gämisiniň durup geçýän we harytlary düşürmegi amala aşyrýan portlaryndaky geçiriş ýerleri;
5) ulagyň başga görnüşleri we olarda daşalýan harytlar üçin – barýan ýolundaky Türkmenistanyň ilkinji geçiriş ýeri.
2. Harytlar we ulag serişdeleri Türkmenistanyň gümrük çäginden gidýän mahalynda, şular Türkmenistanyň gümrük çäginden geçiriş ýeri bolup durýar:
1) howa ulagy üçin - howa gämisiniň Türkmenistanyň gümrük çäginde gonýan we harytlary düşürmegi, ýüklemegi we düşürip ýüklemegi amala aşyrýan soňky aeroportyndaky geçiriş ýeri;
2) howa ulagynda daşalýan harytlar üçin - howa gämisiniň Türkmenistanyň gümrük çäginde gonýan we harytlary ýüklemegi amala aşyrýan geçiriş ýerleri;
3) deňiz (derýa) ulagy üçin - Türkmenistanyň gümrük çäginde harytlary düşürmegi, ýüklemegi we düşürip ýüklemegi amala aşyrýan iň soňky portundaky geçiriş ýeri;
4) deňiz (derýa) ulagy bilen daşalýan harytlar üçin - Türkmenistanyň gümrük çäginde deňiz (derýa) gämisiniň durup geçýän we harytlary ýüklemegi amala aşyrýan portlaryndaky geçiriş ýerleri;
5) ulagyň başga görnüşleri we olarda daşalýan harytlar üçin – barýan ýolundaky Türkmenistanyň iň soňky geçiriş ýeri.
39-njy madda. Harytlaryň we ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çägine gelendigi hakynda gümrük edaralaryna deslapdan habar berilmegi
Türkmenistanyň Döwlet serhedinden geçiriş ýeriniň administrasiýasy (aeroportyň, aerodromyň, deňiz, derýa portunyň, demir ýol wokzalynyň, menziliniň başlygy) şol geçiriş ýeriniň administrasiýasynyň gümrük edarasy bilen Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ylalaşan tertibinde Türkmenistanyň Döwlet serhedinden geçiriş ýerine harytlaryň we ulag serişdeleriniň gelýän ýeri we wagty hakynda gümrük edaralaryna deslapdan habar berýär.
40-njy madda. Harytlar we ulag serişdeleri Türkmenistanyň gümrük serhedine gelen mahalynda resminamalaryň, maglumatlaryň berilmegi
1. Harytlar we ulag serişdeleri Türkmenistanyň gümrük çägine gelen mahalynda, daşaýjy, halkara daşamasy amala aşyrylýan ulagyň görnüşine baglylykda gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan şu Kodeksiň 31-nji maddasyna laýyklykda bellenilen resminamalary we maglumatlary gümrük edarasyna bermäge borçludyr.
2. Daşaýjy tarapyndan daşary ýurt dilinde düzülen resminamalar berlen mahalynda zerur bolanda, gümrük edaralary diňe gümrük taýdan resmileşdirmek üçin gerekli maglumatlaryň Türkmenistanyň döwlet diline terjime edilmegini talap etmäge haklydyr.
3. Resminamalar we maglumatlar daşaýjynyň adyndan onuň tabşyrmagy boýunça hereket edýän islendik başga şahs tarapyndan berlip bilner.
4. Daşaýjy gümrük edarasyna resminamalary we maglumatlary Türkmenistanyň gümrük çägine harytlar we ulag serişdeleri hakykatda gelmezinden öň bermäge haklydyr.
41-nji madda. Awariýa ýa-da öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri mahalynda görülýän çäreler
1. Eger, harytlaryň hakykatda Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçýän ýerinden gelýän ýerine çenli getirilmegi togtaýan bolsa, şeýle hem, eger deňiz (derýa), howa gämisi awariýa, öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri ýa-da harytlaryň eltilmegine, bellenilen ýerlerde durmagyna ýa-da gonmagyna päsgelçilik döredýän başga ýagdaýlar netijesinde Türkmenistanyň gümrük çäginde mejbury durup geçýän ýa-da gonýan bolsa, daşaýjy harytlaryň we ulag serişdeleriniň abatlygyny üpjün etmek üçin ähli çäreleri görmäge, ýakyndaky gümrük edarasyna bu ýagdaýlar, harytlaryň ýerleşýän ýeri hakynda haýal etmän habar bermäge, şeýle hem gümrük edarasynyň talaby boýunça harytlary ýakyndaky gümrük edarasynyň ýerleşýän ýerine ýa-da gümrük edarasy tarapyndan görkezilen başga ýere geçirmäge ýa-da olaryň daşalmagyny üpjün etmäge (eger onuň ulag serişdesine zeper ýeten bolsa) borçludyr.
2. Şu maddanyň birinji böleginde görkezilen hadysalar hakynda habary alan gümrük edarasy hadysanyň häsiýetine, harydyň hiliniň ýitiş derejesine we ulag serişdesiniň tehniki ýagdaýyna baglylykda gümrük gözegçiligini üpjün etmek üçin zerur çäreleri kesgitleýär.
3. Daşaýjylaryň ýa-da başga şahslaryň şu maddada kesgitlenilen çäreleri görmegi bilen baglanyşykly çykdajylarynyň öwezi gümrük edaralary tarapyndan dolunmaýar.
42-nji madda. Harytlar we ulag serişdeleri bilen, olaryň gelýän ýerinde geçirilýän hereketler
1. Harytlar gelip, degişli resminamalar we maglumatlar gümrük edarasyna berlenden soň, harytlar düşürilip ýa-da düşürilip ýüklenilip, wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilip, anyk gümrük düzgünine ýa-da içerki gümrük üstaşyryna mälim edilip bilner.
2. Harytlaryň gelen ýerinde görkezilen pursatyndan şeýle harytlar wagtlaýyn saklanylýan harytlaryň statusyna eýe bolýarlar. Wagtlaýyn saklamagyň aňryçäk möhletiniň geçmegi bilen, gümrük edaralary görkezilen harytlara şu Kodeksiň 39-njy babyna laýyklykda ygtyýarlyk edýärler.
3. Ulag serişdeleri şu Kodeksiň 20-nji babyna laýyklykda gümrük taýdan resmileşdirmäge degişlidir.
43-nji madda. Harytlaryň gelen ýerinde düşürilmegi we düşürilip ýüklenilmegi
1. Harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çägine gelen ulag serişdesinden düşürilmegi we düşürilip ýüklenilmegi olaryň gelen ýerinde we bu maksatlar üçin ýörite niýetlenilen ýerlerde gümrük edaralarynyň iş wagtynda amala aşyrylýar.
Harytlaryň başga ýerlerde we (ýa-da) gümrük edarasynyň iş wagtyndan başga wagtda düşürilmegine we düşürilip ýüklenilmegine dahylly şahsyň ýüz tutmasy boýunça gümrük edarasynyň berýän rugsady esasynda ýol berilýär.
2. Harytlaryň düşürilýän we düşürilip ýüklenilýän ýerleri gümrük gözegçiligi zolagy bolup durýar. Bu ýerler harytlaryň abat saklanylmagy üpjün ediler ýaly hem-de ýük operasiýalarynyň geçirilmegine gatnaşmaýan şahslar ýanyna aralaşyp bilmez ýaly gurnalmalydyr we enjamlaşdyrylmalydyr.
3. Deňiz (derýa) portunda ýük operasiýalaryny amala aşyrýan şahsyň ýüz tutmasy boýunça harytlar wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilmezden, görkezilen operasiýalary amala aşyrmak üçin zerur bolan möhletiň dowamynda, ýöne şu Kodeksiň 62-nji maddasynda bellenilen möhletleriň çäginde olaryň düşürilýän we düşürilip ýüklenilýän ýerinde goýlup bilner.
4. Harytlar ýitirilen ýa-da gümrük edaralarynyň rugsady bolmazdan üçünji bir şahslara berlen halatynda, ýük operasiýalaryny amala aşyrýan şahs, şu Kodekse laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegine jogapkärçilik çekýär.
5. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmegi gadagan edilen harytlaryň düşürilmegi gadagan edilýär.
9-njy bap. IÇERKI GÜMRÜK ÜSTAŞYRY
44-nji madda. Içerki gümrük üstaşyry
1. Içerki gümrük üstaşyry – daşary ýurt harytlarynyň, gümrük paçlary, salgytlary tölenilmezden we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ykdysady häsiýetli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylmazdan, Türkmenistanyň gümrük çägi boýunça daşalýan gümrük amaly.
2. Içerki gümrük üstaşyry harytlaryň gelen ýerinden barmaly ýeriniň gümrük edarasynyň ýerleşýän ýerine çenli, harytlaryň deklarirlenilen mahalyndaky bolan ýerinden olaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilýän ýerine çenli, wagtlaýyn saklanylýan ammarlaryň, gümrük ammarlarynyň arasynda daşalan mahalynda, şeýle hem daşary ýurt harytlarynyň Türkmenistanyň gümrük çägi boýunça daşalýan başga halatlarynda ulanylýar.
3. Şu babyň düzgünleri, eger howa gämisi yzygiderli halkara gatnawyny amala aşyrýan wagtynda harytlaryň gelýän ýerinde harytlary kem-käsleýin düşürmezden, aralykdaky ýa-da mejbury (tehniki) gonuşy amala aşyrýan howa ulagy bilen daşalýan, turbageçiriji ulag arkaly we elektrik geçiriji liniýalar boýunça geçirilýän harytlara degişli bolmaýar.
4. Içerki gümrük üstaşyrynyň amalyna laýyklykda harytlaryň daşalmagy islendik daşaýjy tarapyndan amala aşyrylyp bilner.
5. Şu babyň ulanylmagynyň maksatlary üçin:
1) ulag serişdesi diýlip, harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çägi boýunça daşalýan ulag serişdesine hem düşünilýär;
2) ekspeditor diýlip, Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda ulag ekspedisiýasynyň şertnamasy boýunça hereket edýän şahsa düşünilýär.
45-nji madda. Içerki gümrük üstaşyryna rugsat berilmegi
1. Içerki gümrük üstaşyrynyň gümrük amalyna laýyklykda iş zolagynda harytlaryň daşalmagy başlanýan gümrük edarasynyň (ugradylyş gümrük edarasy) ýazmaça rugsady bilen, içerki gümrük üstaşyryna ýol berilýär.
2. Şulara içerki gümrük üstaşyryna rugsat berilýär:
1) daşaýja;
2) eger Türkmenistanyň şahsy bolup durýan bolsa, ekspeditora;
3) şu maddanyň altynjy böleginde görkezilen şahslara.
3. Şu aşakdaky şertler berjaý edilen mahalynda içerki gümrük üstaşyryna rugsat berilýär, eger:
1) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda harytlaryň Türkmenistana getirilmegi gadagan edilmedik bolsa;
2) harytlar babatda serhet gözegçiligi we döwlet gözegçiliginiň beýleki görnüşleri olaryň gelen ýerinde geçirilen bolsa, harytlar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gelen ýerinde şeýle gözegçilige degişli bolan halatynda;
3) harytlar babatda rugsatlar we (ýa-da) ygtyýarnamalar berlen bolsa, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda görkezilen rugsatlar we (ýa-da) ygtyýarnamalar bolan mahalynda harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çägi boýunça geçirilmegine ýol berilýär;
4) harytlar babatda üstaşyr deklarasiýasy berlen bolsa;
5) harytlaryň kybaplanylmagy üpjün edilen bolsa;
6) harytlar gümrük plombalarynyň we möhürleriniň astynda daşalan halatynda ulag serişdesi bolmalysy ýaly enjamlaşdyrylan bolsa;
7) Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň berjaý edilmegini üpjün etmek boýunça çäreler görlen bolsa;
4. Içerki gümrük üstaşyryna rugsat harytlar ugradylyş gümrük edarasyna görkezilen badyna, şol gümrük edarasy şu maddanyň üçünji böleginde bellenilen şertleriň berjaý edilýändigine göz ýetirenden soň, emma üstaşyr deklarasiýasy kabul edilen gününden başlap üç günden gijä galynman berilýär. Ugradylyş gümrük edarasy tarapyndan, üstaşyr deklarasiýasy ähli bellenilen talaplary ödeýän bolsa, ol berlen gününde kabul edilýär.
Içerki gümrük üstaşyryna rugsat beren mahalynda ugradylyş gümrük edarasy içerki gümrük üstaşyrynyň möhletini belleýär we harytlaryň eltilmeli ýerini kesgitleýär.
5. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy gümrük işi babatdaky administratiw hukuk bozulmalary hakyndaky işler boýunça administratiw temmini bermek hakynda güýje giren kararlar bilen bellenilen içerki gümrük üstaşyryna laýyklykda harytlary daşamak boýunça borçlaryny ençeme gezek ýerine ýetirmedik daşaýjyny ýa-da ekspeditory içerki gümrük üstaşyryna goýbermezlik hakyndaky çözgüdi kabul etmäge haklydyr, eger görkezilen kararlaryň iň bolmanda biri şeýle daşaýjy ýa-da ekspeditor tarapyndan ýerine ýetirilmedik bolsa ýa-da ol şu Kodeksiň 55-nji maddasyna laýyklykda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemek boýunça borjuny ýerine ýetirmedik bolsa. Görkezilen çözgüt administratiw jerime, şeýle hem şu Kodeksiň 55-nji maddasyna laýyklykda gümrük paçlary, salgytlar tölenenden soň bäş günüň dowamynda ýatyrylmaga degişlidir, bu barada özleri babatda şeýle çözgüt kabul edilen daşaýja ýa-da ekspeditora görkezilen möhletiň çäklerinde ýazmaça görnüşde habar berilýär.
6. Harytlar içerki gümrük üstaşyryna laýyklykda gümrük edarasynyň ýerleşýän ýeri bolup durmaýan eltilmeli ýerine daşalan mahalynda içerki gümrük üstaşyryna rugsat, diňe şu Kodekse laýyklykda eltilýän ýerde harytlaryň saklanylmagyny ýa-da harytlar bilen başga operasiýalaryň geçirilmegini amala aşyrjak şahsa berilýär. Bu ýagdaýda görkezilen şahs şu Kodeksiň 57-nji maddasynyň bäşinji böleginiň düzgünlerini hasaba almak bilen ekspeditor üçin şu bapda kesgitlenilen borçlary ýerine ýetirýär we jogapkärçiligi çekýär.
7. Eger içerki gümrük üstaşyryna rugsady şu maddanyň üçünji böleginiň 1-nji, 3-nji bentlerinde bellenilen şertler berjaý edilmändigi sebäpli berip bolmaýan bolsa, gümrük edarasy harytlaryň daşalýan ulag serişdeleriniň gümrükli gidilmegi üpjün edilende, harytlaryň wagtlaýyn saklanylýan ammara ýa-da gümrük gözegçiligi zolaklary bolup durýan başga ýerlere daşalmagyna rugsat bermäge haklydyr.
46-njy madda. Üstaşyr deklarasiýasy
1. Ugradylyş gümrük edarasy üstaşyr deklarasiýasy hökmünde islendik täjirçilik, ulag (daşaýyş) resminamalaryny we (ýa-da) şu maddanyň ikinji böleginde görkezilen maglumatlary özünde jemleýän gümrük resminamalaryny kabul edýär.
2. Daşaýjy (ekspeditor) içerki gümrük üstaşyryna rugsat almak üçin ugradylyş gümrük edarasyna şu maglumatlary berýär:
1) ulag (daşaýyş) resminamalaryna laýyklykda harytlary iberijiniň (alyjynyň) ady we ýerleşýän ýeri hakynda;
2) harytlaryň ugradylýan ýurdy (barýan ýurdy) hakynda;
3) harytlary daşaýjynyň ýa-da, eger içerki gümrük üstaşyryna rugsady ekspeditor alýan bolsa, ekspeditoryň ady we ýerleşýän ýeri hakynda;
4) harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çägi boýunça daşalýan ulag serişdesi hakynda, daşamak awtomobil ulagy bilen amala aşyrylýan mahalynda bolsa – şeýle-de ulag serişdesiniň sürüjisi hakynda;
5) täjirçilik, ulag (daşaýyş) resminamalaryna laýyklykda harytlaryň görnüşleri ýa-da ady, mukdary, bahasy hem-de agramy ýa-da göwrümi, Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasyna laýyklykda azyndan birinji dört belginiň derejesindäki harytlaryň toparlara bölüniş kodlary hakynda;
6) ýük ýerleriniň umumy sany hakynda;
7) harytlaryň barmaly ýeri hakynda;
8) harytlaryň meýilleşdirilen ýoldaky düşürilip ýüklenilmegi ýa-da başga ýük operasiýalary hakynda;
9) harytlary daşamagyň meýilleşdirilen möhleti hakynda;
10) eger harytlaryň daşalmagy belli ugurlar boýunça amala aşyrylmaly bolsa, ugry hakynda.
3. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy harytlary we ulag serişdelerini geçirýän şahslaryň toparlaryny, harytlaryň görnüşlerini nazara almak bilen, şeýle hem ulagyň görnüşinden ugur almak bilen, şu maddanyň ikinji böleginde görkezilen maglumatlaryň sanawyny gysgaltmaga haklydyr.
4. Eger şu maddanyň birinji bölegine laýyklykda berilýän resminamalar şu maddanyň ikinji böleginde görkezilen ähli maglumatlary özünde jemlemeýän bolsa, şol maglumatlar üstaşyr deklarasiýasyna ýetmeýän maglumatlary ýazmaça görnüşde girizmek arkaly goşmaça berilýär. Üstaşyr deklarasiýasynyň görnüşi we ony doldurmagyň tertibi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilýär.
5. Gümrük edarasynyň wezipeli adamy tarapyndan şu maddanyň birinji bölegine laýyklykda berlen resminamalaryň üstaşyr deklarasiýasy hökmünde kabul edilendigi hakynda şol resminamalarda gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilýän görnüşde we tertipde bellik edilýär.
6. Üstaşyr deklarasiýasy elektron resminama görnüşinde berlip bilner. Onuň içerki gümrük üstaşyry mahalyndaky berliş we ulanylyş tertibi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýär.
7. Türkmenistanyň halkara şertnamalarynda göz öňünde tutulan halatlarda üstaşyr deklarasiýasy hökmünde Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda resmileşdirilen resminamalar ulanylýar.
47-nji madda. Içerki gümrük üstaşyrynyň möhletleri
1. Içerki gümrük üstaşyrynyň aňryçäk möhleti on günden geçip bilmez, aýratyn halatlarda bolsa, gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan içerki gümrük üstaşyryna rugsat alnan gününden ýigrimi günden geçmeýän uzagrak möhlet hem bellenilip bilner.
2. Içerki gümrük üstaşyryna rugsat alnan mahalynda içerki gümrük üstaşyrynyň möhleti daşaýjynyň (ekspeditoryň) mälim etmesinden, harytlaryň daşalyşynyň adaty möhletinden, ulagyň görnüşinden we ulag serişdesiniň mümkinçiliklerinden, onuň ugrundan hem-de daşamagyň beýleki şertlerinden ugur alnyp, şu maddanyň birinji böleginde bellenilen möhletiň çäklerinde, ugradylyş gümrük edarasy tarapyndan bellenilýär.
3. Gümrük edarasy dahylly şahsyň delillendirilen ýüz tutmasy boýunça içerki gümrük üstaşyrynyň bellenilen möhletini şu maddanyň birinji böleginde bellenilen möhletiň çäklerinde uzaldýar. Eger daşaýjy, harytlar içerki gümrük üstaşyrynyň amalyna laýyklykda daşalan mahalynda, harytlary awariýa ýa-da öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri netijesinde ilkibaşdaky bellenilen möhletde eltip bilmese, içerki gümrük üstaşyrynyň möhleti gümrük edarasynyň ýazmaça görnüşdäki rugsady bilen şu maddanyň birinji böleginde bellenilen aňryçäk möhletden geçýän möhlete uzaldylyp bilner.
48-nji madda. Harytlary we olaryň resminamalaryny kybaplamak
1. Harytlaryň alynmagynyň, harytlaryň ulag serişdesine goýulmagynyň ýa-da harytlar bilen haýsy-da bolsa bir operasiýalaryň geçirilmeginiň alamatlarynyň, eger bu hereketleriň amala aşyrylmagy harytlar içerki gümrük üstaşyryna laýyklykda daşalan mahalynda mümkin bolsa, barylmagy bellenilen gümrük edarasy tarapyndan ýüze çykarylmagyna mümkinçiligi üpjün etmek maksady bilen, ugradylyş gümrük edarasy içerki gümrük üstaşyrynyň gümrük amaly astynda ýerleşdirilýän harytlary kybaplamagy amala aşyrýar.
2. Harytlaryň kybaplanylmagynyň maksatlary üçin ugradylyş gümrük edarasy şu serişdeleri ulanmaga haklydyr:
1) ulag serişdesine ýa-da oturtma kuzowa, gümrük plombalarynyň we möhürleriniň goýulmagy;
2) sanly, harply ýa-da başga belginiň, kybaplaýyş belgileriniň ýazylmagy, aýratyn ýükleg ýerlerine plombalaryň we möhürleriň goýulmagy;
3) möhürçeleriň goýulmagy;
4) nusgalyklaryň we nusgalaryň alynmagy;
5) harytlaryň we ulag serişdeleriniň beýan edilmegi;
6) çyzgylaryň, taýýarlanan masştably şekilleriň, fotosuratlaryň, wideoýazgylaryň, illýustrasiýalaryň ulanylmagy;
7) gümrük edaralarynyň wezipeli adamlary tarapyndan düzülen çyzgylaryň, taýýarlanan masştably şekilleriň, fotosuratlaryň, wideoýazgylaryň, illýustrasiýalaryň ulanylmagy;
8) harytlary ugradyjynyň plombalaryny hem goşmak bilen, harytlaryň kybaplanylmagyna mümkinçilik berýän başga serişdeler.
3. Harytlaryň kybaplanylmagy, şu Kodeksiň 49-njy maddasynda bellenilen şertler berjaý edilen mahalynda, ulag serişdesine ýa-da oturtma kuzowa, gümrük plombalarynyň we möhürleriniň goýulmagy arkaly amala aşyrylýar.
Harytlaryň kybaplanylmagy başga halatlarda şu maddanyň ikinji böleginde görkezilen başga serişdeleriň ulanylmagy bilen amala aşyrylýar.
4. Gabyň, daşlygyň açylmagynyň ýa-da gümrük plombalaryna we möhürlerine zeper ýetirilmeginiň göze görnüp duran yzlary galdyrylmazdan harytlaryň plombalanan gapdan, daşlykdan çykarylyp ýa-da oňa goýlup bilinmeýän şertler berjaý edilen mahalynda, harytlaryň kybaplanylmagy şeýle gaplara, daşlyklara gümrük plombalarynyň we möhürleriniň goýulmagy arkaly amala aşyrylyp bilner.
5. Gümrük edaralary tarapyndan daşary ýurt döwletleriniň gümrük edaralarynyň gümrük plombalary ýa-da başga kybaplaýyş serişdeleri ulanylýar, şu aşakdaky halatlar muňa degişli däldir:
1) gümrük plombalary ýa-da başga kybaplaýyş serişdeleri ugradylyş gümrük edarasy tarapyndan şu Kodeksiň 49-njy maddasynyň birinji böleginde kesgitlenilen ölçeglere laýyklykda ýeterlik däl ýa-da ygtybarsyz diýlip ykrar edilende;
2) ugradylyş gümrük edarasynyň harytlaryň gümrük barlagyny geçirende.
Eger gümrük edaralary daşary ýurt döwletleriniň gümrük edaralarynyň gümrük plombalaryny ýa-da başga kybaplaýyş serişdelerini ulanýan bolsa, bu kybaplaýyş serişdeleriniň üýtgedilmegine, aýrylmagyna, ýok edilmegine ýa-da olara zeper ýetirilmegine Türkmenistanyň gümrük edaralarynyň kybaplaýyş serişdeleri babatda şu Kodeksde göz öňünde tutulan gadaganlyklar degişli bolup durýar.
6. Gümrük edaralary ulag (daşaýyş) resminamalaryny, şeýle hem daşaýjyda bar bolan, harytlaryň gümrük maksatly täjirçilik resminamalaryny kybaplamagy amala aşyrýar.
Gümrük edaralary resminamalary kybaplamagyň maksady üçin şu serişdeleri ulanmaga haklydyr:
1) resminamalara möhürleriň we möhürçeleriň goýulmagyny;
2) ýörite ýelmentgileriň, ýörite gorag serişdeleriniň goýulmagyny;
3) gümrük maksatlary üçin zerur bolan resminamalaryň ulag serişdeleriniň ýa-da oturtma kuzowlaryň gümrük plombalary we möhürleri goýulýan ýük ýüklenýän böleklerine ýerleşdirilmegini;
4) gümrük maksatlary üçin zerur bolan resminamalaryň seýf-paketlere ýerleşdirilmegini.
(2020-nji ýylyň 14-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 1, 11-nji madda).
49-njy madda. Harytlar gümrük plombalary we möhürleri astynda daşalan mahalynda ulag serişdeleriniň we oturtma kuzowlaryň enjamlaşdyrylmagy
1. Ulag serişdeleri ýa-da oturtma kuzowlar, gümrük plombalarynyň we möhürleriň şu aşakdakylaryň ýerine ýetirilmegi nazara alnyp düzülen we enjamlaşdyrylan bu ulag serişdelerine ýa-da oturtma kuzowlara gös-göni goýlup bilinýän şertinde, harytlaryň gümrük plombalary we möhürleri astynda daşalmagy üçin goýberilip bilner:
1) gümrük plombalarynyň we möhürleriniň ýönekeý we ygtybarly usul bilen goýlup bilinmegi;
2) ulag serişdesiniň ýük ýüklenýän ýeriniň açylandygynyň ýa-da gümrük plombalaryna we möhürlerine zeper ýetmeginiň göze görnüp duran alamatlary galdyrylmazdan, harytlaryň ulag serişdesiniň ýük ýüklenýän ýeriniň plombalanan böleginden çykarylyp ýa-da oňa goýlup bilinmezligi;
3) ulag serişdesinde we onuň ýük ýüklenýän ýerlerinde harytlaryň gizlenilmegi üçin gizlin ýerleriň bolmazlygy;
4) harytlaryň ýerleşip biljek ähli ýerlerine gümrük gözden geçirmesini amala aşyrmak üçin ýeňil aralaşyp bolmagy.
2. Ulag serişdesini ýa-da oturtma kuzowy harytlaryň gümrük plombalary we möhürleri astynda daşalmagyna goýbermek hakyndaky çözgüdi ugradylyş gümrük edarasy kabul edýär.
Görkezilen çözgüt ugradylyş gümrük edarasy tarapyndan dahylly şahsyň ýüz tutan gününde kabul edilýär.
(2020-nji ýylyň 14-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 1, 11-nji madda).
50-nji madda. Içerki gümrük üstaşyrynda harytlaryň eltilýän ýeri
1. Içerki gümrük üstaşyrynda harytlaryň eltilýän ýeri, ulag (daşaýyş) resminamalarynda görkezilen barmaly ýeri hakyndaky maglumatlar esasynda, ugradylyş gümrük edarasy tarapyndan kesgitlenilýär. Barylmagy bellenilen gümrük edarasynyň iş zolagynda ýerleşýän gümrük gözegçiligi zolagy harytlaryň eltilmeli ýeri bolup durýar. Şonda gelýän ýerinden daşalýan harytlar gümrük edarasynyň ýerleşýän ýerine eltilýär.
2. Içerki gümrük üstaşyrynda barmaly ýeri üýtgän halatynda daşaýjy harytlaryň eltilýän ýerini üýtgetmek hakynda haýyş bilen gümrük edarasyna ýüzlenmäge haklydyr. Şonda daşaýjy öz barýan ýolunyň ugrundaky islendik gümrük edarasyna barmaly ýeriniň üýtgedilmegi hakynda erkin görnüşde düzülen arzany, barmaly ýeriniň üýtgeýändigini tassyklaýan resminamalary, şeýle hem şu Kodeksiň 57-nji maddasynyň üçünji böleginde göz öňünde tutulan resminamalary berýär.
Gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň eltilmeli ýeriniň üýtgedilmegi hakyndaky çözgüt şu bölegiň birinji tesiminde görkezilen arzanyň we resminamalaryň alnan gününiň yzyndan gelýän günden gijä galynman kabul edilýär. Görkezilen çözgüt eltilmeli ýeri üýtgedilen harytlar babatda içerki gümrük üstaşyryny tamamlamak we içerki gümrük üstaşyryna täze rugsadyň berilmegi arkaly resmileşdirilýär. Içerki gümrük üstaşyryna täze rugsat harytlaryň eltilmeli ýerini üýtgetmek hakyndaky çözgüdiň kabul edilen gününde berilýär.
51-nji madda. Içerki gümrük üstaşyrynda Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň berjaý edilmegini üpjün etmek boýunça çäreler
Ugradylyş gümrük edarasy içerki gümrük üstaşyrynda Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň berjaý edilmegini üpjün etmek boýunça şu aşakdaky çäreleri (görkezilen çäreleriň birini) kabul etmäge haklydyr:
1) daşary ýurt harytlary babatda, harytlar erkin dolanyşyga goýberilen mahalynda tölenilmäge degişli boljak getiriliş gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberlerine laýyk gelýän möçberlerde gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmeginiň üpjün edilmegi. Eger içerki gümrük üstaşyrynyň maksatlary üçin berlen harytlar hakyndaky maglumatlar getiriliş gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberlerini hasaplamak üçin ýeterlik däl bolsa, gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilişini üpjün etmegiň möçberi şu Kodeksiň 282-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde kesgitlenilýär;
2) gümrükli gidilme.
52-nji madda. Gümrükli gidilme
1. Gümrükli gidilme – gümrük edaralarynyň wezipeli adamlary tarapyndan diňe içerki gümrük üstaşyrynda Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň berjaý edilmegini üpjün etmek maksady bilen amala aşyrylýan, içerki gümrük üstaşyryna laýyklykda harytlary daşaýan ulag serişdeleriniň ýany bilen gidilmegi.
2. Gümrük edarasy şu aşakdaky halatlarda gümrükli gidilme hakyndaky çözgüdi kabul etmäge haklydyr:
1) şu Kodeksiň 29-njy babyna laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üpjün edilmese;
2) şu Kodekse laýyklykda töwekgellikleri seljeriş we olary dolandyrmagyň ulgamy esasynda kesgitlenilýän harytlaryň aýratyn görnüşleri daşalanda;
3) gümrük işi babatda administratiw hukuk bozulmasy hakyndaky iş boýunça administratiw temmi bermek hakynda güýje giren karar bilen tassyklanylýan, daşaýjy tarapyndan içerki gümrük üstaşyryna rugsat almak üçin ýüz tutan gününe çenli bir ýylyň dowamynda iň bolmanda bir gezek harytlaryň eltilmeli ýerine eltilmese;
4) eger alnyp gidilen mahalynda harytlar bilen gümrük serhedinden hakykatda geçilýän ýeri olaryň ýerleşýän ýeri bilen gabat gelmeýän bolsa, Türkmenistana ýalňyşlyk bilen getirilen ýa-da Türkmenistana getirilmegi gadagan edilen harytlar yzyna alnyp gidilende;
5) harytlar şu Kodeksiň 45-nji maddasynyň altynjy we ýedinji böleklerine laýyklykda daşalanda;
6) özleri babatda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylýan harytlar daşalanda.
3. Gümrükli gidilme üçin şu Kodeksiň 32-nji babyna laýyklykda gümrük ýygymy töledilip alynýar.
53-nji madda. Daşaýjynyň içerki gümrük üstaşyryndaky borçlary
Daşaýjy, harytlar içerki gümrük üstaşyryna laýyklykda daşalanda, şu aşakdakylara borçludyr:
1) harytlary we olaryň resminamalaryny ugradylyş gümrük edarasy tarapyndan bellenilen möhletlerde harytlaryň eltilmeli ýerine eltmäge;
2) harytlaryň, eger ulanylan bolsa gümrük plombalarynyň we möhürleriniň ýa-da başga kybaplaýyş serişdeleriniň abat saklanylmagyny üpjün etmäge;
3) gümrük edaralarynyň rugsady bolmazdan harytlaryň düşürilip ýüklenilmegine, düşürilmegine, ýüklenilmegine we olar bilen başga ýük operasiýalarynyň geçirilmegine ýol bermezlige, şu Kodeksiň 54-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan halatda harytlaryň düşürilip başga ulag serişdesine ýüklenilmegi muňa degişli däldir.
54-nji madda. Harytlary düşürip ýüklemek, düşürmek, ýüklemek we olar bilen başga ýük operasiýalary
1. Içerki gümrük üstaşyryna laýyklykda daşalýan harytlaryň düşürilip ýüklenilmegine, düşürilmegine, ýüklenilmegine we olar bilen başga ýük operasiýalarynyň geçirilmegine ugradylyş gümrük edarasynyň ýa-da iş zolagynda degişli ýük operasiýasy amala aşyrylýan gümrük edarasynyň rugsady bilen ýol berilýär. Eger harytlar bir ulag serişdesinden düşürilip beýlekisine goýlan gümrük plombalaryna we möhürlerine zeper ýetirilmezden ýüklenilip bilinýän bolsa, şeýle düşürip ýüklemeklige gümrük edarasyna deslapdan habar berlenden soň ýol berilýär.
2. Gümrük edarasy harytlar bilen ýük operasiýalarynyň geçirilmegine rugsat bermekden diňe olaryň geçirilmegi harytlaryň ýitmegine ýa-da olaryň häsiýetiniň üýtgemegine getirip biljek halatynda ýüz öwrüp biler.
55-nji madda. Daşaýjynyň we ekspeditoryň içerki gümrük üstaşyryndaky jogapkärçiligi
1. Daşary ýurt harytlary barylmagy bellenilen gümrük edarasyna eltilmedik halatynda daşaýjy ýa-da, eger ekspeditor tarapyndan içerki gümrük üstaşyryna rugsat alnan bolsa, ekspeditor şu Kodekse laýyklykda getiriliş gümrük paçlaryny, salgytlary tölemäge borçludyr.
Eger harytlar daşaýjy tarapyndan alyja ýa-da başga bir şahsa gümrük edarasynyň rugsady bolmazdan berlen bolsa, görkezilen harytlary eýelik etmäge alan şahs, eger ol şahsyň şol harytlary alan mahalynda Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň bozulandygy hakynda bilendigi ýa-da bilmelidigi anyklanan bolsa, ol gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekýär.
2. Eger harytlar awariýanyň, öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri netijesinde ýok bolan ýa-da ýiten ýa-da daşamagyň (ulagly daşamagyň) kadaly şertlerinde harytlaryň tebigy azalýan halatynda daşaýjy we ekspeditor gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekmeýär.
Eger şu bapda kesgitlenilen başga şertler we talaplar ýerine ýetirilen bolsa, gümrük edaralarynyň içerki gümrük üstaşyrynyň bellenilen möhletleriniň bozulmagy esasynda daşaýja ýa-da ekspeditora gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi hakynda talaby bildirmäge haky ýokdur.
3. Içerki gümrük üstaşyrynda ýükler bir ulag serişdesinden düşürilip başga ulag serişdesine ýüklenilen halatynda içerki gümrük üstaşyryna rugsat alan daşaýjy (ekspeditor) gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekýär.
4. Harytlar içerki gümrük üstaşyryna laýyklykda demir ýol ulagy bilen daşalanda, gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin, harytlary ýitiren ýa-da gümrük edarasynyň rugsady bolmazdan olary beren demir ýol edarasy jogapkärçilik çekýär. Gümrük edaralary tarapyndan gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi hakyndaky talap barylmagy bellenilen demir ýol edarasyna bildirilýär. Şu bölegiň düzgünleri, eger içerki gümrük üstaşyryna rugsat ekspeditora berlen halatlaryna, şeýle hem, eger içerki gümrük üstaşyryna rugsat başga görnüşli ulagyň daşaýjysyna berlen bolsa harytlaryň göni garyşyk gatnawda daşalýan halatlaryna degişli däldir.
56-njy madda. Awariýa, öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri ýa-da başga ýagdaýlar bolan mahalynda görülýän çäreler
1. Harytlaryň içerki gümrük üstaşyryna laýyklykda daşalmagyna päsgel berýän awariýanyň, öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri ýa-da başga ýagdaýlar bolan mahalynda daşaýjy şu Kodeksiň 41-nji maddasynda göz öňünde tutulan çäreleri görýär.
2. Daşaýjynyň görkezilen çäreleriň görülmegi bilen baglanyşykly çeken çykdajylarynyň öwezi gümrük edaralary tarapyndan dolunmaýar.
57-nji madda. Harytlaryň içerki gümrük üstaşyrynyň tamamlanmagy
1. Harytlaryň içerki gümrük üstaşyry tamamlanýan gümrük edarasy (barylmagy bellenilen gümrük edarasy) mümkin bolan gysga möhletlerde, ýöne, ulag serişdesiniň gelmegi bellige alnan pursatyndan başlap ýigrimi dört sagatdan gijä galman, eger bu gümrük edarasy tarapyndan resminamalar barlanan we harytlar kybaplanylan mahalynda Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň bozulmalary ýüze çykarylmadyk bolsa, içerki gümrük üstaşyrynyň tamamlanmagyny resmileşdirýär.
2. Barylmagy bellenilen gümrük edarasy daşaýjy tarapyndan şu maddanyň üçünji böleginde görkezilen resminamalar berlen pursatyndan başlap iki sagadyň dowamynda ulag serişdesiniň harytlaryň eltilmeli ýerine gelmegini bellige almaga borçludyr.
3. Daşaýjy içerki gümrük üstaşyrynyň tamamlanmagy üçin ulag serişdesiniň harytlaryň eltilmeli ýerine gelen pursatyndan başlap bir sagadyň dowamynda, gümrük edarasynyň bellenilen iş wagtyndan başga wagtda gelen halatynda bolsa – ol gümrük edarasynyň iş wagtynyň başlaýan pursatyndan başlap bir sagadyň dowamynda barylmagy bellenilen gümrük edarasyna harytlary görkezmäge, üstaşyr deklarasiýasyny, şeýle hem onuň ýanynda bar bolan harytlaryň başga resminamalaryny bermäge borçludyr. Harytlar demir ýol ulagy bilen daşalan mahalynda görkezilen resminamalary bermegiň möhleti on iki sagatdan geçmeli däldir.
4. Ulag serişdeleri harytlaryň eltilmeli ýerinde, içerki gümrük üstaşyry tamamlanýança, gümrük gözegçiligi zolagynda ýerleşdirilýär.
Ulag serişdeleriniň gümrük gözegçiligi zolagynda ýerleşdirilmegine gije-gündiziň islendik wagtynda rugsat berilýär.
5. Harytlar gümrük edarasynyň ýerleşýän ýeri bolmadyk harytlaryň eltilýän ýerine daşalan mahalynda, içerki gümrük üstaşyrynyň tamamlanmagy barylmagy bellenilen gümrük edarasyna harytlar görkezilmezden amala aşyrylyp bilner.
Içerki gümrük üstaşyryna rugsat alan şahs, gümrük edarasy harytlaryň wagtlaýyn saklanylýan ammara, gümrük ammaryna ýa-da şu bapda bellenilen düzgünlere laýyklykda harytlaryň eltilmeli ýeri hökmünde kesgitlenilen başga ýere eltilendigini tassyklaýança, harytlary saklamak üçin kabul etmäge borçludyr hem-de harytlaryň ýagdaýyny üýtgedýän, olaryň gaplanmagynyň bozulmagyna getirýän operasiýalaryň amala aşyrylmagyna, olary peýdalanmaga we olara ygtyýarlyk etmäge ýol berilmezligi üpjün etmäge borçludyr. Şonda harytlar aýratyn jaýda ýa-da daşyna germew edilen meýdançada ýerleşdirilmelidir, olary kybaplamaga mümkinçilik berýän maglumatly ýazgylar bilen üpjün edilmelidir.
Içerki gümrük üstaşyrynyň tamamlanylmagy üçin barylmagy bellenilen gümrük edarasyna ulag serişdesiniň harytlar eltilmeli ýerine gelenden soň bir gije-gündiziň dowamynda şu maddanyň üçünji böleginde görkezilen resminamalar bilen birlikde harytlaryň kabul edilendigini tassyklaýan resminamalar berilýär. Barylmagy bellenilen gümrük edarasy görkezilen resminamalaryň berlen gününden başlap üç günüň dowamynda ulag serişdesiniň gelmegini we harytlaryň eltilmegini bellige almaga borçludyr.
10-njy bap. HARYTLARYŇ WAGTLAÝYN
SAKLANYLMAGY
58-nji madda. Harytlaryň wagtlaýyn saklanylmagy
1. Harytlaryň wagtlaýyn saklanylmagy – daşary ýurt harytlarynyň gümrük paçlary, salgytlar tölenmezden we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklendirmeler ulanylmazdan olaryň kesgitlenilen gümrük düzgünine laýyklykda goýberilmegine çenli ýa-da olaryň başga gümrük amaly astynda ýerleşdirilmegine çenli saklanylýan gümrük amaly.
2. Şu babyň ulanylmagynyň maksatlary üçin ulag serişdesi diýlip, harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çägi boýunça daşalýan ulag serişdesine hem düşünilýär.
59-njy madda. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlar
1. Eger şu bapda başgaça bellenilmedik bolsa, harytlaryň wagtlaýyn saklanylmagy wagtlaýyn saklanylýan ammarlarda amala aşyrylýar.
Harytlaryň wagtlaýyn saklanylýan ammarlary bu maksatlar üçin ýörite niýetlenen we enjamlaşdyrylyp gurnalan, şu Kodeksiň 66-njy maddasynda bellenilen talaplara laýyk gelýän jaýlar we (ýa-da) açyk meýdançalardyr.
2. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlar gümrük gözegçiligi zolagy bolup durýar.
3. Harytlar şu Kodeksde göz öňünde tutulan çäklendirmeleri nazara almak bilen islendik wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilip bilner.
60-njy madda. Harytlaryň wagtlaýyn saklanylýan ammarlara ýerleşdirilmegi
1. Islendik daşary ýurt harytlary, şol sanda getirilmegine Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklaryň bozulmagy bilen Türkmenistanyň gümrük çägine getirilen harytlar, wagtlaýyn saklanylýan ammarlara ýerleşdirilip bilner.
2. Başga harytlara zyýan ýetirip biljek ýa-da saklamagyň aýratyn şertlerini talap edýän harytlar şeýle harytlary saklamak üçin Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellenilen hökmany talaplaryň berjaý edilmegi bilen ýörite gurnalan ammarlarda ýa-da wagtlaýyn saklanylýan ammarlaryň aýratyn jaýlarynda saklanylmalydyr.
3. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlar şu Kodeksiň 326-njy we 338-nji maddalarynda göz öňünde tutulan halatlarda hem harytlary saklamak üçin ulanylyp bilner.
61-nji madda. Harytlary wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirmek üçin zerur bolan resminamalar
1. Harytlar wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilen mahalynda gümrük edarasyna ulag (daşaýyş) resminamalaryna laýyklykda harytlary iberijiniň (alyjynyň) ady we ýerleşýän ýeri, harytlaryň ugradylýan ýurdy we barýan ýurdy, harytlaryň ady, olaryň mukdary, ýük ýerleriniň sany, harytlaryň gaplanyş we belgileniş häsiýeti we usullary, faktura bahasy, harytlaryň brutto agramy (kilogramda) ýa-da harytlaryň göwrümi (kubmetrde) hakynda, şeýle hem Daşary ykdysady işiň haryt nomenklaturasyna laýyklykda azyndan birinji dört belginiň derejesindäki harytlaryň toparlara bölüniş kodlary hakynda maglumatly resminamalar berilýär.
Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy ulagyň görnüşini, harytlaryň görnüşlerini, şeýle hem harytlary we ulag serişdelerini geçirýän şahslaryň toparlaryny nazara almak bilen, şu bölegiň birinji tesiminde görkezilen maglumatlaryň sanawyny gysgaltmaga haklydyr.
Eger berlen resminamalarda şu bölekde görkezilen maglumatlar bolmasa harytlary wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirýän şahs gümrük edarasyna özünde bar bolan başga resminamalary ýa-da ol tarapyndan (ýa-da onuň tabşyrmagy boýunça başga şahs tarapyndan) erkin görnüşde düzülen goşmaça resminamalary bermek arkaly ýetmeýän maglumatlary habar bermäge borçludyr.
2. Harytlary wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirýän şahs gümrük edarasynyň talap etmegi boýunça şu Kodekse laýyklykda elektron resminamasy görnüşinde zerur resminamalary we maglumatlary bermäge borçludyr.
62-nji madda. Harytlaryň wagtlaýyn saklanylyş möhletleri
1. Harytlaryň wagtlaýyn saklanylyş möhleti bir aýdan ybarat.
Gümrük edarasy dahylly şahsyň delillendirilen ýüz tutmasy boýunça görkezilen möhleti uzaldýar.
Eger şu maddada başgaça bellenilmedik bolsa, harytlaryň wagtlaýyn saklanylmagynyň aňryçäk möhleti, alty aýdan ybarat.
2. Çalt zaýalanýan harytlar wagtlaýyn saklanylýan ammarda bu harytlary niýetlenilişi boýunça ulanmaga mümkinçilik berýän onuň hiliniň saklanylyş möhletiniň çäklerinde, ýöne şu maddanyň birinji böleginde bellenilenden artyk bolmadyk möhletde saklanylyp bilner.
3. Harytlaryň wagtlaýyn saklanylmagy şu Kodeksiň 7-nji maddasynyň birinji böleginde we 326-njy maddasynyň sekizinji böleginde göz öňünde tutulan halatlarda bu maddalarda görkezilen möhletlerde amala aşyrylýar. Bu möhletleriň uzaldylmagyna ýol berilmeýär.
4. Harytlaryň wagtlaýyn saklanylyş möhletiniň hasaplanylmagy olaryň wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilen gününden ýa-da harytlaryň şu Kodekse laýyklykda wagtlaýyn saklamakda durýan harytlaryň statusyny alan gününden başlanýar. Harytlar Türkmenistanyň gümrük çägine gelýän ýerinden gümrük edarasynyň ýerleşýän ýerine çenli daşalanda içerki gümrük üstaşyry ulanylan halatynda ol harytlaryň wagtlaýyn saklanylyş möhletini hasaplamak içerki gümrük üstaşyrynyň tamamlanan gününden täzeden başlanýar.
5. Şu maddada göz öňünde tutulan möhletler geçenden soň harytlara ygtyýarlyk etmek şu Kodeksiň 39-njy babyna laýyklykda amala aşyrylýar.
63-nji madda. Wagtlaýyn saklanyşda duran harytlar bilen geçirilýän operasiýalar
1. Harytlar babatda ygtyýarlyklary bolan şahslar we olaryň wekilleri wagtlaýyn saklamakda duran harytlar bilen harytlaryň üýtgewsiz ýagdaýda abat saklanylmagyny üpjün etmek üçin zerur bolan adaty operasiýalary (şol sanda harytlary gözden geçirmäge we olary ölçemäge, wagtlaýyn saklanylýan ammaryň çäklerinde olary göçürmäge), bu operasiýalaryň harytlaryň ýagdaýynyň üýtgemegine, olaryň gaplanmagynyň bozulmagyna we (ýa-da) olara goýlan kybaplaýyş serişdeleriniň üýtgemegine getirmeýän şertinde, geçirmäge haklydyr.
2. Şu maddanyň birinji böleginde görkezilmedik operasiýalar (şol sanda nusgalyklary we harytlaryň nusgalaryny saýlap almak, zeper ýeten gabyny düzetmek, şeýle hem harytlary wagtlaýyn saklanylýan ammardan alyp gitmäge we olaryň soňky ulagly äkidilmegine taýýarlamak üçin zerur bolan operasiýalar) harytlar babatda ygtyýarlyklary bolan şahslar we olaryň wekilleri tarapyndan gümrük edarasynyň rugsady bilen amala aşyrylyp bilner.
Gümrük edarasy şeýle operasiýalary geçirmek üçin rugsat bermekden, diňe olaryň amala aşyrylmagy harytlaryň ýitirilmegine ýa-da olaryň ýagdaýynyň üýtgemegine getirip biljek halatynda, ýüz öwürmäge haklydyr.
64-nji madda. Ýaramsyz hala gelen, zaýalanan ýa-da zeper ýeten harytlar
Wagtlaýyn saklanylýan döwründe awariýanyň ýa-da öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri netijesinde ýaramsyz hala gelen, zaýalanan ýa-da zeper ýeten harytlar, deklarant tarapyndan, olaryň Türkmenistanyň gümrük çägine ýaramsyz, zaýalanan ýa-da zeper ýeten halda getirilendäkisi ýaly kesgitlenilen gümrük düzgünine ýerleşdirilmäge degişlidir.
65-nji madda. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlaryň görnüşleri
1. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlar açyk ýa-da ýapyk görnüşli bolup bilerler.
2. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlar, eger olar islendik harytlary saklamak üçin we islendik şahslaryň ulanylmagy üçin açyk bolsa, olar açyk görnüşli ammarlar bolup durýar.
3. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlar, eger olar ammara eýelik edýäniň harytlaryny saklamak üçin ýa-da kesgitlenilen harytlary, şol sanda dolanyşygy çäklendirilen we (ýa-da) saklamagyň aýratyn şertlerini talap edýän harytlary saklamak üçin niýetlenilen bolsa, ýapyk görnüşli ammarlar bolup durýar.
66-njy madda. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlaryň enjamlaşdyrylyp gurnalyşyna we ýerleşýän ýerine bildirilýän talaplar
1. Wagtlaýyn saklanylýan ammar hökmünde ulanmak üçin niýetlenilen jaýlar we (ýa-da) açyk meýdançalar harytlaryň abatlygy üpjün ediler ýaly, olara keseki (ammaryň işgärleri bolup durmaýan, harytlar babatda ygtyýarlyklary bolmadyk ýa-da şeýle ygtyýarlyklary bolan şahslaryň wekilleri bolup durmaýan) şahslar aralaşyp bilmez ýaly, şeýle hem bu harytlar babatda gümrük gözegçiligini geçirmek üçin mümkinçiligi üpjün eder ýaly enjamlaşdyrylyp gurnalan bolmalydyr. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlar ulag çatryklarynda we esasy ulag ýollaryna amatly ýakynlykda ýerleşmelidir.
2. Wagtlaýyn saklanylýan ammar hökmünde ulanmak üçin niýetlenilen jaýlara we (ýa-da) açyk meýdançalara içerki gümrük üstaşyrynyň tamamlanmagy üçin zerur bolan wagtda harytlary daşaýan ulag serişdeleriniň durmagy üçin enjamlaşdyrylan goralýan çäk ýanaşykda bolmalydyr. Görkezilen çäk gümrük gözegçiligi zolagy bolup durýar. Gümrük gözegçiligi astyndaky harytlary daşaýan ulag serişdeleri bu zolaga gije-gündiziň islendik wagty girip biler.
3. Şu maddanyň birinji we ikinji böleklerine laýyklykda gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy gümrük gözegçiligini üpjün etmek maksady bilen wagtlaýyn saklanylýan ammarlaryň enjamlaşdyrylyp gurnalyşyna we ýerleşýän ýerine bildirilýän hökmany talaplary belleýär.
4. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasynyň çözgüdi boýunça kärhanalaryň çäklerinde ýerleşýän we önümçilik işini amala aşyrýan şahslaryň eýelik edýän ýapyk görnüşli ammarlaryň enjamlaşdyrylyp gurnalyşyna bildirilýän, şu maddada göz öňünde tutulýan aýratyn talaplar, şu maddanyň birinji böleginde bellenilen ölçegler berjaý edilýän bolsa, ulanylman bilner.
67-nji madda. Wagtlaýyn saklanylýan ammarlara eýelik edýänler
1. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýänleriň sanawyna goşulan Türkmenistanyň ýuridik şahsy wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edip biler.
Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýänleriň sanawyna goşmagyň şertleri we ol Sanawy ýöretmegiň tertibi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýär.
Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýänleriň sanawy gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan ýöredilýär.
2. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýän şu Kodeksde bellenilen halatlarda we şertlerde gümrük gözegçiligi astyndaky harytlaryň saklanylmagyny amala aşyrýar.
3. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýäniň harytlaryny saklamaga ýerleşdirýän şahslar bilen gatnaşyklary şertnamalaýyn esasda guralýar. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýäniň (ammara eýelik edýäniň harytlaryny saklamak üçin ulanylýan ýapyk görnüşli ammardan başgasy) harytlary saklamagy amala aşyrmaga mümkinçiligi bolan mahalynda şertnama baglaşmakdan ýüz öwürmegine ýol berilmeýär.
4. Gümrük edaralary Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýänleriň sanawyna goşulmazdan wagtlaýyn saklanylýan ammarlara eýelik edip biler.
(2020-nji ýylyň 14-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 1, 11-nji madda).
68-nji madda. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýäniň borçlary
1. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýän şulara borçludyr:
1) gümrük gözegçiligi astyndaky harytlaryň saklanylmagy babatda şu Kodeksde bellenilen şertleri we talaplary berjaý etmäge;
2) gümrük gözegçiligi astynda saklanylýan harytlaryň hasabyny ýöretmäge we gümrük edaralaryna şeýle harytlaryň saklanylyşy hakynda hasabat bermäge;
3) wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilen harytlaryň we oňa ýanaşyk ýerleşýän gümrük gözegçiligi zolagy bolup durýan çäkde duran ulag serişdeleriniň abat saklanylmagyny üpjün etmäge;
4) harytlary we ulag serişdelerini wagtlaýyn saklanylýan ammarda ýa-da oňa ýanaşyk ýerleşýän gümrük gözegçiligi zolagy bolup durýan çäkde gije-gündiziň dowamynda ýerleşdirmek mümkinçiligini üpjün etmäge;
5) görkezilen ammardaky ýa-da oňa ýanaşýan çäkdäki harytlara we ulag serişdelerine gümrük edarasynyň rugsady bolmazdan keseki şahslaryň aralaşyp bilmezligini üpjün etmäge;
6) eger wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýän tarapyndan içerki gümrük üstaşyryna rugsat alnan bolsa, şu maddanyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan halatda, şeýle hem şu Kodeksiň 55-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan halatda, gümrük paçlaryny, salgytlary tölemäge.
2. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýän, wagtlaýyn saklanylýan ammarda saklanylýan harytlar ýitirilen ýa-da gümrük edarasynyň rugsady bolmazdan berlen halatynda olar babatda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekýär. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýän diňe harytlar awariýanyň, öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri netijesinde ýok bolan ýa-da ýiten ýa-da saklamagyň kadaly şertlerinde harytlaryň tebigy azalýan halatynda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekmeýär.
69-njy madda. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýän Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýänleriň sanawyndan çykarylan halatynda harytlar bilen amala aşyrylýan hereketler
Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýän Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýänleriň sanawyndan çykarylan halatynda, onuň wagtlaýyn saklanylýan ammarynda saklanylýan harytlar, şol Sanawdan çykarylan gününiň yzyndan gelýän günden başlap iki aýyň dowamynda, onuň öz hasabyna başga wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilmäge degişlidir. Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýäniň Wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýänleriň sanawyndan çykarylan gününiň yzyndan gelýän günden başlap, harytlaryň bu wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilmegine ýol berilmeýär.
(2020-nji ýylyň 14-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 1, 11-nji madda).
70-nji madda. Gümrük edaralarynyň wagtlaýyn saklanylýan ammarlarynda harytlaryň saklanylmagy
1. Gümrük edaralarynyň wagtlaýyn saklanylýan ammarlary açyk görnüşli ammarlar bolup durýar we şu Kodeksiň 66-njy maddasynda bellenilen talaplara laýyk gelmelidir.
2. Harytlar gümrük edaralarynyň wagtlaýyn saklanylýan ammarlarynda saklanylan mahalynda gümrük edaralary bilen harytlaryny şol ammarlarda ýerleşdirýän şahslar bilen özara gatnaşyklary şu Kodekse we Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar. Harytlaryň saklanylmagyny amala aşyrmaga mümkinçilik bolan mahalynda gümrük edarasynyň şertnama baglaşmakdan ýüz öwürmegine ýol berilmeýär.
Gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň saklamaga kabul edilmegi harytlaryny wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdiren şahsa gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän görnüşde resminamanyň berilmegi bilen tassyklanylýar.
3. Gümrük edaralarynyň harytlary saklamagy amala aşyrmagy bilen baglanyşykly hukuklary, borçlary we jogapkärçiligi şu Kodeksde bellenilen düzgünleri nazara almak bilen, Türkmenistanyň raýat kanunçylygynda göz öňünde tutulan saklamak hakyndaky umumy düzgünlere laýyk borçlarynyň düýp manysyndan gelip çykýar.
Gümrük edarasy wagtlaýyn saklanylýan ammarda saklanylýan harytlar ýitirilen halatynda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegine jogapkärçilik çekýär, harytlaryň awariýa, öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri netijesinde ýok edilen, ýitirilen ýa-da saklamagyň kadaly şertlerinde tebigy azalýan halaty muňa degişli däldir.
4. Harytlaryň gümrük edarasynyň Türkmenistanyň Döwlet serhedinden geçiriş ýerlerinde ýerleşýän wagtlaýyn saklanylýan ammarynda saklanylmagy üçin, şu Kodeksiň 32-nji babyna laýyklykda gümrük ýygymy töledilip alynýar.
(2015-nji ýylyň 24-nji oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 4, 127-nji madda).
71-nji madda. Harytlaryň ulag serişdesinde wagtlaýyn saklanylmagy
1. Harytlar babatda ygtyýarlyklary bolan şahs ýüz tutan mahalynda, ygtyýarlygynda demir ýol sowma şahasy bolan şahsyň ýa-da harytlary awtomobil ulagy bilen eltmegi amala aşyran daşaýjynyň razylygy bilen, harytlar goýlan gümrük plombalary we başga kybaplaýyş serişdeleri zeper ýetirilmän we ýitirilmän eltilen, şeýle hem kybaplaýyş serişdeleri bar bolan mahalynda harytlaryň ýanyna aralaşmak mümkinçiligi bolmadyk şertinde, gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň ulag serişdesinde wagtlaýyn saklanylmagyna rugsat berilýär.
2. Harytlar ulag serişdesinden düşürilmedik we ulag serişdesiniň durýan ýeri gümrük edarasy bilen ylalaşylan halatynda harytlaryň ulag serişdesinde wagtlaýyn saklanylmagyna rugsat berilýär. Harytlaryň ulag serişdesinden düşürilmegine ýa-da ulag serişdesiniň durýan ýeriniň üýtgedilmegine diňe gümrük edarasynyň rugsady bilen ýol berilýär.
Ulag serişdeleriniň durýan ýerleri gümrük gözegçiligi zolagy bolup durýar. Harytlar babatda ygtyýarlyklary bolan şahs harytlaryň abat saklanylmagyny we olaryň ýanyna keseki şahslaryň aralaşmazlygyny üpjün etmäge borçludyr.
3. Gümrük gözegçiligi zolagynda ulag serişdelerinde saklanylýan harytlar ýitirilende ýa-da olar gümrük edaralarynyň rugsady bolmazdan berlen halatynda harytlar babatda ygtyýarlygy bolan şahs gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekýär, eger ulag serişdesi wagtlaýyn saklanylýan ammaryň goralýan çäginde duran bolsa, onda bu jogapkärçiligi wagtlaýyn saklanylýan ammara eýelik edýän çekýär.
4. Harytlaryň ulag serişdesinde wagtlaýyn saklanylyş möhleti gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň ulag serişdesinde saklanylmagyna rugsat beren gününden başlap on günden geçmeli däldir. Bu möhlet geçenden soň kesgitlenilen gümrük düzgünine laýyklykda goýberilmedik ýa-da başga gümrük amalyna ýerleşdirilmedik harytlar wagtlaýyn saklanylýan ammara ýa-da başga gümrük amalyna ýerleşdirilmelidir.
72-nji madda. Harytlary alyjynyň ammarynda wagtlaýyn saklamak
1. Gümrük edarasynyň rugsady bilen wagtlaýyn saklamak harytlary alyjynyň ammarynda:
1) aýratyn şahslar üçin ýörite ýönekeý amallar ulanylanda;
2) eger harytlaryň alynýan ýerine amatly ýakynlykda şeýle harytlary saklamak üçin ýaramly gurnalan wagtlaýyn saklanylýan ammar bolman, harytlaryň saklamagyň aýratyn şertlerini talap edýän wagtlaýyn saklanylmagy zerur bolanda;
3) eger döwlet edaralary ýa-da döwlet kärhanalary (guramalary, edaralary) harytlaryň alyjysy bolsa;
4) harytlar Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň çözgütleri esasynda baglaşylýan gurluşyk we maýa goýum şertnamalarynyň hasabyna gowşanda, amala aşyrylyp bilner.
2. Harytlary alyjynyň ammarynda wagtlaýyn saklamaga rugsat berlende gümrük edarasy gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmeginiň üpjün edilmegini talap etmäge haklydyr.
3. Harytlary alyjy öz ammarynda harytlary saklan mahalynda şu babyň ähli başga talaplaryny berjaý etmäge borçludyr. Harytlary alyjynyň ammarynda başga şahslara degişli bolan daşary ýurt harytlarynyň saklanylmagyna ýol berilmeýär.
73-nji madda. Harytlaryň gümrük edaralary tarapyndan wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilmegi
Şu Kodeksiň 7-nji maddasynyň birinji böleginde, 326-njy we 338-nji maddalarynda göz öňünde tutulan halatlarda harytlar gümrük edaralary tarapyndan wagtlaýyn saklanylýan ammara ýerleşdirilip bilner. Görkezilen halatlarda saklanylýan ammara eýelik edýäniň saklamak üçin çykdajylary we çekilen zyýanyň öweziniň dolunmagy bu maddalarda kesgitlenilen şahslaryň hasabyna amala aşyrylýar.
731-nji madda. Gümrük işi babatda hukuk bozulmalarynyň amala aşyrylan halatynda harytlary wagtlaýyn saklamagyň gümrük amalyny tamamlamak
1. Harytlar wagtlaýyn saklanylýan döwründe gümrük edaralarynyň rugsady bolmazdan ýerlenen (ulanylan), şeýle hem ýitirilen halatlarynda, degişli şahslar gümrük işi babatda administratiw hukuk bozulma boýunça administratiw jogapkärçiligine çekilýär we şu Kodeksiň 62-nji maddasynda göz öňünde tutulan möhletlerde gümrük taýdan resmileşdirilmegi tamamlanmadyk şeýle harytlaryň gümrük taýdan resmileşdirilmegi, görkezilen möhletleriň geçmegi bilen, harytlaryň ýerlenendigi (ulanylandygy) ýa-da ýitirilendigi sebäpli gümrük edarasyna berilmegi bellenilen resminamalaryň berilmeginiň mümkin bolmaýandygyna garamazdan, gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän tertipde, gümrük edaralaryna berlip bilinjek resminamalaryň esasynda tamamlanylyp bilner. Şunda tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberlerini hasaplamak şu Kodeksiň 271-nji maddasyna laýyklykda amala aşyrylýar.
2. Harytlary wagtlaýyn saklamagyň gümrük amaly şu maddanyň düzgünlerine laýyklykda tamamlanylanda, gümrük edaralary tarapyndan, gümrük taýdan resmileşdirmegiň tamamlanan gününden başlap on günden gijä galynman, degişli çäreleriň geçirilmegi üçin Türkmenistanyň gümrük çägine getirilýän önümleri sertifikatlaşdyrmak boýunça ygtyýarly döwlet edaralaryna harytlaryň ýerlenendigini (ulanylandygyny) tassyklaýan resminamalaryň göçürme nusgalaryny goşmak bilen, ýazmaça görnüşde habar berilýär. Şunda harytlar babatda dahylly şahslaryň arasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan amallar gümrük taýdan resmileşdirmek tamamlanandan soň amala aşyrylyp bilner.
3. Şu maddanyň düzgünleri, wagtlaýyn saklanylýan döwründe awariýanyň ýa-da öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri netijesinde ýok bolan ýa-da ýiten harytlara degişli däldir.
Kodekse 731 maddasy 2018-nji ýylyň 9-njy iýunyndaky Türkmenistanyň Kanuny esasynda goşulan – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2018 ý., № 2, 41-nji madda.
11-nji bap. HARYTLARYŇ DEKLARIRLENILMEGI
74-nji madda. Deklarirlenilmäge degişli harytlar
Harytlar Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilende, gümrük düzgüni üýtgedilende, şeýle hem şu Kodeksde bellenilen başga halatlarda gümrük edaralarynda deklarirlenilmäge degişlidir.
75-nji madda. Harytlaryň deklarirlenilmegi
1. Harytlaryň deklarirlenilmegi harytlar hakynda ýazmaça, dilden, konklýudent ýa-da elektron görnüşde ygtybarly maglumatlary, olaryň gümrük düzgüni hakynda we gümrük maksatlary üçin zerur bolan başga maglumatlary, gümrük deklarasiýasynda ýa-da şu Kodeksde göz öňünde tutulan başga usul bilen, gümrük edarasyna mälim etmek arkaly amala aşyrylýar.
Harytlaryň deklarirlenilmegi deklarant ýa-da gümrük dellaly tarapyndan saýlanyp alnan gümrük düzgünine laýyklykda deklarant ýa-da gümrük dellaly tarapyndan amala aşyrylýar.
2. Deklarirlemegiň tertibi şu Kodekse we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda gümrük işi babatda ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýär.
3. Gümrük deklarasiýasy ony düzen şahs tarapyndan tassyklanylýar we oňa şol şahsyň işgäri tarapyndan gol çekilýär. Deklarasiýanyň tassyklanylmagy, eger Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gümrük deklarasiýasyny düzen şahsyň möhüri bolmaly bolsa, möhür goýmak arkaly amala aşyrylýar.
4. Gümrük deklarasiýasynda görkezilmäge degişli maglumatlaryň sanawy diňe gümrük töleglerini, salgytlary hasaplamak we töletdirip almak, gümrük statistikasyny düzmek we Türkmenistanyň gümrük kanunçylygyny ulanmak üçin zerur bolan maglumatlar bilen çäklendirilýär.
5. Gümrük deklarasiýasynda görkezilmäge degişli maglumatlaryň sanawy we olaryň berilýän görnüşleri resmi taýdan çap edilmäge degişlidir.
76-njy madda. Gümrük deklarasiýasynyň berilýän ýeri
1. Gümrük deklarasiýasy, eger şu Kodeksde başgaça bellenilmedik bolsa, harytlary gümrük taýdan resmileşdirmegi amala aşyrýan gümrük edarasyna berilýär.
2. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy, Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň berjaý edilmegine gözegçiligiň netijeliligini üpjün etmek maksady bilen, harytlaryň aýratyn görnüşleriniň deklarirlenilmegi üçin belli bir gümrük edaralaryny bellemäge haklydyr.
77-nji madda. Deklarant
1. Şu Kodeksiň 9-njy maddasynda görkezilen şahslaryň, şeýle hem şu maddanyň ikinji böleginde göz öňünde tutulan şertler berjaý edilen mahalynda, Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda Türkmenistanyň gümrük çäginde harytlara ygtyýarlyk etmäge hukugy bolan islendik başga şahslaryň deklarant hökmünde çykyş etmäge hukugy bardyr.
2. Diňe Türkmenistanyň şahsy deklarant bolup biler, harytlaryň Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilmeginiň şu halatlary muňa degişli däldir:
1) telekeçilik işini amala aşyrmak bilen bagly bolmadyk şahsy, maşgala, öý we başga hajatlary üçin daşary ýurtly fiziki şahslar tarapyndan;
2) şu Kodeksiň 23-nji babyna laýyklykda gümrük ýeňilliklerinden peýdalanýan daşary ýurtly şahslar tarapyndan;
3) Türkmenistanyň kanunçylygynda ýa-da umumy ykrar edilen halkara kadalarynda bellenilen tertipde Türkmenistanyň çäginde bellige alnan (akkreditirlenen) wekilhanalary bolan daşary ýurtly şahslar tarapyndan wagtlaýyn getirmek, reeksport, gümrük üstaşyry, şeýle hem şol wekilhanalaryň öz hajatlary üçin getirilýän harytlary erkin dolanyşyga goýbermek gümrük düzgüni mälim edilen mahalynda;
4) gümrük üstaşyry gümrük düzgüni mälim edilen mahalynda daşary ýurtly daşaýjylar tarapyndan;
5) taraplaryň biri bolup Türkmenistanyň şahsy çykyş edýän, daşary ykdysady geleşigiň çäklerine girmeýän Türkmenistanyň gümrük çägindäki harytlara ygtyýarlyk etmäge daşary ýurtly şahsyň hukugy bolan başga halatlary.
78-nji madda. Deklarantyň hukuklary we borçlary
1. Harytlar deklarirlenende we harytlaryň goýberilmegi üçin zerur bolan başga gümrük operasiýalary amala aşyrylanda, deklarant şulara haklydyr:
1) özi tarapyndan deklarirlenilmäge degişli harytlary gözden geçirmäge we ölçemäge, şol sanda gümrük deklarasiýasy berilmezden öň;
2) gümrük edarasynyň rugsady bilen, özi tarapyndan deklarirlenilmäge degişli, Türkmenistanyň gümrük çägine getirilen harytlaryň nusgalyklaryny we nusgalaryny almaga. Harytlaryň nusgalyklary we nusgalary üçin aýratyn gümrük deklarasiýasy, şeýle nusgalyklar we nusgalar harytlar üçin gümrük deklarasiýasynda görkezilen şertinde berilmeýär;
3) özi tarapyndan deklarirlenilýän harytlaryň gümrük edaralarynyň wezipeli adamlary tarapyndan gümrük gözden geçirmesi we gümrük barlagy geçirilen, harytlaryň nusgalyklary we nusgalary alnan mahalynda şol ýerde bolmaga;
4) özi tarapyndan deklarirlenilýän harytlaryň nusgalyklarynyň we nusgalarynyň barlagynyň gümrük edaralarynda bar bolan netijeleri bilen tanyşmaga;
5) harytlaryň deklarirlenilmegi üçin zerur bolan, şol sanda şu Kodekse laýyklykda elektron resminamalar görnüşinde resminamalary we maglumatlary bermäge;
6) şu Kodeksde göz öňünde tutulan başga ygtyýarlyklardan we hukuklardan peýdalanmaga.
2. Harytlar deklarirlenilende we başga gümrük operasiýalary amala aşyrylanda deklarant şulara borçludyr:
1) gümrük edarasyna gümrük deklarasiýasyny we zerur bolan resminamalary we maglumatlary bermäge;
2) gümrük edarasynyň talaby boýunça deklarirlenilýän harytlary görkezmäge;
3) şu Kodeksiň III bölümine laýyklykda gümrük töleglerini tölemäge ýa-da gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegini üpjün etmäge;
4) eger barlanylýan mahalynda aýratyn talaplar berjaý edilmeli bolsa, deklarirlenilýän harytlaryň barlagynyň şertleri hakynda gümrük edaralaryna habar bermäge;
5) gümrük edaralarynyň şu Kodeksde göz öňünde tutulan başga talaplaryny ýerine ýetirmäge.
79-njy madda. Gümrük deklarasiýasynyň berliş möhletleri
1. Türkmenistanyň gümrük çägine getirilýän harytlar üçin gümrük deklarasiýasy olaryň gelýän ýerindäki gümrük edarasyna harytlaryň berlen gününden başlap ýa-da, eger harytlaryň deklarirlenilmegi olaryň gelýän ýerinden başga ýerde geçirilýän bolsa, içerki gümrük üstaşyrynyň tamamlanan gününden başlap otuz günden gijä galman berilýär, şu Kodeksiň 228-nji, 234-nji maddalarynda göz öňünde tutulan halatlar muňa degişli däldir.
2. Eger şu maddanyň birinji böleginde görkezilen möhlet deklaranta zerur resminamalary we maglumatlary toplamak üçin ýeterlik bolmasa, gümrük edarasy ol deklarantyň ýazmaça görnüşdäki delillendirilen ýüz tutmasy boýunça gümrük deklarasiýasynyň berliş möhletini uzaldýar. Gümrük deklarasiýasynyň berliş möhletiniň uzaldylmagy harytlaryň wagtlaýyn saklanylyş möhletiniň bozulmagyna getirmeli däldir.
3. Eger gümrük deklarasiýasynyň berliş möhletiniň tamamlanmagy gümrük edarasynyň işlemeýän gününe gabat gelse, gümrük edarasynyň onuň soňundan gelýän iş güni bu möhletiň tamamlanýan güni hasap edilýär.
4. Türkmenistanyň gümrük çäginden daşary alnyp gidilýän harytlar üçin gümrük deklarasiýasy, olaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden hakykatda alnyp gidilmezinden öň berilýär, turbageçiriji ulag arkaly we elektrik geçiriji liniýalar boýunça geçirilýän harytlaryň alnyp gidilmegi muňa degişli däldir.
80-nji madda. Harytlaryň deslapdan deklarirlenilmegi
1. Daşary ýurt harytlary üçin gümrük deklarasiýasy olar Türkmenistanyň gümrük çägine gelmezinden öň ýa-da içerki gümrük üstaşyry tamamlanmazdan öň berlip bilner.
2. Eger gümrük maksatlary üçin harytlaryň ýany bilen ugradylýan ulag (daşaýyş) ýa-da täjirçilik resminamalary ulanylmaly bolsa, harytlar deslapdan deklarirlenilen mahalynda gümrük edarasy ol resminamalaryň deklarant tarapyndan tassyklanan göçürme nusgalaryny kabul edýär we zerur bolan mahalynda harytlar Türkmenistanyň gümrük çägine gelenden soň resminamalaryň görkezilen göçürme nusgalaryndaky maglumatlary resminamalaryň asyl nusgalaryndaky maglumatlar bilen deňeşdirýär.
3. Harytlar Türkmenistanyň gümrük çägine gelmezinden öň gümrük deklarasiýasynyň barlagy tamamlanandan we tölenilmäge degişli gümrük paçlary, salgytlar tölenilenden soň, şeýle gümrük deklarasiýasy harytlar babatda gümrük amallaryny ulanmak üçin zerur bolan ýeke-täk resminama hökmünde ulanylyp bilner.
4. Eger harytlar şu maddanyň birinji bölegine laýyklykda gümrük deklarasiýasyny kabul eden gümrük edarasyna, onuň kabul edilen gününden başlap on bäş günüň dowamynda görkezilmedik bolsa, gümrük deklarasiýasy berilmedik hasap edilýär.
81-nji madda. Harytlar deklarirlenilende resminamalaryň görkezilmegi
1. Gümrük deklarasiýasynyň berilmegi, gümrük edarasyna gümrük deklarasiýasynda mälim edilen maglumatlary tassyklaýan resminamalaryň şol bir wagtda berilmegi bilen üpjün edilmelidir.
2. Harytlar deklarirlenilende şu esasy resminamalar berilýär:
1) daşary ykdysady geleşik amala aşyrylan mahalynda baglaşylan şertnama ýa-da şeýle geleşigiň mazmunyny beýan edýän başga resminama;
2) täjirçilik resminamalary;
3) ulag (daşaýyş) resminamalary;
4) rugsatnamalar, ygtyýarnamalar, güwänamalar we (ýa-da) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklendirmeleriň berjaý edilmegini tassyklaýan başga resminamalar;
5) gümrük töleglerini we salgytlary tölemek boýunça ýeňillikleriň berilmegini tassyklaýan resminamalar;
6) şu Kodeksiň 16-njy maddasyna laýyklykda harytlaryň gelip çykyşyny tassyklaýan resminamalar;
7) töleg we hasaplaşyk resminamalary;
8) mälim edilen gümrük bahasyny we özüniň saýlap alan gümrük bahasyny kesgitlemegiň usulyny esaslandyrýan resminamalar;
9) deklarant we şu Kodeksiň 9-njy maddasynda görkezilen şahslar hakyndaky maglumatlary tassyklaýan resminamalar.
3. Gümrük edarasy gümrük deklarasiýasynda, berlen resminamalarda bar bolan maglumatlary barlamak we gümrük taýdan resmileşdirmek bilen baglanyşykly başga maksatlar üçin goşmaça maglumatlary sorap almaga haklydyr.
4. Eger aýratyn resminamalar gümrük deklarasiýasy bilen bir wagtda berlip bilinmese, deklarantyň delillendirilen ýazmaça görnüşde ýüz tutmasy boýunça, gümrük edaralary şeýle resminamalaryň berilmegine olary almak üçin zerur bolan möhletde, ýöne gümrük deklarasiýasy kabul edilenden soň kyrk bäş günden gijä galman, eger şu Kodeksde aýratyn resminamalary we maglumatlary bermek üçin başga möhlet göz öňünde tutulmadyk bolsa, ýazmaça görnüşde rugsat berýärler. Deklarant bellenilen möhletde resminamalaryň beriljekdigi barada ýazmaça görnüşde borçnama berýär.
5. Gümrük edarasyna başga harytlar gümrük taýdan resmileşdirilende ulanylyp bilinjek resminamalar berlen halatynda, deklarantyň ýüz tutmasy boýunça, gümrük edarasy tarapyndan gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen görnüşde şeýle resminamalaryň kabul edilendiginiň ýazmaça tassyklamasy berilýär. Tassyklama, berlen resminamalara üýtgetmeler girizilýänçä ýa-da olaryň hereket ediş möhleti tamamlanýança, hakyky hasaplanýar.
6. Elektron resminamalar gümrük edarasyna Türkmenistanyň gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen tertibe laýyklykda berilýär.
82-nji madda. Gümrük deklarasiýasynyň kabul edilmegi
1. Berlen gümrük deklarasiýasy, gümrük edaralary tarapyndan onuň alnan gününde kabul edilýär, şu maddanyň dördünji bölegine laýyklykda ony almakdan ýüz öwrülýän halatlar muňa degişli däldir. Gümrük deklarasiýasynyň kabul edilmegi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän tertipde resmileşdirilýär.
2. Gümrük deklarasiýasy kabul edilen pursatyndan başlap, ýuridik ähmiýeti bolan faktlar hakynda şaýatlyk edýän mälim etmä öwrülýär.
3. Eger gümrük deklarasiýasy gümrük edarasy tarapyndan kabul edilmese, onda şeýle deklarasiýa, gümrük maksatlary üçin, berilmedik hasap edilýär.
4. Gümrük edarasynyň gümrük deklarasiýasyny kabul etmekden ýüz öwürmäge haky ýokdur, şu halatlar muňa degişli däldir:
1) gümrük deklarasiýasy gümrük deklarasiýasyny kabul etmäge hukugy bolmadyk gümrük edarasyna berlende;
2) gümrük deklarasiýasy degişli däl şahs tarapyndan berlende;
3) gümrük deklarasiýasynda zerur maglumatlar görkezilmedik bolsa;
4) gümrük deklarasiýasyna gol çekilmedik ýa-da bolmalysy ýaly tassyklanylmadyk ýa-da bellenilen görnüşde düzülmedik bolsa;
5) gümrük deklarasiýasy berlende gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan resminamalar berilmedik mahalynda, şu Kodeksiň 81-nji maddasynyň dördünji bölegine laýyklykda gümrük deklarasiýasy kabul edilenden soň berlip bilinjek resminamalar muňa degişli däldir;
6) deklarirlenilýän harytlar babatda şu Kodekse laýyklykda gümrük deklarasiýasy berilmezden öň ýa-da onuň berilmegi bilen bir wagtda amala aşyrylmaly hereketler amala aşyrylmadyk mahalynda. Gümrük deklarasiýasy berlen pursatynda gümrük tölegleriniň tölenilmezliginiň fakty gümrük deklarasiýasyny kabul etmekden ýüz öwürmek üçin esas bolup bilmez.
5. Gümrük deklarasiýasyny kabul etmekden ýüz öwürmegiň sebäpleri hakynda gümrük edarasy, deklarasiýanyň berlen gününiň yzyndan gelýän günden gijä galman, deklarasiýa beren şahsa habar berýär. Gümrük deklarasiýasyny beren şahsyň ýüz tutmasy boýunça, şeýle habar ýazmaça görnüşde berilýär.
83-nji madda. Gümrük deklarasiýasynda mälim edilen maglumatlara üýtgetmeleri, goşmaçalary girizmek
1. Deklarantyň delillendirilen ýazmaça görnüşdäki ýüz tutmasy boýunça gümrük edarasynyň rugsady bilen kabul edilen gümrük deklarasiýasynda mälim edilen maglumatlara üýtgetmeler ýa-da goşmaçalar girizilip bilner.
2. Kabul edilen gümrük deklarasiýasynda mälim edilen maglumatlara üýtgetmeleriň, goşmaçalaryň girizilmegine şu şertlerde ýol berilýär, eger:
1) deklarantyň bu baradaky ýüz tutmasyny alan pursatyna çenli gümrük edarasy gümrük deklarasiýasynda görkezilen maglumatlaryň nädogrulygyny anyklamadyk bolsa, harytlaryň goýberilmegi hakyndaky çözgüdiň kabul edilmegine täsir etmeýän nätakyklygyň ýüze çykarylan halaty muňa degişli däldir;
2) deklarantyň bu barada ýüz tutmasyny alan pursatyna çenli gümrük edarasy harytlaryň barlagyna başlamadyk bolsa;
3) girizilýän üýtgetmeler, goşmaçalar harytlaryň goýberilmegi hakyndaky çözgüdiň kabul edilmegine täsir etmeýän we gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleriniň kesgitlenilmegine täsir edýän maglumatlaryň üýtgedilmegine we Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň ulanylmagyna getirmeýän bolsa.
3. Gümrük edaralarynyň wezipeli adamlarynyň öz başlangyjy ýa-da dahylly şahslaryň tabşyrygy ýa-da haýyşy boýunça gümrük deklarasiýasyny doldurmaga, gümrük deklarasiýasynda mälim edilýän maglumatlara üýtgetme ýa-da goşmaça girizmäge haky ýokdur, oňa gümrük edaralarynyň ygtyýarlygyna degişli maglumatlaryň girizilmegi, şeýle hem, maşynly işlenilmegi üçin ulanylýan kodlaşdyrylan maglumatlara, eger şeýle maglumatlar gümrük deklarasiýasynda kodlaşdyrylmadyk görnüşde bar bolsa, üýtgetmeleriň ýa-da goşmaçalaryň girizilmegi muňa degişli däldir.
84-nji madda. Gümrük deklarasiýasynyň yzyna gaýtarylyp alynmagy
1. Deklarant tarapyndan, onuň ýazmaça görnüşdäki ýüz tutmasy boýunça daşary ýurt harytlary üçin kabul edilen gümrük deklarasiýasy, şeýle harytlar goýberilmezden öň başga gümrük düzgünini mälim etmek üçin yzyna gaýtarylyp alnyp bilner.
Eger gümrük edarasy deklarantyň ýüz tutmasyny almazdan öň gümrük deklarasiýasynda görkezilen maglumatlaryň nädogrulygyny bellemedik bolsa, gümrük edarasynyň ýazmaça görnüşdäki rugsady bilen gümrük deklarasiýasynyň yzyna gaýtarylyp alynmagyna ýol berilýär, harytlaryň goýberilmegi hakyndaky çözgüdiň kabul edilmegine täsir etmeýän nätakyklyklaryň ýüze çykarylan halaty muňa degişli däldir.
Gümrük deklarasiýasynyň yzyna gaýtarylyp alynmagy üçin rugsat berlen mahalynda gümrük edarasy täze gümrük deklarasiýasynyň berilýän möhletini belleýär, ol yzyna gaýtarylyp alynmaga rugsat berlen günden başlap on günden uzaga çekmeli däldir. Gümrük deklarasiýasynyň yzyna gaýtarylyp alynmagy gümrük paçlarynyň, salgytlaryň töleniliş möhletini uzaltmaýar.
2. Deklarant tarapyndan, onuň ýazmaça görnüşdäki ýüz tutmasy boýunça Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilýän türkmen harytlary üçin kabul edilen gümrük deklarasiýasy, harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden gitmezinden öň, şeýle yzyna gaýtarylyp alynmagyň maksatlaryna garamazdan, yzyna gaýtarylyp alnyp bilner.
Eger gümrük edarasy deklarantyň ýüz tutmasyny almazdan öň gümrük deklarasiýasynda görkezilen maglumatlaryň nädogrulygyny bellemedik bolsa, gümrük edarasynyň ýazmaça görnüşdäki rugsady bilen gümrük deklarasiýasynyň yzyna gaýtarylyp alynmagyna ýol berilýär, harytlary mälim edilen gümrük düzgünine ýerleşdirmek hakyndaky çözgüdiň kabul edilmegine täsir etmeýän nätakyklyklaryň ýüze çykarylan halaty muňa degişli däldir.
Bu harytlar üçin täze gümrük deklarasiýasynyň berilmegi üçin möhlet bellenilmeýär.
85-nji madda. Doly däl gümrük deklarasiýasy
1. Eger deklarantda oňa bagly bolmadyk sebäplere görä gümrük deklarasiýasyny doldurmak üçin zerur bolan hemme maglumat ýok bolsa, harytlary goýbermek, gümrük töleglerini hasaplamak we tölemek üçin, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklendirmeleriň berjaý edilmegini tassyk edýän, şeýle hem harytlaryň olaryň mukdar we hil häsiýetnamalarynyň jemi boýunça kybaplygyny anyklamaga mümkinçilik berýän zerur bolan maglumatlar mälim edilen şertinde, gümrük edarasyna doly däl gümrük deklarasiýasynyň berilmegine rugsat berilýär.
Doly däl gümrük deklarasiýasy berlen mahalynda deklarant ýetmeýän maglumatlary gümrük edarasy tarapyndan bellenilen, daşary ýurt harytlary üçin gümrük edarasy tarapyndan doly däl gümrük deklarasiýasynyň kabul edilen gününden başlap kyrk bäş günden uzaga çekmeýän möhletde berjekdigi hakynda ýazmaça görnüşde borçnama kabul edýär.
Deklarantyň türkmen harytlary üçin ýetmeýän maglumatlary bermäge borçly bolan möhleti gümrük edarasy tarapyndan doly däl gümrük deklarasiýasynyň kabul edilen gününden başlap üç aýdan uzaga çekmeli däldir.
2. Eger gümrük edarasy doly däl gümrük deklarasiýasyny kabul edýän bolsa, eger başda doly hem-de bolmalysy ýaly doldurylan gümrük deklarasiýasy berlen halatynda ulanylýan, gümrük paçlaryny, salgytlary hasaplamagyň we tölemegiň tertibini hem goşmak bilen, Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň edil şonuň ýaly talaplary we şertleri ulanylýar.
86-njy madda. Döwürleýin gümrük deklarasiýasy
1. Harytlar şol bir şahs tarapyndan Türkmenistanyň gümrük serhedinden yzygiderli geçirilýän mahalynda gümrük edarasy wagtyň kesgitlenilen döwrüniň dowamynda gümrük serhedinden geçýän ähli harytlar üçin bir gümrük deklarasiýasynyň berilmegine rugsat berip biler.
2. Döwürleýin gümrük deklarasiýasynyň ulanylmagy harytlaryň wagtlaýyn saklanylmagynyň aňryçäk möhletiniň bozulmagyna ýa-da gümrük paçlarynyň, salgytlaryň töleniliş möhletiniň bozulmagyna getirmeli däldir.
3. Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilýän türkmen harytlaryna döwürleýin gümrük deklarasiýasy ulanylan mahalynda, şu Kodeksiň 88-nji maddasynyň üçünji we ýedinji böleklerinde göz öňünde tutulan düzgünler ulanylýar.
4. Şol bir harytlar şol bir şahs tarapyndan Türkmenistanyň gümrük serhedinden yzygiderli geçirilen mahalynda, gümrük edarasy, şeýle harytlar bir ýylyň dowamynda ençeme gezek geçirilen mahalynda, bir döwürleýin gümrük deklarasiýasyny ulanmaga rugsat berip biler.
87-nji madda. Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilende türkmen harytlaryny deklarirlemegiň aýratynlyklary
1. Türkmen harytlary Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilen mahalynda deklarantyň islegi boýunça şu Kodeksiň 85, 86-njy we 88-nji maddalaryna laýyklykda deklarirlemegiň ýönekeýleşdirilen tertibi ulanylýar.
2. Eger gümrük gözegçiliginiň amala aşyrylmagyna päsgel bermeýän bolsa we gümrük tölegleriniň tölenilişiniň dolulygy we öz wagtyndalygy, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň berjaý edilmegi, şeýle hem gümrük düzgünleriniň berjaý edilmegi babatda deklaranty şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda bellenilen talaplary we şertleri berjaý etmekden boşatmaýan bolsa, türkmen harytlaryny deklarirlemegiň ýönekeýleşdirilen tertibi ulanylýar.
Gümrük edarasy türkmen harytlarynyň deklarirlenilmeginiň ýönekeýleşdirilen tertibini ulanmakdan ýüz öwren mahalynda şeýle tertibi ulanmak üçin ýerine ýetirilmegi zerur bolan şertleri görkezmek bilen gümrük edarasy bu barada, şu Kodeksiň 82-nji maddasynyň bäşinji bölegine laýyklykda deklaranta habar berýär.
3. Turbageçiriji ulag arkaly we elektrik geçiriji liniýalar boýunça geçirilýän harytlar şu Kodeksiň 24-nji babynda bellenilen tertipde deklarirlenilýär.
88-nji madda. Türkmen harytlarynyň döwürleýin wagtlaýyn deklarirlenilmegi
1. Daşary söwdanyň adaty alnyp barylmagyna laýyklykda özleri babatda gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan takyk maglumatlar berlip bilinmejek türkmen harytlary Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilen mahalynda wagtlaýyn gümrük deklarasiýasynyň berilmegi arkaly olaryň döwürleýin wagtlaýyn deklarirlenilmegine ýol berilýär.
2. Türkmen harytlary Türkmenistanyň gümrük çäginden gidenden soň deklarant wagtyň kesgitlenilen döwründe alnyp gidilen ähli türkmen harytlary üçin doly we bolmalysy ýaly doldurylan gümrük deklarasiýasyny bermäge borçludyr. Doly we bolmalysy ýaly doldurylan gümrük deklarasiýasynyň berilmegi gümrük edarasy tarapyndan deklarantyň arzasy boýunça bellenilýän möhletde amala aşyrylýar. Şeýle möhlet bellenilen mahalynda deklaranta doly we bolmalysy ýaly doldurylan gümrük deklarasiýasyny bermäge ýeterlik maglumatlary almak üçin zerur bolan möhlet nazarda tutulýar. Doly we bolmalysy ýaly doldurylan gümrük deklarasiýasyny bermegiň aňryçäk möhleti deklarirlenilýän harytlaryň alnyp gidilmegi üçin wagtyň döwrüniň tamamlanan gününiň yzyndan gelýän günden başlap üç aýdan ybarat.
3. Wagtlaýyn gümrük deklarasiýasyny ulanmak bilen deklarirlenilýän türkmen harytlarynyň alnyp gidilmegi göz öňünde tutulýan wagtyň döwri deklarant tarapyndan kesgitlenilýär. Alnyp gidiliş gümrük paçlary töletdirilýän ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylýan türkmen harytlary babatda bu döwür bir aýdan köp bolup bilmez, wagtlaýyn gümrük deklarasiýasy bolsa, gümrük edarasy tarapyndan bu döwür başlanmazyndan öň on bäş günden ir bolmadyk wagtda kabul edilýär.
4. Wagtlaýyn gümrük deklarasiýasynda türkmen harytlarynyň takmynan sanyny wagtyň kesgitlenilen döwrüniň dowamynda alyp gitmek maksadyndan, Türkmenistanyň gümrük serhedinden geçirilmegi meýilleşdirilýän türkmen harytlarynyň mukdaryna görä kesgitlenilýän şertli gümrük bahasyndan (baha kesilmeginden) ugur alnyp, şeýle hem türkmen harytlarynyň daşary ykdysady geleşikleriň şertlerinde göz öňünde tutulýan sarp edijilik häsiýetlerinden hem-de olaryň bahasyny kesgitlemegiň wagtlaýyn gümrük deklarasiýasynyň berlen günündäki tertibinden ugur alnyp maglumatlary mälim etmäge ýol berilýär.
Türkmen harytlarynyň wagtlaýyn gümrük deklarasiýasynda mälim edilenden artyk mukdarda Türkmenistanyň gümrük çäginden gitmegine ýol berilmeýär, şu Kodeksiň 102-nji maddasynda bellenilen halatlar muňa degişli däldir.
5. Wagtlaýyn gümrük deklarasiýasy ulanylan mahalynda gümrük edarasy tarapyndan ol deklarasiýanyň kabul edilen günündäki Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ykdysady häsiýetli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylýar. Şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlardan başga ýagdaýlarda alnyp gidiliş gümrük paçlarynyň gümrük edarasy tarapyndan wagtlaýyn gümrük deklarasiýasy kabul edilen günündäki möçberleri ulanylýar.
6. Alnyp gidiliş gümrük paçlary gümrük edarasyna wagtlaýyn gümrük deklarasiýasynyň berilmegi bilen bir wagtda tölenilýär. Eger tölenilmäge degişli alnyp gidiliş gümrük paçlarynyň möçberi şu maddanyň dördünji böleginde görkezilen maglumatlaryň takyklanmagy netijesinde köpelýän bolsa, alnyp gidiliş gümrük paçlarynyň möçberiniň goşmaça tölegi doly we bolmalysy ýaly doldurylan gümrük deklarasiýasynyň berilmegi bilen bir wagtda amala aşyrylýar. Görkezilen halatda puşmana tölegleri hasaplanyp ýazylmaýar. Alnyp gidiliş gümrük paçlarynyň artyk tölenilen ýa-da artyk tutulyp alnan pul möçberleriniň yzyna gaýtarylyp berilmegi şu Kodeksiň 295-nji maddasyna laýyklykda amala aşyrylýar.
7. Eger wagtlaýyn gümrük deklarasiýasynyň kabul edilen gününden başlap dört aýyň dowamynda türkmen harytlary Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilmese, şeýle harytlaryň alnyp gidilmegi üçin mälim edilen gümrük deklarasiýasy berilmedik hasaplanylýar.
Gümrük edarasy dahylly şahsyň delillendiren ýüz tutmasy boýunça bu möhleti ýene-de dört aýdan artyk bolmadyk möhlete uzaldýar.
12-nji bap. HARYTLARYŇ GOÝBERILMEGI
89-njy madda. Harytlaryň goýberilmegi üçin esaslar
1. Gümrük edaralary tarapyndan harytlaryň goýberilmegi şu şertler bolan mahalynda amala aşyrylýar, eger:
1) harytlar gümrük taýdan resmileşdirilen we gümrük edaralary tarapyndan barlanan mahalynda Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň bozulmalary ýüze çykarylmadyk bolsa, şu Kodeksiň 93-nji maddasynda göz öňünde tutulan halat muňa degişli däldir;
2) gümrük edarasyna ygtyýarnamalar, güwänamalar, rugsatnamalar hem-de Türkmenistanyň kanunçylygyna we Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda harytlaryň goýberilmegi üçin zerur bolan başga resminamalar berlen bolsa, görkezilen resminamalaryň harytlar goýberilenden soň berlip bilinjek halatlary muňa degişli däldir;
3) deklarant tarapyndan şu Kodekse laýyklykda harytlaryň saýlanyp alnan gümrük düzgünine ýerleşdirilmegi ýa-da degişli gümrük amalynyň ulanylmagy üçin zerur bolan talaplar we şertler berjaý edilen bolsa;
4) harytlar babatda gümrük paçlary, salgytlar tölenilen bolsa ýa-da şu Kodeksiň 29-njy babyna laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üpjün edilen bolsa.
2. Türkmenistanyň gümrük çägine erkin dolanyşyk üçin getirilen harytlaryň goýberilmegine gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleri gümrük edaralarynyň hasaplaryna gowşan şertinde ýol berilýär. Gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleriniň gümrük edaralarynyň hasaplaryna gowuşmadyk halatynda harytlar şertli goýberilen hasap edilýär.
3. Harytlaryň goýberilmegi şu Kodeksiň 344-nji maddasyna laýyklykda togtadylyp bilner.
4. Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilýän türkmen harytlarynyň gümrük düzgünine ýerleşdirilmegi üçin rugsat gümrük edarasy tarapyndan harytlar goýberilendäkisi ýaly berilýär.
90-njy madda. Şertli goýbermek
1. Şu halatlarda harytlar şertli goýberilmäge degişlidir, eger:
1) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi boýunça ýeňillikler harytlary peýdalanmak we olara ygtyýarlyk etmek boýunça çäklendirme bilen baglanyşdyrylan bolsa;
2) harytlar gümrük ammary, paçsyz söwda, gümrük çäginde gaýtadan işlemek, erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemek, wagtlaýyn getirmek, reeksport, gümrük üstaşyry, ýok etmek gümrük düzgünlerine, şeýle hem Türkmenistanyň gümrük çägine getirilýän harytlara ulanylýan ýörite gümrük düzgünlerine ýerleşdirilen bolsa;
3) harytlar Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklendirmeleriň berjaý edilmegini tassyklaýan resminamalar we maglumatlar berilmezden goýberilýän bolsa.
2. Özleri babatda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi boýunça ýeňillikler berilýän şertli goýberilen harytlar diňe ýeňillikleri bermegiň şertlerine laýyk gelýän maksatlarda ulanylyp bilner.
Goýberilmegi gümrük edaralary tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen çäklendirmeleriň berjaý edilmegini tassyklaýan resminamalar berilmezden amala aşyrylýan harytlaryň üçünji bir şahslara, şol sanda olaryň satylmagy ýa-da başga usul bilen aýrybaşgalanmagy arkaly berilmegi gadagan edilýär, görkezilen harytlaryň getirilmegine çäklendirmeler ol harytlaryň hiliniň we howpsuzlygynyň barlagy bilen baglanyşykly bolan halatlarynda, olaryň islendik görnüşde ulanylmagy gadagandyr.
3. Şertli goýberilen harytlaryň daşary ýurt harytlary statusy bardyr.
4. Eger gümrük paçlaryny, salgytlary tölemek boýunça möhleti yza süýşürmek ýa-da tölegleri möhletlere bölüp tölemek mümkinçiligi berlen bolsa ýa-da gümrük edaralarynyň hasaplaryna gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleri gowuşmadyk bolsa, erkin dolanyşyk üçin goýberilmegi mälim edilen harytlar şertli goýberilen hasaplanýar.
91-nji madda. Harytlaryň goýberiliş möhletleri
Gümrük edaralary, şu Kodeksiň 89-njy maddasyna laýyklykda gümrük deklarasiýasynyň kabul edilen, başga zerur resminamalaryň we maglumatlaryň berlen gününden başlap, şeýle hem deslapky deklarirlemek ulanylan mahalynda – gümrük edarasyna harytlaryň görkezilen gününden başlap üç günden gijä galman harytlaryň goýberilmegini amala aşyrýar, şu Kodeksiň 308-nji maddasynyň ikinji bölegine laýyklykda harytlaryň barlagynyň geçirilýän möhletleriniň uzaldylan halatlary muňa degili däldir.
92-nji madda. Harytlaryň goýberilmeginiň goşmaça şertleri
1. Eger gümrük deklarasiýasynyň, deklarirlemek mahalynda berlen başga resminamalaryň we deklarirlenilýän harytlaryň barlagynyň barşynda gümrük edarasy tarapyndan, şu Kodeksiň 89-njy maddasynda göz öňünde tutulan goýbermegiň şertleriniň berjaý edilmändigi ýüze çykarylan bolsa, harytlaryň goýberilmegi amala aşyrylmaýar.
Gümrük edarasy deklaranta harytlary goýbermegiň şertleriniň hut haýsysynyň berjaý edilmändigini we deklarantyň şu maddanyň düzgünlerine laýyklykda harytlary goýbermegiň şertlerini berjaý etmek üçin ýeterlik bolan hereketleriň hut haýsysyny amala aşyrmalydygyny haýal etmän habar berýär.
2. Eger gümrük edarasy tarapyndan harytlar deklarirlenilen mahalynda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmäge degişli möçberine täsir edýän nädogry maglumatlaryň mälim edilendigi ýüze çykarylan bolsa, gümrük edarasy şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda deklaranta haýal etmän şeýle maglumatlara düzediş girizilmegini we tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň, salgytlaryň möçberlerini gaýtadan hasaplamagy talap etmek barada deklaranta talapnama iberýär. Gümrük edarasynyň talapnamasynda harytlaryň goýberilmegi üçin maglumatlaryň hut haýsysyna düzediş girizilmelidigi görkezilmelidir.
3. Harytlar deklarirlenilen mahalynda mälim edilen, gümrük paçlarynyň, salgytlaryň möçberine täsir edýän maglumatlaryň nädogry bolup biljekdigini görkezýän ýa-da mälim edilen maglumatlaryň bolmalysy ýaly tassyk edilmändigini görkezýän alamatlar gümrük edarasy tarapyndan ýüze çykarylan mahalynda, gümrük edarasy şu Kodekse laýyklykda islendik usul bilen goşmaça barlagy geçirýär.
Görkezilen barlagy geçirmegiň netijeleri boýunça goşmaça hasaplanyp ýazylyp bilinjek gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üpjün edilen şertinde gümrük edarasy harytlaryň goýberilmegini amala aşyrýar. Gümrük edarasy gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmeginiň üpjün edilmeli möçberini deklaranta ýazmaça görnüşde habar berýär
4. Eger gümrük edarasy tarapyndan harytlar deklarirlenilen mahalynda harytlara şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklaryň ýa-da çäklendirmeleriň ulanylmagyna täsir edýän nädogry maglumatlaryň mälim edilendigi ýüze çykarylan bolsa, gümrük edarasy deklaranta şeýle maglumatlara düzediş girizilmeginiň amala aşyrylmagy we degişli çäklendirmeleriň berjaý edilmegini tassyk edýän resminamalaryň berilmegi barada deklaranta talapnama iberýär. Gümrük edarasynyň talapnamasynda harytlaryň goýberilmegi üçin maglumatlaryň hut haýsysyna düzediş girizilmelidigi hem-de degişli çäklendirmeleriň berjaý edilendigini tassyklaýan resminamalaryň hut haýsysynyň berilmelidigi görkezilmelidir.
5. Harytlar deklarirlenilen mahalynda mälim edilen, harytlara Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklaryň ýa-da çäklendirmeleriň ulanylmagyna täsir edýän maglumatlaryň nädogry bolup biljekdigini görkezýän ýa-da mälim edilen maglumatlaryň bolmalysy ýaly tassyk edilmändigini görkezýän alamatlar gümrük edarasy tarapyndan ýüze çykarylan mahalynda, gümrük edarasy şu Kodekse laýyklykda islendik usul bilen goşmaça barlagy geçirýär.
Deklarant tarapyndan degişli çäklendirmeleriň berjaý edilendigini tassyklaýan resminamalar berlen şertinde gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň goýberilmegi amala aşyrylýar. Gümrük edarasy şunuň üçin resminamalaryň hut haýsysynyň berilmelidigini deklaranta ýazmaça görnüşde habar berýär
6. Şu maddanyň ikinji we dördünji böleklerinde göz öňünde tutulan halatlarda harytlaryň goýberilmegi deklarantyň gümrük edarasynyň talaplaryny ýerine ýetiren hem-de, eger şeýle goşmaça töleg talap edilýän bolsa, gümrük paçlarynyň, salgytlaryň degişli möçberleri goşmaça tölenilen gününiň yzyndan gelýän günden gijä galman amala aşyrylýar, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda harytlaryň alnan ýa-da olaryň tussag astyna alnan halatlary muňa degişli däldir.
Şu maddanyň üçünji we bäşinji böleklerinde göz öňünde tutulan halatlarda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üpjün edilen we (ýa-da) degişli çäklendirmeleriň berjaý edilendigini tassyklaýan resminamalar berlen günüň yzyndan gelýän günden gijä galman harytlaryň goýberilmegi amala aşyrylýar.
Eger harytlar deklarirlenilen mahalynda mälim edilen maglumatlara düzediş girizilmegi netijesinde tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberi deklarant tarapyndan mälim edilene garanda azalsa, ol harytlaryň goýberilmegi şu maddanyň ikinji we üçünji böleklerinde görkezilen talaplar ýerine ýetirilmezden amala aşyrylýar.
7. Şu maddada göz öňünde tutulan hereketler deklarant tarapyndan harytlaryň wagtlaýyn saklanylmagynyň şu Kodekse laýyklykda bellenilen möhletleriniň çäklerinde amala aşyrylmalydyr.
93-nji madda. Gümrük işi babatda administratiw hukuk bozulmalary hakyndaky işiň önümçiligi mahalynda harytlaryň goýberilişi
Eger hukuk bozulmasynyň obýekti bolup durýan harytlar maddy subutnama hökmünde alynmadyk bolsa ýa-da olar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gozgalmasyz edilmedik bolsa, gümrük işi babatda administratiw hukuk bozulmalary hakyndaky işiň önümçiligi mahalynda harytlaryň goýberilmegi gümrük edarasy tarapyndan iş boýunça önümçilik tamamlanylmazdan öň gümrük edarasynyň ýolbaşçysynyň çözgüdi tarapyndan amala aşyrylyp bilner.
13-nji bap. GÜMRÜK DELLALY
94-nji madda. Gümrük dellaly
1. Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda döredilen, Gümrük dellallarynyň sanawyna goşulan ýuridik şahs gümrük dellaly bolup biler.
Gümrük dellallarynyň sanawyna goşmagyň şertleri we ol Sanawy ýöretmegiň tertibi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýär.
Gümrük dellallarynyň sanawy gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan ýöredilýär.
2. Gümrük dellaly deklarantyň ýa-da başga dahylly şahslaryň adyndan olaryň tabşyrygy boýunça şu Kodekse laýyklykda gümrük operasiýalaryny amala aşyrýar.
3. Gümrük dellalynyň wekillik edýän şahs bilen gatnaşyklary şu Kodekse we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyrjy hukuk namalaryna laýyklykda şertnama esasynda guralýar.
(2020-nji ýylyň 14-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 1, 11-nji madda).
95-nji madda. Gümrük dellaly hökmünde işi amala aşyrmak üçin şertler
Şular ýuridik şahsyň gümrük dellaly hökmünde işi amala aşyrmagy üçin şertler bolup durýar:
1) wezipe sanawynda şu Kodeksiň 98-nji maddasyna laýyklykda gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasyny alan ikiden az bolmadyk gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmenleriniň bolmagy;
2) gümrük dellalynyň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda ilkibaşdaky tertipnama maýasynyň, tertipnama gaznasynyň ýa-da paýly gatançlarynyň bolmagy;
3) gümrük edaralary tarapyndan ulanylýan programma önümleri bilen sazlaşýan programma önümleriniň bolmagy.
96-njy madda. Gümrük dellalynyň hukuklary
1. Gümrük operasiýalaryny amala aşyran mahalynda gümrük dellaly gümrük edaralary bilen özara gatnaşyklarynda özüniň bähbitlerine wekilçilik etmäge ygtyýar berýän şahsyň hukuklary ýaly hukuklara eýedir.
2. Gümrük dellaly gümrük edaralarynyň öňünde onuň wekilçilik edýän şahsynyň gümrük paçlaryny, salgytlary tölemek boýunça borçlarynyň ýerine ýetirilmegi üçin, eger şu Kodekse laýyklykda olaryň tölenilmeginiň üpjün edilmegi talap edilýän bolsa, kepil geçiji hökmünde çykyş etmäge haklydyr.
3. Gümrük dellaly wekilçilik edilýän şahsdan gümrük taýdan resmileşdirmek üçin zerur bolan resminamalary we maglumatlary, şol sanda täjirçilik, bank ýa-da kanun arkaly goralýan başga syrlary düzýän we beýleki ýaşyryn maglumatlary bermegini talap etmäge hem-de şu Kodeksiň talaplarynyň berjaý edilmegini üpjün edýän möhletlerde şeýle resminamalary we maglumatlary almaga haklydyr.
4. Gümrük dellaly wekilçilik edilýän şahs bilen şertnama baglaşmagyň şerti hökmünde Türkmenistanyň raýat kanunçylygyna laýyklykda ol şahsyň borçlarynyň ýerine ýetirilmeginiň üpjün edilmeginiň talaplaryny bellemäge haklydyr.
97-nji madda. Gümrük dellalynyň borçlary we jogapkärçiligi
1. Gümrük dellalynyň gümrük taýdan resmileşdirmek mahalyndaky borçlary harytlaryň gümrük düzgünine we başga gümrük amalyna ýerleşdirilmegi üçin zerur bolan gümrük operasiýalary babatda şu Kodeksde bellenilen talaplar we şertler bilen şertlendirilýär.
Şeýle operasiýalaryň amala aşyrylmagynyň fakty gümrük dellalyna, şu Kodekse laýyklykda diňe şu Kodeksiň 9-njy maddasynda bellenilen şahslaryň ýa-da daşaýjynyň üstüne ýüklenilýän, gümrük düzgüniniň hereketiniň tamamlanmagy, şeýle hem başga borçlar bilen baglanyşykly operasiýalaryň amala aşyrylmagy boýunça borçlary ýüklemeýär.
2. Eger harytlaryň deklarirlenilmegi üçin kesgitlenilen gümrük düzgüniniň mazmuny olaryň tölenilmegini göz öňünde tutýan bolsa we eger ol wekilçilik edilýän şahs bilen şertnamada göz öňünde tutulan bolsa, gümrük dellaly gümrük töleglerini, salgytlary töleýär.
Harytlar şu Kodekse laýyklykda deklarirlenilen mahalynda gümrük dellaly tölenilmäge degişli gümrük tölegleriniň, salgytlaryň tölenilmegi üçin deklarant ýaly jogapkärçilik çekýär.
3. Wekilçilik edilýän şahslardan alnan, täjirçilik, bank ýa-da kanun arkaly goralýan başga syry düzýän maglumatlar hem-de beýleki ýaşyryn maglumatlar gümrük dellaly we onuň işgärleri tarapyndan jar edilmeli ýa-da hususy maksatlar üçin ulanylmaly däldir, Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan halatlardan başga ýagdaýlarda başga şahslara berilmeli däldir.
4. Gümrük dellaly özi tarapyndan gümrük operasiýalary amala aşyrylýan harytlar babatda hasabaty ýöretmäge hem-de gümrük edaralarynyň talap etmegi boýunça amala aşyrylan gümrük operasiýalary hakynda hasabat bermäge borçludyr.
5. Gümrük dellalynyň gümrük edaralarynyň öňündäki borçlary we jogapkärçiligi gümrük dellalynyň wekilçiligi edilýän şahs bilen baglaşan şertnamasy bilen çäklendirilip bilinmez.
6. Gümrük dellaly şu Kodeksde bellenilen talaplaryň berjaý edilmändigi üçin Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilik çekýär.
98-nji madda. Gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmen
1. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen hünär talaplaryna laýyk gelýän we gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasy bolan fiziki şahs gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmen bolup durýar.
Gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasy gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan hünär talaplaryna laýyk gelmeginiň hünär synagy esasynda (mundan beýläk – hünär synagy) berilýär.
Hünär synagyny geçirmegiň tertibi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýär.
2. Şular gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasyny almak üçin dalaşgärlere bildirilýän hökmany talaplar bolup durýar:
1) umumy orta bilim hakynda şahadatnamasynyň bolmagy;
2) gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan geçirilýän, gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär taýýarlygynyň okuwyna gatnaşmagy;
3) gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilýän, gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär taýýarlygynyň maksatnamasyny özleşdirmegi.
3. Gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmen gümrük dellalynyň işgäri hökmündäki işini Türkmenistanyň zähmet kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrýar.
Gümrük dellaly gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmen bilen zähmet şertnamasyny ýatyran mahalynda bu barada gümrük edarasyna haýal etmän habar bermäge borçludyr.
4. Gümrük dellaly gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň gümrük edaralarynyň öňündäki borçlaryny çäklendirip bilmez.
5. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmenleriň sanawyny ýöredýär.
(2020-nji ýylyň 14-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 1, 11-nji madda).
99-njy madda. Gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasynyň ýatyrylmagynyň esaslary we tertibi
1. Şu ýagdaýlar bolan halatynda gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasy ýatyrylýar, eger:
1) eger gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünär şahadatnamasynyň galp resminamalary ulanmak bilen alnan fakty kesgitlenilen bolsa;
2) kazyýetiň kesgitli möhletiň dowamynda gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmen hökmündäki iş bilen meşgullanmak hukugyndan mahrum etme görnüşindäki jeza çäresini göz öňünde tutýan hökümi kanuny güýje giren bolsa;
3) gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmen şu Kodeksiň 97-nji maddasynyň üçünji böleginde bellenilen talaplary bozýan bolsa;
4) gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmen gümrük işi babatda administratiw hukuk bozulmalaryny amala aşyrany üçin ençeme gezek administratiw jogapkärçilige çekilen bolsa.
2. Gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasynyň ýatyrylmagy hakyndaky çözgüt gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kabul edilýär. Görkezilen edara tarapyndan gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasynyň ýatyrylmagy hakyndaky delillendirilen çözgüt çykarylýar. Görkezilen çözgüdiň göçürme nusgasy özi babatda şeýle çözgüt çykarylan şahsa, onuň çykarylan gününden başlap üç günüň dowamynda iberilýär.
3. Gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasy ýatyrylan şahs Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda görkezilen hünär şahadatnamasynyň ýatyrylmagy hakyndaky çözgüde şikaýat etmäge haklydyr.
4. Gümrük taýdan resmileşdirmek boýunça hünärmeniň hünär şahadatnamasy ýatyrylan şahsyň şu ýagdaýlarda görkezilen hünär şahadatnamasyny almak hakyndaky arza bilen gaýtadan ýüz tutmaga haky ýokdur:
1) eger şu maddanyň birinji böleginiň 1-nji we 3-nji bentlerinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça bu şahadatnama ýatyrylan bolsa, hünär şahadatnamasynyň ýatyrylmagy hakyndaky çözgüt kabul edilen gününden başlap bir ýylyň dowamynda;
2) eger şu maddanyň birinji böleginiň 2-nji bendinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça hünär şahadatnamasy ýatyrylan bolsa, kazyýetiň kanuny güýjüne giren höküminde göz öňünde tutulan möhletiň dowamynda;
3) eger şu maddanyň birinji böleginiň 4-nji bendinde göz öňünde tutulan esaslar boýunça hünär şahadatnamasy ýatyrylan bolsa, şahs administratiw temmi berlişe sezewar bolan hasaplanylýan möhletiň dowamynda.
14-nji bap. HARYTLARYŇ WE ULAG SERIŞDELERINIŇ
TÜRKMENISTANYŇ GÜMRÜK ÇÄGINDEN GITMEGI
100-nji madda. Harytlaryň we ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çäginden gitmegi
1. Harytlaryň we ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çäginden gitmegi – harytlaryň we ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çäginiň daşyna alnyp gidilmegine gönükdirilen hereketleriň amala aşyrylmagy.
Harytlaryň we ulag serişdeleriniň Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilmegine Türkmenistanyň Döwlet serhedinden geçiriş ýerlerinde ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellenilen başga ýerlerde gümrük edaralarynyň iş wagtynda rugsat berilýär.
2. Mälim edilen, şu Kodeksiň talaplaryna laýyklykda alnyp gidilýän harytlar babatda ulanylýan, gümrük düzgünine görä harytlar goýberilenden soň, gümrük edarasynyň rugsady bilen harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilmegine ýol berilýär.
3. Daşaýjy harytlar we ulag serişdeleri alnyp gidilmezinden öň, gümrük edarasyna, gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan harytlaryň halkara daşalmasy amala aşyrylýan ulagyň görnüşine görä bellenilen resminamalary we maglumatlary bermäge borçludyr.
4. Şu maddanyň düzgünleri Türkmenistanyň gümrük çäginde ýerleşýän deňiz (derýa) portunda ýa-da aeroportda durmazdan Türkmenistanyň gümrük çägini kesip geçýän deňiz (derýa), howa gämilerinde daşalýan harytlara, şeýle hem turbageçiriji ulag arkaly we elektrik geçiriji liniýalar boýunça Türkmenistanyň gümrük çäginden daşary geçirilýän harytlara degişli bolmaýar.
101-nji madda. Harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden gidýän ulag serişdelerine ýüklenilmegi
1. Harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden gidýän ulag serişdelerine ýüklenilmegine gümrük edarasynyň rugsady bilen, gümrük deklarasiýasy kabul edilenden soň ýol berilýär, harytlar gümrük taýdan resmileşdirilen mahalynda gümrük edarasynyň harytlaryň barlagyny geçirmek üçin olaryň görkezilmegini talap etmeýän, şeýle hem harytlaryň gümrük üstaşyry gümrük düzgünine laýyklykda geçirilýän halatlary muňa degişli däldir.
2. Harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden gidýän ulag serişdelerine ýüklenilmegi gümrük edaralary bilen ylalaşylan ýerlerde gümrük edaralarynyň işleýän wagtynda, gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen halatlarda bolsa – gümrük edarasynyň wezipeli adamynyň gatnaşmagynda amala aşyrylýar.
3. Gümrük edarasy bu edaranyň wezipeli adamynyň gatnaşmazlygynda, şahsyň arzasy boýunça bolsa – gümrük edarasynyň iş wagtyndan başga wagtda ýüklemegi amala aşyrmaga rugsat bermäge haklydyr.
102-nji madda. Harytlar Türkmenistanyň gümrük çäginden gidýän mahalynda olara bildirilýän talaplar
1. Harytlar Türkmenistanyň gümrük çäginden olaryň kesgitli gümrük düzgünine ýerleşdirilen pursatyndaky mukdarynda we ýagdaýynda hakykatda alnyp gidilmelidir, harytlaryň mukdarynyň we ýagdaýynyň tebigy könelme ýa-da azalma netijesinde üýtgän, ýa-da daşamagyň (ulagly daşamagyň) we saklamagyň kadaly şertlerinde harytlaryň tebigy ýagdaýynyň üýtgän, şeýle hem ulag serişdesinde dökülmän galýan galyndylaryň bolmagy netijesinde harytlaryň mukdarynyň üýtgän halatlary muňa degişli däldir.
2. Eger harytlaryň ýitmegi ýa-da olaryň ýagdaýynyň üýtgemegi awariýa ýa-da öňüni alyp bolmajak güýjüň täsiri netijesinde bolup geçen halatynda, Türkmenistanda hereket edýän tehniki reglamentlerde we standartlarda göz öňünde tutulan halatlarda bolsa – harytlaryň mukdary hakyndaky maglumatlar ölçeýiş usullarynyň ýalňyşlyklary zerarly üýtgän mahalynda daşaýjy şu maddanyň düzgünleriniň berjaý edilmezligi üçin jogapkärçilik çekmeýär.
2-nji kiçi bölüm. GÜMRÜK DÜZGÜNLERI
15-nji bap. GÜMRÜK DÜZGÜNLERINE DEGIŞLI
UMUMY DÜZGÜNLER
103-nji madda. Gümrük düzgünleriniň görnüşleri
1. Gümrük taýdan düzgünleşdirmegiň maksatlary üçin harytlar babatda şu gümrük düzgünleriniň görnüşleri bellenilýär:
1) esasy gümrük düzgünleri:
a) erkin dolanyşyga goýbermek;
b) eksport;
ç) gümrük üstaşyry;
2) ykdysady gümrük düzgünleri:
a) gümrük çäginde gaýtadan işlemek;
b) erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemek;
ç) gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemek;
d) wagtlaýyn getirmek;
e) wagtlaýyn alyp gitmek;
ä) gümrük ammary;
f) paçsyz söwda;
g) erkin gümrük zolagy (erkin ammar);
3) tamamlaýjy gümrük düzgünleri:
a) reimport;
b) reeksport;
ç) ýok etmek;
d) döwletiň haýryna ýüz öwürmek;
4) ýörite gümrük düzgünleri:
a) ätiýaçlyklaryň geçirilmegi;
b) başga ýörite gümrük düzgünleri.
2. Erkin gümrük zolagy (erkin ammar) gümrük düzgüninden başga gümrük düzgünleri şu Kodeks bilen bellenilýär.
Erkin gümrük zolagy (erkin ammar) gümrük düzgüni Türkmenistanyň erkin gümrük zolagy (erkin ammar) gümrük düzgünini bellemek we ulanmak boýunça hukuk gatnaşyklaryny düzgünleşdirýän kanunçylygyna laýyklykda bellenilýär.
104-nji madda. Gümrük düzgüniniň saýlanylmagy we üýtgedilmegi
Eger şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda başgaça göz öňünde tutulmadyk bolsa, şahs, harytlaryň häsiýetine, mukdaryna, gelip çykan ýurduna garamazdan, islendik wagt islendik gümrük düzgünini saýlamaga ýa-da ony başgasyna üýtgetmäge haklydyr.
105-nji madda. Harytlaryň gümrük düzgünine mälim edilmegi we ýerleşdirilmegi
1. Dahylly şahs tarapyndan saýlanyp alnan gümrük düzgüni görkezilen gümrük deklarasiýasynyň ýa-da başga mälim etmäniň gümrük edarasy tarapyndan kabul edilen senesi, harytlaryň kesgitli gümrük düzgünine mälim edilen güni hasaplanylýar.
2. Harytlaryň gümrük düzgünine ýerleşdirilmegi gümrük edarasynyň şu Kodekse laýyklykda berýän rugsady bilen amala aşyrylýar.
3. Şu Kodeksde bellenilen tertipde gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň goýberilen güni harytlaryň gümrük düzgünine ýerleşdirilen güni hasap edilýär.
106-njy madda. Gümrük düzgüniniň şertleriniň we talaplarynyň berjaý edilmezligi üçin jogapkärçilik
Eger şu Kodeksde başgaça bellenilmedik bolsa, şu Kodeksde bellenilen gümrük düzgüniniň şertleriniň we talaplarynyň berjaý edilmezligi üçin jogapkärçiligi deklarant ýa-da degişli gümrük düzgünini mälim eden başga şahs çekýär.
107-nji madda. Gümrük işi babatda administratiw hukuk bozulmasy hakyndaky iş boýunça harytlaryň alynmagynyň netijeleri
1. Gümrük düzgünine ýerleşdirilen harytlaryň gümrük işi babatda administratiw hukuk bozulmasy hakyndaky iş boýunça alnan halatynda, gümrük düzgüniniň bu harytlar babatdaky hereketi togtadylýar.
2. Eger gümrük işi babatda administratiw hukuk bozulmasy hakyndaky iş boýunça güýje giren kararda gümrük düzgünine ýerleşdirilen harytlaryň konfiskasiýasy göz öňünde tutulmaýan bolsa, gümrük düzgüniniň bu harytlar babatdaky hereketi dikeldilýär.
3. Eger şahsyň administratiw jogapkärçilige çekilmegi gümrük düzgüniniň berjaý edilmezligi bilen baglanyşykly bolsa hem-de ýol berlen berjaý edilmezlik degişli gümrük düzgüniniň mundan beýläk ulanylmagynyň mümkin bolmazlygyna getirse, şu kiçi bölüme laýyklykda gümrük düzgüni administratiw hukuk bozulmasy hakyndaky iş boýunça degişli kararyň güýje giren gününden soň on bäş günüň dowamynda tamamlanylmalydyr.
16-njy bap. ESASY GÜMRÜK DÜZGÜNLERI
§1. ERKIN DOLANYŞYGA GOÝBERMEK
108-nji madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
Erkin dolanyşyga goýbermek – Türkmenistanyň gümrük çägine getirilen harytlaryň olaryň bu çäkden alnyp gidilmegi hakynda borçnamasyz bu çäkde galýan gümrük düzgüni.
109-njy madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
1. Şu şertler bolan mahalynda erkin dolanyşyga goýbermek amala aşyrylýar:
1) gümrük tölegleri tölenilse;
2) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklar we çäklendirmeler berjaý edilse;
3) şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan başga talaplar ýerine ýetirilse.
2. Görkezilen şertler berjaý edilmedik mahalynda harytlar şu Kodeksiň 90-njy maddasyna laýyklykda şertli goýberilmäge degişlidir.
§2. EKSPORT
110-njy madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
Eksport – Türkmenistanyň gümrük çäginde erkin dolanyşykda bolýan harytlaryň bu çäkden yzyna gaýtaryp getirmek borçnamasyz alnyp gidilýän gümrük düzgüni.
111-nji madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
Harytlaryň eksporty şu şertlerde amala aşyrylýar:
1) gümrük tölegleri tölenilse;
2) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen gadaganlyklar we çäklendirmeler berjaý edilse;
3) şu Kodeksde we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda göz öňünde tutulan başga talaplar we şertler ýerine ýetirilse.
§3. GÜMRÜK ÜSTAŞYRY
112-nji madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
Gümrük üstaşyry – daşary ýurt harytlarynyň Türkmenistanyň gümrük çäginde olaryň Türkmenistanyň gümrük çägine gelýän ýerinden olaryň bu çäkden gidýän ýerine (eger bu olaryň Türkmenistanyň gümrük çäginiň daşynda başlanýan we tamamlanýan ýolunyň bölegi bolup durýan bolsa) gümrük gözegçiligi astynda gümrük paçlary, salgytlar tölenilmezden, şeýle hem harytlar babatda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ykdysady häsiýetli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylmazdan geçirilýän gümrük düzgüni.
113-nji madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
Türkmenistanyň kanunçylygyna we Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda üstaşyry gadagan edilen harytlardan başga, islendik daşary ýurt harytlary gümrük üstaşyry gümrük düzgünine ýerleşdirilip bilner.
114-nji madda. Gümrük üstaşyry gümrük düzgüninde şu Kodeksde içerki gümrük üstaşyry babatda göz öňünde tutulan düzgünleriň ulanylmagy
1. Gümrük üstaşyry gümrük düzgüni mahalynda gümrük edarasy tarapyndan gümrük üstaşyryna rugsat bermegiň tertibi we gümrük üstaşyrynyň möhletlerini bellemegiň tertibi, harytlaryň kybaplanylmagy, Türkmenistanyň gümrük kanunçylygynyň üpjün ediliş çäreleri şu Kodeksiň 45-51-nji maddalarynda içerki gümrük üstaşyry babatda bellenilen we gümrük üstaşyry gümrük düzgüni babatda ulanarlykly düzgünler boýunça amala aşyrylýar.
2. Daşaýjynyň ýa-da ekspeditoryň gümrük üstaşyry mahalyndaky hukuklary, borçlary we jogapkärçiligi babatda şu Kodeksiň 53-nji maddasynyň 1-nji we 2-nji bentleriniň, şeýle hem 55-nji we 56-njy maddalarynyň düzgünleri ulanylýar.
115-nji madda. Üstaşyr harytlarynyň düşürilip ýüklenilmegi we üstaşyr harytlary bilen başga operasiýalar
1. Üstaşyr harytlarynyň, olaryň Türkmenistanyň gümrük çägine getirilen ulag serişdesinden düşürilip bu çäkden alnyp gidiljek ulag serişdesine ýüklenilmegine, iş zolagynda şeýle ýük operasiýasy amala aşyrylýan gümrük edarasynyň rugsady bilen ýol berilýär. Eger üstaşyr harytlary bir ulag serişdesinden beýlekisine goýlan gümrük plombalaryna we möhürlerine zeper ýetirmezden düşürilip ýüklenilip bilinýän bolsa, şeýle düşürilip ýüklenilmäge gümrük edarasyna deslapdan habar berilmegi bilen ýol berilýär.
2. Üstaşyr harytlarynyň Türkmenistanyň gümrük çäginde ammara ýerleşdirilmegine (saklanylmagyna, tapgyrlaryň böleklere bölünmegine ýa-da toplanylmagyna we başga şulara meňzeş operasiýalara) şu Kodeksde bellenilen talaplaryň we şertleriň berjaý edilmegi bilen ýol berilýär.
3. Üstaşyr harytlary bilen şu maddanyň birinji we ikinji böleklerinde göz öňünde tutulmadyk operasiýalaryň geçirilmegine, diňe, eger olaryň geçirilmegine harytlaryň we (ýa-da) ulag serişdeleriniň ýok bolmagynyň, ýitmeginiň ýa-da düýpli zaýalanmagynyň hakyky howpy sebäp bolan halatynda ýol berilýär.
116-njy madda. Gümrük düzgüniniň tamamlanmagy
1. Gümrük üstaşyry üstaşyr harytlarynyň Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilmegi bilen tamamlanýar.
Daşaýjy barylmagy bellenilen gümrük edarasyna üstaşyr harytlaryny görkezmäge, üstaşyr deklarasiýasyny we gümrük üstaşyrynyň maksatlary üçin ulanylýan üstaşyr harytlarynyň başga resminamalaryny bermäge borçludyr. Harytlaryň barylmagy bellenilen gümrük edarasy gümrük üstaşyryny tamamlamak üçin zerur bolan gümrük operasiýalaryny geçirmäge we üstaşyr harytlarynyň görkezilen hem-de resminamalaryň berlen gününde harytlaryň we ulag serişdeleriniň gitmegi üçin rugsat bermäge borçludyr.
Üstaşyr harytlary aýratyn tapgyrlar bilen alnyp gidilen mahalynda gümrük üstaşyry, harytlaryň iň soňky tapgyry Türkmenistanyň gümrük çäginden gidenden soň, tamamlanan hasap edilýär.
2. Gümrük üstaşyry şu Kodeksde bellenilen talaplar we şertler berjaý edilen mahalynda harytlaryň başga gümrük düzgünine ýerleşdirilmegi bilen hem tamamlanyp biler.
117-nji madda. Gümrük düzgüniniň ulanylyşynyň aýratynlyklary
1. Üstaşyr harytlarynyň Türkmenistanyň gümrük çägine gelýän ýeriniň olaryň bu çäkden alnyp gidilýän ýeri bilen gabat gelen halatlarynda, gümrük üstaşyrynyň ýönekeýleşdirilen tertibine ýol berilýär. Daşaýjy ýa-da ekspeditor diňe harytlar we ulag serişdeleri gelen mahalynda talap edilýän resminamalary we maglumatlary berýär, üstaşyr üçin rugsat bolsa, gümrük edarasyna harytlaryň görkezilen we resminamalaryň we maglumatlaryň berlen gününde berilýär.
2. Eger üstaşyr harytlary şu maddanyň birinji böleginde görkezilen ýerde harytlar gelen mahalynda ulanylan ulag serişdesinden düşürilip olar giden mahalynda ulanylýan ulag serişdesine ýüklenilýän bolsa, harytlaryň düşürilip ýüklenilmegine gümrük edarasynyň rugsady bilen ýol berilýär. Şeýle rugsat, şu Kodeksiň 40-njy maddasynda göz öňünde tutulan resminamalar we maglumatlar berlen mahalynda, daşaýja ýa-da ekspeditora berilýär.
Gümrük edarasy üstaşyr harytlar bilen ýük operasiýalarynyň geçirilmegine rugsat bermekden diňe olaryň amala aşyrylmagy harytlaryň ýitmegine ýa-da olaryň sarp ediliş häsiýetleriniň üýtgemegine getirip biljek halatynda ýüz öwrüp biler.
17-nji bap. YKDYSADY GÜMRÜK DÜZGÜNLERI
§1. GÜMRÜK ÇÄGINDE GAÝTADAN IŞLEMEK
118-nji madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
1. Gümrük çäginde gaýtadan işlemek – gaýtadan işlemegiň önümleriniň kesgitlenilen möhletde Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilýän şertinde, getirilen harytlaryň bellenilen möhletiň (harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň) dowamynda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden şertli doly boşadylmagy bilen, harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalary geçirmegiň maksatlary üçin, Türkmenistanyň gümrük çäginde ulanylýan gümrük düzgüni.
2. Gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilýän getirilen harytlar babatda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ähli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylýar.
119-njy madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
1. Gümrük çäginde gaýtadan işlemäge gümrük edarasynyň rugsady bolan mahalynda ýol berilýär.
2. Eger gümrük edaralary getirilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplap bilýän bolsa, gümrük çäginde gaýtadan işlemäge ýol berilýär, gümrük düzgüniniň şu Kodeksiň 131-nji maddasyna laýyklykda getirilen harytlar bilen barabar harytlary gaýtadan işlemegiň netijesinde alnan gaýtadan işlemegiň önümleriniň alnyp gidilmegi bilen tamamlanýan halaty muňa degişli däldir.
3. Gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine, şu Kodeksde göz öňünde tutulan talaplar we şertler berjaý edilen mahalynda öň başga gümrük düzgünlerine ýerleşdirilen daşary ýurt harytlary ýerleşdirilip bilner.
4. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti getirilen harytlaryň kesgitli görnüşleri babatda gümrük çäginde gaýtadan işlemäge ýol berilmeýän halatlaryny kesgitlemäge haklydyr.
120-nji madda. Harytlary olary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamak
1. Eger harytlaryň we harytlary gaýtadan işlemek boýunça amala aşyrylýan operasiýalaryň häsiýetinden ugur almak bilen ulanarlykly bolsalar, getirilen harytlary olary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamak üçin şu usullar ulanylyp bilner:
1) arza beriji, gaýtadan işleýji ýa-da gümrük edarasynyň wezipeli adamy tarapyndan getirilen harytlara möhürleriň, möhürçeleriň, sanly ýa-da başga belgilemeleriň goýulmagy;
2) getirilen harytlaryň jikme-jik beýan edilmegi, olaryň fotosurata düşürilmegi, masştably şekillendirilmegi;
3) getirilen harytlaryň we olary gaýtadan işlemegiň önümleriniň nusgalyklarynyň ýa-da nusgalarynyň barlagynyň netijeleriniň deňeşdirilmegi;
4) getirilen harytlaryň öndürijisiniň tapgyrlaýyn san belgileriniň ýa-da başga belgilemeleriň ulanylmagy;
5) häzirki zaman tehnologiýalarynyň ulanylmagyny göz öňünde tutýan başga kybaplaýyş usullary.
2. Gümrük çäginde gaýtadan işlemek üçin getirilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamagyň mälim edilen usulynyň ýerlikliligi gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň häsiýetini we harytlary gaýtadan işlemek boýunça amala aşyrylýan operasiýalary nazara almak bilen bellenilýär.
3. Arza berijiniň ýüz tutmasy hem-de gümrük edarasynyň razylygy boýunça görkezilen kybaplama, gümrük maksatlary üçin, önümçilikde ulanylýan çig mal, materiallar we düzüjiler, şeýle hem gaýtadan işlemegiň önümleriniň öndüriliş tehnologiýasy hakynda berlen jikme-jik maglumatlaryň barlanylmagy arkaly ýa-da harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalaryň amala aşyrylýan wagtynda gümrük gözegçiliginiň amala aşyrylmagy arkaly üpjün edilip bilner.
121-nji madda. Harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar
Gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni mahalynda harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalara şular girýär:
1) harytlary gaýtadan işlemegiň we işläp bejermegiň özi;
2) täze harytlaryň taýýarlanmagy, şol sanda harytlaryň düzülmegi, ýygnalmagy ýa-da sökülmegi;
3) harytlaryň abatlanmagy, şol sanda olaryň dikeldilmegi, düzüm bölekleriniň çalşylmagy, olaryň sarp ediliş häsiýetleriniň dikeldilmegi;
4) haryt önüminiň öndürilmegine ýardam edýän ýa-da ony ýeňilleşdirýän harytlary gaýtadan işlemek, hatda, eger bu harytlar gaýtadan işlemek prosesinde dolulygyna ýa-da kem-käsleýin sarp edilýän bolsa-da.
122-nji madda. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti
1. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti arza beriji tarapyndan gümrük edarasy bilen ylalaşylmagy boýunça kesgitlenilýär we iki ýyldan artyk bolup bilmez.
2. Harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çäginde gaýtadan işleniliş möhleti harytlary gaýtadan işlemegiň prosesiniň dowamlylygyndan we gaýtadan işlemegiň önümlerine ygtyýarlyk etmek üçin zerur bolan wagtdan ugur alnyp kesgitlenilýär.
3. Eger şu paragrafda bellenilen talaplary we şertleri bozmazdan harytlary gaýtadan işlemäge rugsat alan şahs özüne bagly bolmadyk sebäpler boýunça gümrük düzgünini kesgitlenilen möhletde tamamlap bilmese, şu maddanyň birinji böleginde bellenilen möhletiň çäklerinde, gaýtadan işlemäge rugsat alan şahsyň delillendirilen arzasy boýunça harytlary gaýtadan işlemegiň ilkibaşda kesgitlenilen möhleti uzaldylýar.
4. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň dowamy olaryň gümrük çäginde gaýtadan işlemek gümrük düzgünine ýerleşdirilen gününden, harytlar aýratyn haryt tapgyrlary bilen getirilen mahalynda bolsa – harytlaryň birinji tapgyrynyň ýerleşdirilen gününden başlanýar.
123-nji madda. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy
1. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy (getirilen harytlaryň belli bir mukdarynyň gaýtadan işlenilmegi netijesinde emele gelen gaýtadan işlemegiň önümleriniň mukdary ýa-da göterimleýin möçberi) arza beriji tarapyndan harytlaryň gaýtadan işlenilmegi amala aşyrylýan hakyky şertlerden ugur alnyp, gümrük edarasy bilen ylalaşylmagy boýunça kesgitlenilýär.
2. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy ylalaşylan mahalynda gümrük edaralary tarapyndan bilermenler guramalarynyň (şol sanda gümrük barlaghanalarynyň) gaýtadan işlemegiň anyk tehnologik prosesine esaslanýan netijenamalary nazara alynýar.
3. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň beýany, hili we mukdary gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy ylalaşylandan soň gutarnykly kesgitlenilýär.
124-nji madda. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsadyň berilmegi
1. Türkmenistanyň islendik dahylly şahsy, şol sanda harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalary gös-göni amala aşyrmaýan şahs harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat alyp biler.
2. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat gümrük edarasy tarapyndan dahylly şahsyň arzasy esasynda berilýär.
3. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsatda şular görkezilýär:
1) gaýtadan işlemek üçin niýetlenilen harytlaryň we olary gaýtadan işlemegiň önümleriniň beýany, hili we mukdary;
2) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar we olary amala aşyrmagyň usullary;
3) gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy;
4) getirilen harytlaryň gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplanyş usullary;
5) harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti;
6) gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän we gümrük maksatlary üçin zerur bolan başga maglumatlar.
Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsadyň görnüşi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilýär.
4. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat harytlary gaýtadan işlemegiň bellenilen möhletiniň dowamynda hereket edýär.
5. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsady alan şahs onuň hereket ediş möhletiniň dowamynda gümrük edarasynyň ýazmaça rugsady bilen Türkmenistanyň başga şahsyna, eger ol şu paragrafda bellenilen talaplary we şertleri mundan beýläk berjaý etmek boýunça borçlary öz üstüne alan şertinde, bermäge haklydyr. Şonda harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat alan şahs gümrük edarasyna şu bapda bellenilen talaplaryň we şertleriň ýerine ýetirilendigi hakynda, harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine laýyklykda ulanylan döwri üçin hasabat bermäge, şeýle hem eger bu döwrüň dowamynda şu Kodekse laýyklykda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemek borjuna eltýän wakalar bolan bolsa, gümrük paçlaryny, salgytlary tölemäge borçludyr.
Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat gowşurylýan şahs, şu bapda bellenilen talaplary we şertleri mundan beýläk berjaý etmek boýunça borçlary öz üstüne almalydyr, şeýle hem, eger gümrük düzgüniniň berjaý edilmegi kepillikler bilen üpjün edilýän bolsa, öz adyna degişli resminamalary resmileşdirmelidir. Görkezilen şahs gümrük edarasy tarapyndan harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsady geçirmek hakynda çözgüt kabul edilen günden başlap, harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat alan şahs babatda şu Kodeksde bellenilen hukuklardan peýdalanýar we borçlary çekýär.
6. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat arza beriji tarapyndan şu paragrafda bellenilen talaplar we şertler berjaý edilen şertinde, harytlaryň Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmeginden öň, şonuň ýaly-da ondan soň berlip bilner.
7. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat alan şahs şu Kodeksiň 258-nji maddasynyň üçünji bölegine laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekýär.
125-nji madda. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsady bermegiň tertibi
1. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat almak üçin gümrük edarasyna özünde şu maglumatlary jemleýän arza berilýär:
1) arza beriji hakynda;
2) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalary gös-göni amala aşyrýan şahs (şahslar) hakynda;
3) gaýtadan işlemek üçin niýetlenilen harytlar, gaýtadan işlemegiň önümleri, şeýle hem gaýtadan işlemegiň galyndylary we harytlaryň galyndylary hakynda;
4) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar, olary amala aşyrmagyň usullary we möhletleri hakynda;
5) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar amala aşyrylanda ulanylýan önümçilik kuwwatlyklarynyň ýerleşýän ýeri hakynda;
6) gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy hakynda;
7) getirilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamagyň usullary hakynda;
8) getirilen harytlaryň barabar harytlar bilen çalşyrylmagy hakynda;
9) harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti hakynda.
2. Arza gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen görnüşde berilýär.
Arzanyň ýanyna mälim edilen maglumatlary tassyklaýan resminamalar goşulýar.
3. Gümrük edarasy arza hem-de onuň ýanyna goşulýan resminamalara olaryň kabul edilen gününden başlap bir aýyň dowamynda seredýär. Görkezilen möhletiň dowamynda gümrük edarasy bellenilen talaplaryň we şertleriň berjaý edilişini barlaýar, şeýle hem gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyşynyň mälim edilen kadasynyň we harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň ylalaşylmagy hakynda çözgüt kabul edýär.
Gümrük edarasy üçünji bir şahslardan, şeýle hem döwlet edaralaryndan şu maddanyň birinji böleginde görkezilen maglumatlary tassyklaýan resminamalary talap etmäge haklydyr. Görkezilen şahslar ýüz tutma alnan gününden başlap on günüň dowamynda soralýan resminamalary bermäge borçludyr. Şonda gümrük edarasy arza seredilmek möhletini onuň kabul edilen gününden başlap iki aýdan köp bolmadyk wagta uzaltmaga haklydyr.
4. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy aýratyn halatlarda harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat bermegiň ýönekeýleşdirilen tertibini bellemäge haklydyr.
5. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilen gümrük edaralary tarapyndan berilýär.
6. Gümrük edarasy, eger arza beriji tarapyndan arza berlen mahalynda şu paragrafda bellenilen talaplar we şertler berjaý edilmedik bolsa, şeýle hem gümrük edarasy tarapyndan gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyşynyň mälim edilen kadasy we harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletini ylalaşmakdan ýüz öwürmek hakynda çözgüt kabul edilen halatynda harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsady bermekden ýüz öwürýär.
Gümrük edarasynyň harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsady bermekden ýüz öwürmegi esaslandyrylan we delillendirilen bolmalydyr. Görkezilen rugsady bermekden ýüz öwrülendigi hakynda arza beriji ýazmaça görnüşde habardar edilýär.
126-njy madda. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsady yzyna gaýtaryp almak
1. Eger harytlaryň şu Kodeksiň 119-njy maddasynyň dördünji bölegi esasynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kabul eden çözgüdine laýyklykda harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilmegine ýol berilmeýän bolsa, harytlary gaýtadan işlemäge berlen rugsat gümrük edarasy tarapyndan yzyna gaýtarylyp alynýar.
2. Yzyna gaýtaryp almak hakyndaky çözgüt onuň gümrük edarasy tarapyndan kabul edilen gününden başlap hereket edýär.
3. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat yzyna gaýtarylyp alnan mahalynda yzyna gaýtarylyp alnan rugsada laýyklykda harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirmäge ýol berilmeýär, gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine rugsat yzyna gaýtarylyp alynmazdan öň ýerleşdirilen harytlar babatda bolsa, görkezilen gümrük düzgünini şu paragrafa laýyklykda tamamlamaga ýol berilýär.
127-nji madda. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň alnyp gidiliş gümrük paçlaryndan boşadylmagy. Gaýtadan işlemegiň önümlerine gadaganlyklaryň we çäklendirmeleriň ulanylmagy
1. Gaýtadan işlemegiň önümleri Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilen mahalynda alnyp gidiliş gümrük paçlary tölenilmeýär.
2. Alnyp gidilýän gaýtadan işlemegiň önümleri babatda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ähli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylýar.
128-nji madda. Gaýtadan işlemegiň galyndylary
1. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň netijesinde emele gelen gaýtadan işlemegiň galyndylary babatda gümrük paçlary, salgytlar görkezilen galyndylaryň Türkmenistanyň gümrük çägine bu ýagdaýda getirilendäkisi ýaly tölenilmäge degişlidir, görkezilen galyndylaryň Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilen ýa-da olaryň Türkmenistanyň gümrük çäginde mundan beýläk täjirçilik taýdan ulanylmagy üçin ýaramsyz bolan we ykdysady taýdan bähbitli usul bilen ilkibaşdaky ýagdaýyna getirilip bilinmejek ýagdaýyna çenli gaýtadan işlenilen halatlary muňa degişli däldir.
Özleri babatda gümrük paçlary, salgytlar tölenilmäge degişli bolan gaýtadan işlemegiň galyndylary deklarirlenilmäge degişlidir.
2. Gaýtadan işlemegiň galyndylaryna, gümrük paçlarynyň, salgytlaryň salynmagynyň maksatlary üçin, Türkmenistanyň gümrük çägine getirilýän harytlar hökmünde garalýar.
129-njy madda. Harytlaryň galyndylary
1. Gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen harytlaryň galyndylary Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidiliş gümrük paçlary tölenilmezden alnyp gidilip ýa-da gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilip bilner.
2. Harytlaryň alnyp gidilmedik galyndylary babatda getiriliş gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleri olaryň Türkmenistanyň gümrük çägine bu ýagdaýda getirilendäkisi ýaly tölenilmäge degişlidir.
Harytlaryň özleri babatda gümrük paçlary, salgytlar tölenilýän galyndylary deklarirlenilmäge degişlidir.
Gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberi harytlaryň galyndylarynyň mukdar ýa-da nyrh böleginiň möçberinden ugur alnyp, gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen harytlaryň bu gümrük düzgünine ýerleşdirilen gününde olaryň erkin dolanyşyga goýberilendäkisi ýaly tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň, salgytlaryň möçberine proporsionallykda kesgitlenilýär.
130-njy madda. Gümrük düzgüniniň tamamlanmagy
1. Gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni gaýtadan işleniliş möhletiniň tamamlanýan gününden gijä galman Türkmenistanyň gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň önümleriniň alnyp gidilmegi ýa-da getirilen harytlaryň we olary gaýtadan işlemegiň önümleriniň başga gümrük düzgünlerine ýerleşdirilmegi bilen tamamlanmalydyr.
2. Eger gaýtadan işlemegiň önümleri Türkmenistanyň gümrük çäginden birnäçe tapgyrlarda alnyp gidilýän bolsa gaýtadan işlemegiň önümleriniň mukdarynyň harytlary gaýtadan işlemäge rugsatda görkezileni bilen gutarnykly deňeşdirilmesi gaýtadan işlemegiň önümleri alnyp gidilenden soň, emma azyndan üç aýda bir gezek we harytlaryň iň soňky tapgyrynyň alnyp gidilen gününden gijä galman yzygiderli geçirilip bilner.
Eger şeýle deňeşdirmäniň netijesinde gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsat alan şahs gümrük paçlaryny, salgytlary tölemeli bolsa, gümrük edarasy tarapyndan görkezilen möçberleriň tölenilmeginiň zerurlygy hakynda ýazmaça görnüşde çözgüt kabul edilen gününden başlap on günden gijä galman olar tölenilen şertinde, bu gümrük tölegleriniň pul möçberine puşmana töleg hasaplanyp ýazylmaýar. Gümrük edarasy harytlary gaýtadan işlemäge rugsat alan şahsa çözgüt kabul edilen gününiň yzyndan gelýän günden gijä galman gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmeginiň zerurdygy hakynda habar iberýär.
3. Getirilen harytlar we (ýa-da) olary gaýtadan işlemegiň önümleri erkin dolanyşyk üçin goýberilen mahalynda, getirilen harytlar gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen gününde erkin dolanyşyk üçin goýberilmäge mälim edilendäki ýaly tölenilmegine degişli pul möçberinde gümrük paçlary, salgytlar tölenilýär.
4. Gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni getirilen harytlaryň üýtgewsiz ýagdaýda (reeksport) alnyp gidilmegi bilen hem tamamlanyp bilner.
131-nji madda. Barabarlykda öwezini dolmak
1. Gümrük çäginde gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen getirilen harytlar gümrük edarasynyň rugsady bilen, eger özüniň beýany, hili we tehniki häsiýetleri boýunça getirilen harytlar bilen gabat gelýän bolsa, başga harytlar, şol sanda türkmen harytlary bilen çalşyrylyp bilner (barabarlykda öwezini dolmak).
2. Barabar harytlary gaýtadan işlemegiň netijesinde alnan önümlere, şu babyň düzgünlerine laýyklykda getirilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümleri hökmünde garalýar.
3. Gümrük maksatlary üçin barabar harytlar getirilen harytlaryň statusyny, getirilen harytlar bolsa – barabar harytlarda bolan statusy alýarlar.
§2. ERKIN DOLANYŞYK ÜÇIN GAÝTADAN IŞLEMEK
132-nji madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
1. Erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemek – Türkmenistanyň gümrük çäginde bellenilen möhletiň (harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň) dowamynda, gümrük pajyny tölemekden şertli doly boşatmak bilen harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalary geçirmek, soňra gaýtadan işlemegiň önümlerini olara ulanylýan möçberler boýunça gümrük paçlarynyň tölenilmegi bilen erkin dolanyşyga goýbermek maksady bilen getirilen harytlaryň ulanylýan gümrük düzgüni.
2. Erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilýän getirilen harytlar babatda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ähli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylýar.
133-nji madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
1. Erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemäge gümrük edarasynyň rugsady bolan mahalynda ýol berilýär.
2. Şu şertlerde erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemäge ýol berilýär, eger:
1) gaýtadan işlemegiň önümleri babatda tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň pul möçberleri, getirilen harytlaryň erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen gününde olar erkin dolanyşyga goýberilen ýagdaýynda tölenilmäge degişli bolanyndan pes bolsa;
2) gümrük edaralary getirilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplap bilýän bolsa;
3) gaýtadan işlemegiň önümleriniň ykdysady taýdan bähbitli usul bilen başdaky ýagdaýyna getirilip bilinmejek bolsa.
3. Erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine şu Kodeksde göz öňünde tutulan talaplar we şertler berjaý edilen mahalynda öň başga gümrük düzgünlerine ýerleşdirilen daşary ýurt harytlary ýerleşdirilip bilner.
134-nji madda. Harytlary olary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamak
1. Eger harytlaryň we harytlary gaýtadan işlemek boýunça amala aşyrylýan operasiýalaryň häsiýetinden ugur almak bilen ulanarlykly bolsalar, getirilen harytlary olary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamak üçin şu usullar ulanylyp bilner:
1) arza beriji, gaýtadan işleýji ýa-da gümrük edarasynyň wezipeli adamy tarapyndan getirilen harytlara möhürleriň, möhürçeleriň, sanly ýa-da başga belgilemeleriň goýulmagy;
2) getirilen harytlaryň jikme-jik beýan edilmegi, olaryň fotosurata düşürilmegi, masştably şekillendirilmegi;
3) getirilen harytlaryň we olary gaýtadan işlemegiň önümleriniň nusgalyklarynyň ýa-da nusgalarynyň barlagynyň netijeleriniň deňeşdirilmegi;
4) getirilen harytlaryň öndürijisiniň tapgyrlaýyn san belgileriniň ýa-da başga belgilemeleriň ulanylmagy;
5) häzirki zaman tehnologiýalarynyň ulanylmagyny göz öňünde tutýan başga kybaplanyş usullary.
2. Erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemek üçin getirilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamagyň mälim edilen usulynyň ýerlikliligi gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň häsiýetini we harytlary gaýtadan işlemek boýunça amala aşyrylýan operasiýalary nazara almak bilen bellenilýär.
3. Arza berijiniň ýüz tutmasy hem-de gümrük edarasynyň razylygy boýunça görkezilen kybaplama, gümrük maksatlary üçin, önümçilikde ulanylýan çig mal, materiallar we düzüjiler, şeýle hem gaýtadan işlemegiň önümleriniň öndüriliş tehnologiýasy hakynda berlen jikme-jik maglumatlaryň barlanylmagy arkaly ýa-da harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalaryň amala aşyrylýan wagtynda gümrük gözegçiliginiň amala aşyrylmagy arkaly üpjün edilip bilner.
135-nji madda. Harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar
Erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni mahalynda harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalara şular girýär:
1) harytlary gaýtadan işlemegiň we işläp bejermegiň özi;
2) täze harytlaryň taýýarlanmagy, şol sanda harytlaryň düzülmegi, ýygnalmagy ýa-da sökülmegi.
136-njy madda. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti
1. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti arza beriji tarapyndan gümrük edarasy bilen ylalaşylmagy boýunça kesgitlenilýär we bir ýyldan artyk bolup bilmez.
2. Harytlaryň erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işleniliş möhleti harytlary gaýtadan işlemek prosesiniň dowamlylygyndan ugur alnyp kesgitlenilýär.
3. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat alan şahs, eger şu paragrafda bellenilen talaplary we şertleri bozmazdan özüne bagly bolmadyk sebäpler boýunça gümrük düzgünini kesgitlenilen möhletde tamamlap bilmese, şu maddanyň birinji böleginde bellenilen möhletiň çäklerinde gaýtadan işlemäge rugsat alan şahsyň delillendirilen arzasy boýunça harytlary gaýtadan işlemegiň ilkibaşda kesgitlenilen möhleti uzaldylýar.
4. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň dowamy olaryň erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen gününden, harytlar aýratyn haryt tapgyrlary bilen getirilen mahalynda bolsa – harytlaryň birinji tapgyrynyň ýerleşdirilen gününden başlanýar.
137-nji madda. Harytlary erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemäge rugsadyň berilmegi
1. Harytlary erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemäge rugsat gümrük edarasy tarapyndan deklarantyň arzasy esasynda berilýär.
2. Rugsatda şular görkezilýär:
1) getirilen harytlaryň we olary gaýtadan işlemegiň önümleriniň beýany, hili we mukdary;
2) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar we olary amala aşyrmagyň usullary;
3) gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy;
4) getirilen harytlaryň gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplanyş usullary;
5) harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti;
6) gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän we gümrük maksatlary üçin zerur bolan başga maglumatlar.
Harytlary gaýtadan işlemäge rugsadyň görnüşi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilýär.
3. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat harytlary gaýtadan işlemegiň bellenilen möhletiniň dowamynda hereket edýär.
4. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat harytlaryň erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilmeginden öň berilýär.
5. Harytlaryň erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlenilmegine rugsat gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilen gümrük edaralary tarapyndan berilýär.
6. Berlen rugsat başga bir şahsa berilmäge degişli däldir.
7. Harytlary gümrük çäginde gaýtadan işlemäge rugsady alan şahs şu Kodeksiň 258-nji maddasynyň üçünji bölegine laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekýär.
138-nji madda. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsady bermegiň tertibi
1. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat almak üçin gümrük edarasyna şu maglumatlary özünde jemleýän arza berilýär:
1) arza beriji hakynda;
2) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalary gös-göni amala aşyrýan şahs (şahslar) hakynda;
3) gaýtadan işlemek üçin niýetlenilen harytlar, gaýtadan işlemegiň önümleri, şeýle hem gaýtadan işlemegiň galyndylary we harytlaryň galyndylary hakynda;
4) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar, olary amala aşyrmagyň usullary we möhletleri hakynda;
5) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar amala aşyrylanda ulanylýan önümçilik kuwwatlyklarynyň ýerleşýän ýeri hakynda;
6) gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy hakynda;
7) getirilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamagyň usullary hakynda;
8) harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti hakynda.
2. Arza gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen görnüşde berilýär.
Arzanyň ýanyna mälim edilen maglumatlary tassyklaýan resminamalar goşulýar.
3. Gümrük edarasy arza hem-de onuň ýanyna goşulýan resminamalara, olaryň kabul edilen gününden başlap bir aýyň dowamynda seredýär. Görkezilen möhletiň dowamynda gümrük edarasy bellenilen talaplaryň we şertleriň berjaý edilişini barlaýar, şeýle hem harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň we şu Kodeksiň 123-nji maddasynda bellenilen düzgünler boýunça kesgitlenilýän gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyşynyň kadasynyň ylalaşylmagy hakynda çözgüt kabul edýär.
Gümrük edarasy üçünji bir şahslardan, şeýle hem döwlet edaralaryndan şu maddanyň birinji böleginde görkezilen maglumatlary tassyklaýan resminamalary talap etmäge haklydyr. Görkezilen şahslar ýüz tutma alnan gününden başlap on günüň dowamynda soralýan resminamalary bermäge borçludyr. Şonda gümrük edarasy arza seredilmek möhletini onuň kabul edilen gününden başlap iki aýdan köp bolmadyk wagta uzaltmaga haklydyr.
4. Gümrük edarasy, eger arza beriji tarapyndan arza berlen mahalynda şu paragrafda bellenilen talaplar we şertler berjaý edilmedik bolsa, şeýle hem gümrük edarasy tarapyndan mälim edilen maglumatlary ylalaşmakdan ýüz öwürmek hakynda çözgüt kabul edilen halatynda harytlary gaýtadan işlemäge rugsady bermekden ýüz öwürýär.
Gümrük edarasynyň harytlary gaýtadan işlemäge rugsady bermekden ýüz öwürmegi esaslandyrylan we delillendirilen bolmalydyr. Görkezilen rugsady bermekden ýüz öwrülendigi hakynda arza beriji ýazmaça görnüşde habardar edilýär.
139-njy madda. Gaýtadan işlemegiň we harydyň galyndylary
Harytlary gaýtadan işlemegiň netijesinde emele gelen galyndylar, şeýle hem erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen harytlaryň galyndylary babatda şu Kodeksiň 128-nji we 129-njy maddalarynda göz öňünde tutulan düzgünler ulanylýar.
140-njy madda. Gümrük düzgüniniň tamamlanmagy
Erkin dolanyşyk üçin gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni gaýtadan işlemegiň önümleriniň erkin dolanyşyga goýberilmegi bilen tamamlanýar. Gaýtadan işlemegiň önümleri erkin dolanyşyga goýberilen mahalynda gümrük paçlary gaýtadan işlemegiň önümlerine ulanylýan möçberlerden ugur alnyp hasaplanylýar. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň gümrük bahasy we mukdary olaryň erkin dolanyşyga goýberilmäge mälim edilen gününe görä kesgitlenilýär.
141-nji madda. Gaýtadan işlemegiň önümleri babatda gümrük paçlarynyň möçberlerini ulanmagyň aýratynlyklary
1. Gaýtadan işlemegiň önümleri babatda gümrük paçlarynyň möçberleri gaýtadan işlemek üçin getirilen harytlaryň gelip çykan ýurdy boýunça ulanylýar.
2. Gaýtadan işlemek prosesinde dürli ýurtlardan gelip çykan daşary ýurt harytlarynyň ulanylan halatlarynda, gümrük paçlarynyň möçberleri gümrük bahasy has ýokary bolan daşary ýurt harytlarynyň gelip çykan ýurdy boýunça ulanylýar.
§3. GÜMRÜK ÇÄGINIŇ DAŞYNDA GAÝTADAN IŞLEMEK
142-nji madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
1. Gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemek – harytlaryň bellenilen möhletiň (harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň) dowamynda, soňra gaýtadan işlemegiň önümleriniň getiriliş gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden doly ýa-da kem-käsleýin boşadylyp getirilmegi bilen harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalaryň geçirilmeginiň maksatlary üçin, Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilýän gümrük düzgüni.
2. Harytlar Türkmenistanyň gümrük çäginden gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine laýyklykda alnyp gidiliş gümrük paçlaryndan şertli doly boşadylmagy bilen alnyp gidilýär. Alnyp gidilýän harytlara Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ykdysady häsiýetli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylmaýar.
143-nji madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
1. Gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemäge gümrük edarasynyň rugsady bolan mahalynda ýol berilýär.
2. Eger gümrük edaralary alnyp gidilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplap bilýän bolsa, gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemäge ýol berilýär, şu Kodeksiň 151-nji maddasyna laýyklykda gaýtadan işlemegiň önümleriniň daşary ýurt harytlary bilen çalşylmagy amala aşyrylýan halaty muňa degişli däldir.
3. Harytlary gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirmek üçin, gümrük maksatlary üçin harytlaryň erkin dolanyşykda bolýan harytlar statusy bolmalydyr. Eger harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýa abatlamak bolup durýan halatynda, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda özleri babatda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi boýunça ýeňillikler berlen harytlary gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirmäge ýol berilýär.
4. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti harytlaryň kesgitlenilen görnüşleri babatda gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemäge ýol berilmeýän halatlaryny kesgitlemäge, şeýle hem gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine laýyklykda harytlar bilen harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalaryň geçirilmegine rugsat bermek boýunça mukdar ýa-da nyrh çäklendirmelerini bellemäge haklydyr.
144-nji madda. Harytlary olary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamak
1. Eger harytlaryň we harytlary gaýtadan işlemek boýunça amala aşyrylýan operasiýalaryň häsiýetinden ugur almak bilen ulanarlykly bolsalar, alnyp gidilen harytlary olary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamak üçin şu usullar ulanylyp bilner:
1) arza beriji ýa-da gümrük edarasynyň wezipeli adamy tarapyndan alnyp gidilýän harytlara möhürleriň, möhürçeleriň, sanly ýa-da başga belgilemeleriň goýulmagy;
2) alnyp gidilýän harytlaryň jikme-jik beýan edilmegi, olaryň fotosurata düşürilmegi, masştably şekillendirilmegi;
3) alnyp gidilýän harytlaryň we olary gaýtadan işlemegiň önümleriniň deslapky alnan nusgalyklarynyň ýa-da nusgalarynyň barlagynyň netijeleriniň deňeşdirilmegi;
4) alnyp gidilýän harytlaryň öndürijisiniň tapgyrlaýyn san belgileriniň ýa-da başga belgilemeleriň ulanylmagy;
5) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalara alnyp gidilen harytlaryň sezewar bolandygyna şaýatlyk edýän resminamaly tassyklama;
6) häzirki zaman tehnologiýalarynyň ulanylmagyny göz öňünde tutýan başga kybaplanyş usullary.
2. Gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemek üçin alnyp gidilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamagyň mälim edilen usulynyň ýerlikliligi gümrük edarasy tarapyndan harytlaryň häsiýetini we harytlary gaýtadan işlemek boýunça amala aşyrylýan operasiýalary nazara almak bilen bellenilýär.
3. Arza berijiniň ýüz tutmasy hem-de gümrük edarasynyň razylygy boýunça görkezilen kybaplama, gümrük maksatlary üçin, önümçilikde ulanylýan çig mal, materiallar we düzüjiler, şeýle hem gaýtadan işlemegiň önümleriniň öndüriliş tehnologiýasy hakynda berlen jikme-jik maglumatlaryň barlanylmagy arkaly üpjün edilip bilner.
145-nji madda. Harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar
Gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni mahalynda harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalara şular girýär:
1) harytlary gaýtadan işlemegiň we işläp bejermegiň özi;
2) täze harytlaryň taýýarlanmagy, şol sanda harytlaryň düzülmegi, ýygnalmagy ýa-da sökülmegi;
3) harytlaryň abatlanmagy, şol sanda olaryň dikeldilmegi, düzüm bölekleriniň çalşylmagy, olaryň sarp ediliş häsiýetleriniň dikeldilmegi.
146-njy madda. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti
1. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti deklarant tarapyndan gümrük edarasy bilen ylalaşylmagy boýunça kesgitlenilýär we iki ýyldan artyk bolup bilmez.
2. Harytlaryň gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işleniliş möhleti harytlary gaýtadan işlemegiň prosesiniň dowamlylygyndan we şu maddanyň birinji böleginde bellenilen möhletiň çäklerinde olary gaýtadan işlemegiň önümleriniň daşalmagy üçin zerur bolan wagtdan ugur alnyp kesgitlenilýär.
3. Harytlary gaýtadan işlemek üçin rugsat alan şahsyň delillendirilen arzasy boýunça, gaýtadan işlemegiň ilkibaşda kesgitlenilen möhleti şu maddanyň birinji böleginde bellenilen möhletiň çäklerinde uzaldylýar.
4. Harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň dowamy olaryň gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemek gümrük düzgünine ýerleşdirilen gününden, harytlar aýratyn haryt tapgyrlary bilen alnyp gidilýän mahalynda bolsa – harytlaryň birinji tapgyrynyň ýerleşdirilen gününden başlanýar.
147-nji madda. Gümrük maksatlary üçin gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy
1. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy (alnyp gidilen harytlaryň belli bir mukdarynyň gaýtadan işlenilmegi netijesinde emele gelen gaýtadan işlemegiň önümleriniň mukdary ýa-da göterimleýin möçberi) deklarant tarapyndan harytlaryň gaýtadan işlenilmegi amala aşyrylýan hakyky şertlerden ugur alnyp gümrük edarasy bilen ylalaşylmagy boýunça kesgitlenilýär. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy gaýtadan işlemegiň önümleri Türkmenistanyň gümrük çägine getirilmezden öň kesgitlenilýär.
2. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasynyň ylalaşylmagy deklarant tarapyndan berlen, gaýtadan işlemegiň tehnologik prosesi hakyndaky maglumatlary özünde jemleýän resminamalar esasynda gümrük edarasy tarapyndan amala aşyrylýar. Çykyş kadasy ylalaşylan mahalynda gümrük edaralary tarapyndan bilermenler guramalarynyň (şol sanda gümrük barlaghanalarynyň) gaýtadan işlemegiň anyk tehnologik prosesine esaslanýan netijenamalary nazara alynýar.
3. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň beýany, hili we mukdary gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy ylalaşylandan soň gutarnykly kesgitlenilýär.
148-nji madda. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsadyň berilmegi
1. Harytlaryň gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemek üçin alnyp gidilmegi harytlary gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemäge rugsat bolan mahalynda ýol berilýär.
2. Harytlary gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemäge rugsat deklaranta berilýär.
3. Rugsatda şular görkezilýär:
1) gaýtadan işlemek üçin niýetlenilen harytlaryň we olary gaýtadan işlemegiň önümleriniň beýany, hili we mukdary;
2) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar we olary amala aşyrmagyň usullary;
3) eger ol rugsat berlen gününde bellenilen ýa-da ylalaşylan bolsa, gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy;
4) alnyp gidilýän harytlaryň gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplanyş usullary;
5) harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti;
6) gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilýän we gümrük maksatlary üçin zerur bolan başga maglumatlar.
Harytlary gaýtadan işlemäge rugsadyň görnüşi gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilýär.
4. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat harytlary gaýtadan işlemegiň bellenilen möhletiniň dowamynda hereket edýär.
5. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat alan şahs şu Kodeksiň 258-nji maddasynyň üçünji bölegine laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegi üçin jogapkärçilik çekýär.
149-njy madda. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsady bermegiň tertibi
1. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat almak üçin gümrük edarasyna özünde şu maglumatlary jemleýän arza berilýär:
1) arza beriji hakynda;
2) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalary gös-göni amala aşyrýan şahs (şahslar) we onuň (olaryň) ýerleşýän ýeri hakynda;
3) gaýtadan işlemek üçin niýetlenilen harytlar hakynda;
4) harytlary gaýtadan işlemek boýunça operasiýalar, olary amala aşyrmagyň usullary we möhletleri hakynda;
5) eger ol bellenilen bolsa ýa-da deklarant tarapyndan arza berlen gününde kesgitlenilen bolsa, gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyş kadasy hakynda;
6) harytlary gaýtadan işlemegiň önümleri we olaryň çak edilýän mukdary hakynda;
7) alnyp gidilen harytlary olary gaýtadan işlemegiň önümlerine görä kybaplamagyň usullary hakynda;
8) gaýtadan işlemegiň önümleriniň daşary ýurt harytlary bilen çalşyrylmagy hakynda;
9) harytlaryň gaýtadan işleniliş möhleti hakynda.
2. Arza gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan bellenilen görnüşde berilýär.
Arzanyň ýanyna mälim edilen maglumatlary tassyklaýan resminamalar goşulýar.
3. Gümrük edarasy arza hem-de onuň ýanyna goşulýan resminamalara olaryň kabul edilen gününden başlap bir aýyň dowamynda seredýär. Görkezilen möhletiň dowamynda gümrük edarasy arzada görkezilen maglumatlary barlaýar, şeýle hem gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyşynyň mälim edilen kadasynyň we harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletiniň ylalaşylmagy hakynda çözgüt kabul edýär.
Gümrük edarasy üçünji bir şahslardan, şeýle hem döwlet edaralaryndan mälim edilen maglumatlary tassyklaýan resminamalary talap etmäge haklydyr. Şonda gümrük edarasy arza seredilmek möhletini onuň kabul edilen gününden başlap iki aýdan köp bolmadyk wagta uzaltmaga haklydyr.
4. Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy aýratyn halatlarda harytlary gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemäge rugsat bermegiň ýönekeýleşdirilen tertibini bellemäge haklydyr.
5. Harytlary gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemäge rugsat gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan kesgitlenilen gümrük edaralary tarapyndan berilýär.
6. Gümrük edarasy, eger arza beriji tarapyndan arza berlen mahalynda şu paragrafda bellenilen talaplar we şertler berjaý edilmedik bolsa, şeýle hem gümrük edarasy tarapyndan gaýtadan işlemegiň önümleriniň çykyşynyň mälim edilen kadasy we harytlaryň gaýtadan işleniliş möhletini ylalaşmakdan ýüz öwürmek hakynda çözgüt kabul edilen halatynda harytlary gaýtadan işlemäge rugsady bermekden ýüz öwürýär.
Gümrük edarasynyň harytlary gaýtadan işlemäge rugsady bermekden ýüz öwürmegi esaslandyrylan we delillendirilen bolmalydyr. Görkezilen rugsady bermekden ýüz öwrülendigi hakynda arza beriji ýazmaça görnüşde habardar edilýär.
150-nji madda. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsady yzyna gaýtaryp almak
1. Eger harytlaryň şu Kodeksiň 143-nji maddasynyň dördünji bölegi esasynda Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň kabul eden çözgüdine laýyklykda harytlary gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilmegine ýol berilmeýän bolsa, harytlary gaýtadan işlemäge berlen rugsat gümrük edarasy tarapyndan yzyna gaýtarylyp alynýar.
2. Yzyna gaýtaryp almak hakyndaky çözgüt onuň gümrük edarasy tarapyndan kabul edilen gününden başlap hereket edýär.
3. Harytlary gaýtadan işlemäge rugsat yzyna gaýtarylyp alnan mahalynda yzyna gaýtarylyp alnan rugsada laýyklykda harytlary gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine ýerleşdirmäge ýol berilmeýär, gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgünine rugsat yzyna gaýtarylyp alynmazdan öň ýerleşdirilen harytlar babatda bolsa, görkezilen gümrük düzgünini şu paragrafa laýyklykda tamamlamaga ýol berilýär.
151-nji madda. Gaýtadan işlemegiň önümleriniň daşary ýurt harytlary bilen çalşyrylmagy
Gaýtadan işlemegiň önümleriniň, eger gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemek boýunça operasiýa abatlamakdan ybarat bolsa, şeýle hem gümrük edaralary şu Kodekse laýyklykda harytlaryň kybaplanylmagyny amala aşyrmaýan halatlarynda, daşary ýurt harytlary bilen, olar beýan edilişi, hili we tehniki häsiýetnamalary boýunça gaýtadan işlemegiň önümleri bilen gabat gelen şertinde çalşyrylmagyna ýol berilýär. Eger gaýtadan işlemegiň önümleriniň daşary ýurt harytlary bilen çalşyrylmagyna ýol berilýän bolsa, daşary ýurt harytlarynyň getirilmegi türkmen harytlarynyň gaýtadan işlemek üçin alnyp gidilmeginden öň amala aşyrylyp bilner.
152-nji madda. Gaýtadan işlemegiň önümlerine gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden doly ýa-da kem-käsleýin boşadylmagyň ulanylmagy
1. Eger gaýtadan işlemegiň maksady alnyp gidilen harytlaryň kepillikli (muzdsuz) abatlanylmagy bolsa, gaýtadan işlemegiň önümleri babatda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden doly boşadylma ulanylýar. Eger harytlar erkin dolanyşyga goýberilen mahalynda abatlanylmaga sebäp bolan kemçiligiň bardygy nazara alnan bolsa, Türkmenistanyň gümrük çäginde erkin dolanyşyga goýberilen harytlary gaýtadan işlemegiň önümleri babatda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden doly boşadylma ulanylmaýar.
2. Galan halatlarda gaýtadan işlemegiň önümleri babatda gümrük paçlaryny tölemekden şu aşakdaky tertipde amala aşyrylýan kem-käsleýin boşadylma ulanylýar:
tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň pul möçberi, eger gaýtadan işlemegiň önümlerine gümrük paçlarynyň özboluşly möçberleri ulanylýan we gaýtadan işlemegiň operasiýasy abatlamak bolup durmaýan bolsa, gaýtadan işlemegiň önümleri babatda ulanylýan getiriliş gümrük pajynyň pul möçberiniň we alnyp gidilen harytlar babatda olar erkin dolanyşyga goýberilende ulanylmaga degişli getiriliş gümrük pajynyň pul möçberiniň arasyndaky tapawut ýaly ýa-da gaýtadan işlemegiň operasiýalarynyň, bu operasiýalaryň bahasyny tassyklaýan resminamalar bolmadyk mahalynda, gaýtadan işlemegiň önümleriniň gümrük bahasynyň we gaýtadan işlemäge alnyp gidilen harytlaryň gümrük bahasynyň arasyndaky tapawut ýaly kesgitlenilip bilinýän bahasyndan ugur alnyp kesgitlenilýär.
3. Gaýtadan işlemegiň önümleri babatdaky salgytlar doly möçberde tölenilmäge degişlidir, harytlary gaýtadan işlemegiň operasiýasy alnyp gidilen harytlaryň abatlanylmagy bolan halaty muňa degişli däldir.
4. Gaýtadan işlemegiň önümleri gaýtadan işlemegiň möhleti geçenden soň, şeýle hem şu paragrafyň başga talaplary we şertleri berjaý edilmedik mahalynda ýa-da olaryň bolmalysy ýaly usulda tassyklanylmadyk mahalynda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden doly ýa-da kem-käsleýin boşadylma ulanylmaýar.
153-nji madda. Gümrük düzgüniniň tamamlanmagy
1. Gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni Türkmenistanyň gümrük çägine gaýtadan işlemegiň önümleriniň getirilmegi ýa-da şu maddada göz öňünde tutulan başga usul bilen tamamlanýar.
2. Eger gaýtadan işlemegiň önümleri Türkmenistanyň gümrük çägine birnäçe tapgyrlarda getirilýän bolsa gaýtadan işlemegiň önümleriniň mukdarynyň harytlary gaýtadan işlemäge rugsatda görkezileni bilen gutarnykly deňeşdirilmesi gaýtadan işlemegiň önümleri getirilenden soň, emma azyndan üç aýda bir gezek we harytlaryň iň soňky tapgyrynyň getirilen gününden başlap bir aýdan gijä galman yzygiderli geçirilip bilner. Eger şeýle deňeşdirmäniň netijesinde gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemäge rugsat alan şahs gümrük paçlaryny, salgytlary tölemeli bolsa, gümrük edarasy tarapyndan görkezilen möçberleriň tölenilmeginiň zerurlygy hakynda ýazmaça görnüşde çözgüt kabul edilen gününden başlap on günden gijä galman olar tölenilen şertinde, bu gümrük tölegleriniň pul möçberine puşmana töleg hasaplanyp ýazylmaýar. Gümrük edarasy deklaranta çözgüt kabul edilen gününiň yzyndan gelýän günden gijä galman gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmeginiň zerurdygy hakynda habar iberýär.
3. Gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilen harytlaryň yzyna getirilmegi (reimport) ýa-da şu Kodeksde bellenilen talaplaryň we şertleriň berjaý edilmegi bilen görkezilen harytlaryň alnyp gidilýän harytlar babatda ulanylýan gümrük düzgünine ýerleşdirilmegi bilen tamamlanyp biler. Eger Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda alnyp gidilen harytlar ýa-da olary gaýtadan işlemegiň önümleri hökmany suratda yzyna getirilmäge degişli bolsa, gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüniniň eksport gümrük düzgünine üýtgedilmegine ýol berilmeýär. Gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüniniň alnyp gidilýän harytlara ulanylýan gümrük düzgünine üýtgedilmegine harytlaryň gümrük edarasyna hakykatda görkezilmezden ýol berilýär.
Gümrük çäginiň daşynda gaýtadan işlemegiň gümrük düzgüni eksport gümrük düzgünine üýtgedilen mahalynda, alnyp gidilýän harytlar babatda, eger olar bellenilen bolsa, alnyp gidiliş gümrük paçlarynyň pul möçberleri tölenmäge degişlidir.
4. Eger gaýtadan işlemegiň önümleri harytlaryň erkin dolanyşyga goýberilmegini göz öňünde tutmaýan gümrük düzgünine ýerleşdirilýän bolsa, bu harytlar babatda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleri puşmana tölegler nazara alynman, şu Kodeksiň 152-nji maddasynyň ikinji we üçünji böleklerine laýyklykda hasaplanylýan pul möçberden geçip bilmez, şu maddanyň bäşinji böleginde göz öňünde tutulan halaty muňa degişli däldir.
5. Eger alnyp gidilmezden öň özleri babatda şu Kodeksiň 143-nji maddasynyň üçünji bölegine laýyklykda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemek boýunça ýeňillikler berlen harytlary gaýtadan işlemegiň önümleri getirilýän bolsa, şeýle harytlar erkin dolanyşyga goýberilen mahalynda, şu Kodeksiň 152-nji maddasyna laýyklykda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmäge degişli pul möçberleri bilen bir hatarda harytlar gaýtadan işlenilmäge alnyp gidilmezinden öň ýeňillikler berlen getiriliş gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleri tölenilmäge degişlidir.
§4. WAGTLAÝYN GETIRMEK
154-nji madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
Wagtlaýyn getirmek – daşary ýurt harytlarynyň kesgitlenilen möhletiň (wagtlaýyn getiriliş möhletiniň) dowamynda Türkmenistanyň gümrük çäginde gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden şertli doly ýa-da şertli kem-käsleýin boşadylmagy bilen we bu harytlara Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ykdysady häsiýetli gadaganlyklary we çäklendirmeleri ulanmazdan ulanylýan gümrük düzgüni.
155-nji madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
1. Harytlar yzyna alnyp gidilen (reeksport) mahalynda gümrük edarasy tarapyndan kybaplanylyp bilnen şertinde wagtlaýyn getirmeklige ýol berilýär, Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda wagtlaýyn getirilen harytlaryň şonuň ýaly görnüşdäki harytlar bilen çalşyrylýan halatlary muňa degişli däldir.
2. Gümrük edarasy wagtlaýyn getirmek gümrük düzgünini mälim edýän şahsdan şu Kodeksde bellenilen borçlaryň bolmalysy ýaly ýerine ýetirilmeginiň kepilliklerini bermegini, şol sanda wagtlaýyn getirilen harytlaryň yzyna alnyp gidilmegi hakynda borçnamany bermegini talap etmäge haklydyr.
3. Wagtlaýyn getirmek gümrük düzgünine, şu Kodeksde göz öňünde tutulan talaplar we şertler berjaý edilen mahalynda öň başga gümrük düzgünlerine ýerleşdirilen daşary ýurt harytlary ýerleşdirilip bilner.
156-njy madda. Wagtlaýyn getirilen harytlary peýdalanmaga we olara ygtyýarlyk etmäge çäklendirmeler
1. Wagtlaýyn getirilen harytlary wagtlaýyn getirmäge rugsat alan şahs peýdalanyp biler.
2. Wagtlaýyn getirilen harytlaryň gümrük edarasynyň rugsady bilen, şu Kodeksiň 77-nji maddasyna laýyklykda deklarant hökmünde çykyş edip biljek başga şahsyň peýdalanmagy üçin berilmegine ýol berilýär.
Eger şahs gümrük edaralarynyň öňünde wagtlaýyn getirmek gümrük düzgüniniň şertlerini berjaý etmegi borçnama alsa wagtlaýyn getirilen harytlaryň oňa berilmegine gümrük edarasy tarapyndan rugsat berilýär. Şunda, eger şu Kodeksiň 157-nji maddasynyň ikinji bölegine laýyklykda harytlara gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden şertli kem-käsleýin boşatma ulanylýan bolsa, wagtlaýyn getirmäge ilkibaşda rugsat alan şahs bu şahsyň harytlary wagtlaýyn getirmek gümrük düzgünine laýyklykda ulanan döwri üçin gümrük paçlaryny, salgytlary tölemelidir. Eger wagtlaýyn getirmek gümrük düzgüni kepillikler bilen berjaý edilýän bolsa, wagtlaýyn getirilen harytlar gowşurylýan şahs öz adyna degişli resminamalary resmileşdirmelidir. Görkezilen şahs, wagtlaýyn getirilen harytlary geçirmäge gümrük edarasy tarapyndan rugsat berlen gününden başlap, şu Kodeks bilen wagtlaýyn getirmäge rugsat alan şahs üçin bellenilen hukuklardan peýdalanýar we borçlary ýerine ýetirýär.
3. Wagtlaýyn getirilen harytlar üýtgewsiz ýagdaýda galmalydyrlar, daşamagyň (ulagly daşamagyň), saklamagyň we ulanmagyň kadaly şertlerindäki tebigy könelmäniň ýa-da tebigy azalmanyň netijesindäki üýtgemeler muňa degişli däldir. Wagtlaýyn getirilen harytlar bilen abatlamagy (düýpli abatlamakdan we kämilleşdirmekden başgasy), tehniki hyzmaty we harytlaryň sarp edijilik häsiýetlerini saklamak we harytlaryň wagtlaýyn getirmek gümrük düzgünine ýerleşdirilen günündäki ýagdaýynda saklanmagy üçin zerur bolan beýleki operasiýalary hem goşmak bilen, olaryň abatlygyny üpjün etmek üçin zerur bolan operasiýalary amala aşyrmaga ýol berilýär.
4. Wagtlaýyn getirilen harytlara şu maddada göz öňünde tutulmadyk usullar bilen ygtyýarlyk etmäge ýol berilmeýär.
5. Şu maddanyň ikinji bölegine laýyklykda harytlaryň başga şahsa geçirilmegi wagtlaýyn getiriliş möhletini togtatmaýar we uzaltmaýar.
157-nji madda. Gümrük paçlarynyň, salgytlaryň ulanylmagy
1. Gümrük paçlaryndan, salgytlardan şertli doly boşadylmaga degişli wagtlaýyn getirilen harytlaryň sanawy şeýle hem wagtlaýyn getirmegiň aňryçäk möhletlerini goşmak bilen şeýle boşadylmagyň şertleri Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär.
Gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden şertli doly boşadylmaga, eger harytlaryň wagtlaýyn getirilmegi Türkmenistana düýpli ykdysady zeper ýetirmeýän bolsa, hususan-da şu halatlarda ýol berilýär:
1) astlyklar, köp dolanyşykly gaplaryň we daşlyklaryň başga görnüşleri wagtlaýyn getirilende;
2) eger harytlaryň wagtlaýyn getirilmegi daşary söwda gatnaşyklaryny, ylym, medeniýet, kinematografiýa, sport we syýahatçylyk çygryndaky halkara gatnaşyklaryny ösdürmegiň çäklerinde amala aşyrylýan bolsa;
3) eger wagtlaýyn getirmegiň maksady halkara kömegini bermek bolup durýan bolsa.
2. Harytlaryň başga toparlary, şeýle hem şu maddanyň birinji bölegine laýyklykda bellenilen gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden şertli doly boşadylmagyň şertleri berjaý edilmedik mahalynda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden şertli kem-käsleýin boşadylma ulanylýar.
3. Şertli kem-käsleýin boşadylan mahalynda tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberlerini hasaplamak gümrük deklarasiýasynyň kabul edilen senesine görä amala aşyrylýar. Gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberlerini tölemegiň döwürleýinligi deklarant tarapyndan kesgitlenilýär. Şonda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberlerini tölemegiň anyk möhletleri şol pul möçberleriniň tölenilmeginiň degişli döwür başlanmaka amala aşyrylmalydygyndan ugur alnyp kesgitlenilýär.
4. Wagtlaýyn getirilen harytlar erkin dolanyşyga goýbermegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen halatynda gümrük paçlarynyň, salgytlaryň şertli kem-käsleýin boşadylmagy mahalynda tölenilen pul möçberi erkin dolanyşyga goýbermegiň gümrük düzgünine laýyklykda tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleri üçin tölenen hasap edilýär.
5. Gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden şertli kem-käsleýin boşadylmagy bilen wagtlaýyn getirilen mahalynda töletdirilip alynýan gümrük paçlarynyň, salgytlaryň umumy möçberi, harytlaryň wagtlaýyn getirmegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen pursatynda harytlar erkin dolanyşyga goýberilendäki tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberinden geçmeli däldir.
6. Harytlar başga gümrük düzgünlerine ýerleşdirilende gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden şertli kem-käsleýin boşadylan mahalynda tölenilen gümrük paçlarynyň, salgytlaryň pul möçberleri yzyna gaýtarylyp berilmäge degişli däldir.
7. Gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegine, şu Kodeksiň 258-nji maddasynyň üçünji bölegine laýyklykda, wagtlaýyn getirmäge rugsat alan şahs jogapkärçilik çekýär.
(2018-nji ýylyň 9-njy iýunyndaky we 2020-nji ýylyň 14-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2018 ý., № 2, 41-nji madda;2020 ý., № 1, 11-nji madda).
158-nji madda. Wagtlaýyn getiriliş möhletleri
1. Wagtlaýyn getiriliş möhleti iki ýyldan ybarat.
Wagtlaýyn getiriliş möhleti, eger harytlar:
1) “Uglewodorod serişdeleri hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda Nebit işlerini geçirmek üçin wagtlaýyn getirilýän bolsa - Nebit işlerini geçirmek üçin bellenilen möhlete;
2) şu Kodeksiň 23-nji babyna laýyklykda gümrük artykmaçlyklaryndan, ýeňilliklerinden we (ýa-da) aýratyn goragdan peýdalanýan daşary ýurtly şahslar tarapyndan wagtlaýyn getirilýän bolsa - şol şahslar tarapyndan kesgitlenilýän möhlete;
3) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde baglaşylan lizing şertnamasy esasynda wagtlaýyn getirilýän bolsa - lizing şertnamasynyň hereket edýän möhletine;
4) Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň çözgüdi esasynda önümçilik we önümçilik däl maksatly desgalary gurmak, düýpli abatlamak we olaryň durkuny täzelemek boýunça işleri amala aşyrmak üçin wagtlaýyn getirilýän bolsa - Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň çözgüdinde bellenilen möhlete,
bellenilip bilner.
Gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy, şu bölegiň 1-4-nji bentlerinde görkezilen halatlardan başga ýagdaýlarda, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşmagy esasynda harytlaryň aýratyn görnüşleri üçin wagtlaýyn getirmegiň şu bölegiň birinji tesiminde göz öňünde tutulandakydan has gysga ýa-da has dowamly aňryçäk möhletlerini belläp biler.
2. Harytlaryň wagtlaýyn getiriliş möhleti gümrük edaralary tarapyndan şeýle getirmekligiň maksatlaryny we ýagdaýlaryny nazara almak bilen, wagtlaýyn getirmäge rugsat almak üçin ýüz tutan şahsyň arzasyndan ugur alnyp şu maddanyň birinji böleginde görkezilen möhletleriň çäklerinde bellenilýär.
3. Wagtlaýyn getirmäge rugsat alan şahsyň delillendirilen ýüz tutmasy boýunça hem-de şu paragrafda göz öňünde tutulan talaplaryň we şertleriň bozulmagy bolmadyk mahalynda, harytlary wagtlaýyn getirmegiň bellenilen möhleti şu maddanyň birinji böleginde görkezilen möhletleriň çäklerinde gümrük edarasynyň çözgüdi boýunça uzaldylýar.
(2012-nji ýylyň 19-njy oktýabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 3, 69-njу madda).
159-njy madda. Gümrük düzgüniniň hereketiniň tamamlanmagy we togtadylmagy
1. Wagtlaýyn getirmegiň gümrük edarasy tarapyndan bellenilen möhletiniň tamamlanýan gününden gijä galman harytlar Türkmenistanyň gümrük çäginden çykarylmalydyr ýa-da şu Kodekse laýyklykda başga gümrük düzgünine mälim edilmelidir.
2. Wagtlaýyn getirmegiň gümrük düzgüni harytlaryň erkin dolanyşyga goýberilmegi bilen tamamlanyp biler.
Wagtlaýyn getirmegiň gümrük düzgüni harytlaryň erkin dolanyşyga goýberilmegi bilen tamamlanan mahalynda harytlaryň bahasy we mukdary harytlar wagtlaýyn getirmegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen gününe, gümrük paçlarynyň, salgytlaryň möçberleri bolsa – harytlaryň erkin dolanyşyga goýberilen gününe görä kesgitlenilýär.
3. Wagtlaýyn getirmegiň gümrük düzgüniniň hereketi şu ýagdaýlarda togtadylýar:
1) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda wagtlaýyn getirilen harytlar gozgalmasyz edilen ýa-da alnan mahalynda;
2) şu Kodeksiň 168-nji maddasynyň üçünji bölegine laýyklykda wagtlaýyn getirilen harytlar gümrük ammaryna ýerleşdirilen mahalynda;
3) özleri babatda gümrük paçlaryny, salgytlary tölemekden kem-käsleýin boşadylma ulanylýan wagtlaýyn getirilen harytlar erkin dolanyşyga goýbermegi göz öňünde tutmaýan başga gümrük düzgünlerine ýerleşdirilen mahalynda, wagtlaýyn getirmäge rugsat alan şahsyň haýyşy boýunça.
4. Togtadylyş möhleti tamamlanandan soň, wagtlaýyn getirmegiň gümrük düzgüniniň hereketi dikeldilýär.
5. Wagtlaýyn getiriliş möhletleriniň tamamlanmagy bilen şu Kodeksde bellenilen tertipde wagtlaýyn getirmegiň gümrük düzgüni tamamlanylmadyk harytlara gümrük edaralary şu Kodeksiň 39-njy babyna laýyklykda ygtyýarlyk edýärler.
(2018-nji ýylyň 9-njy iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2018 ý., № 2, 41-nji madda).
§5. WAGTLAÝYN ALYP GITMEK
160-njy madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
Wagtlaýyn alyp gitmek – Türkmenistanyň gümrük çäginde erkin dolanyşykda bolan harytlaryň, alnyp gidiliş gümrük paçlaryny tölemekden şertli doly boşadylyp hem-de harytlara Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ykdysady häsiýetli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylmazdan, Türkmenistanyň gümrük çäginiň daşynda wagtlaýyn ulanylyp bilinýän gümrük düzgüni.
161-nji madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
Wagtlaýyn alnyp gidilýän harytlaryň olar yzyna getirilen mahalynda gümrük edarasy tarapyndan kybaplanylyp bilnen şertlerinde wagtlaýyn alnyp gidilmegine ýol berilýär, Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda wagtlaýyn getirilýän harytlaryň şol görnüşdäki harytlar bilen çalşyrylmagyna rugsat berilýän halatlary muňa degişli däldir.
162-nji madda. Wagtlaýyn alnyp gidilýän harytlary peýdalanmak we olara ygtyýarlyk etmek boýunça çäklendirmeler
1. Wagtlaýyn alyp gitmegiň gümrük düzgüni tamamlanmazdan öň wagtlaýyn alnyp gidilen harytlaryň başga şahsa geçirilmegine ol şahs wagtlaýyn alyp gitmegiň gümrük düzgünini mälim eden şahsyň borçlaryny öz üstüne alan şertinde ýol berilýär.
2. Daşamagyň (ulagly daşamagyň), saklamagyň ýa-da ulanmagyň kadaly şertlerindäki tebigy könelme ýa-da tebigy azalma netijesinde üýtgemeginden başga ýagdaýda, wagtlaýyn alnyp gidilen harytlar üýtgewsiz ýagdaýda galmalydyr.
163-nji madda. Alnyp gidiliş gümrük paçlarynyň ulanylmagy
1. Harytlar wagtlaýyn alnyp gidilende alnyp gidiliş gümrük paçlaryny tölemekden boşadylýar.
2. Wagtlaýyn alnyp gidilýän harytlar yzyna getirilmedik mahalynda, harytlaryň gümrük bahasyndan we (ýa-da) olaryň alnyp gidilen wagtyndaky mukdaryndan, şeýle hem harytlaryň wagtlaýyn alyp gitmegiň gümrük düzgünine mälim edilen gününde hereket edýän gümrük paçlarynyň möçberlerinden ugur alnyp hasaplanylan alnyp gidiliş gümrük paçlarynyň pul möçberi tölenilýär.
164-nji madda. Wagtlaýyn alnyp gidiliş möhletleri
1. Wagtlaýyn alnyp gidiliş möhleti gümrük edarasy tarapyndan deklarantyň arzasy boýunça şeýle alyp gitmegiň maksatlaryndan we ýagdaýlaryndan ugur alnyp bellenilýär, ýöne harytlar alnyp gidilen gününden soň bir ýyldan geçip bilmez.
2. Deklarantyň delillendirilen arzasy boýunça harytlaryň wagtlaýyn alnyp gidiliş möhletleri gümrük edarasy tarapyndan uzaldylyp bilner.
3. Wagtlaýyn alnyp gidilen mahalynda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda yzyna getirilmegi hökmany bolan harytlaryň aýratyn görnüşleri üçin Türkmenistanyň Ministrler Kabineti wagtlaýyn alyp gitmegiň başga möhletlerini bellemäge haklydyr.
165-nji madda. Gümrük düzgüniniň tamamlanmagy
1. Wagtlaýyn alnyp gidilen harytlar Türkmenistanyň gümrük çägine yzyna getirilmäge degişlidir ýa-da wagtlaýyn alyp gitmegiň mälim edilen möhletiniň tamamlanýan gününden gijä galynman başga gümrük düzgünine mälim edilmelidir.
2. Gümrük edarasy harytlaryny wagtlaýyn alyp gitmegiň gümrük düzgünine ýerleşdiren şahsyň ýüz tutmasy boýunça, şu Kodeksde göz öňünde tutulan şertler we talaplar berjaý edilen mahalynda, wagtlaýyn alyp gitmegiň gümrük düzgünini eksport gümrük düzgünine üýtgetmäge rugsat berýär, wagtlaýyn alnyp gidilýän harytlaryň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda Türkmenistanyň gümrük çägine hökmany suratda yzyna getirilmäge degişli bolan halatlary muňa degişli däldir.
3. Wagtlaýyn alyp gitmegiň gümrük düzgüni eksport gümrük düzgünine üýtgedilen mahalynda harytlaryň bahasy we mukdary harytlaryň wagtlaýyn alyp gitmegiň gümrük düzgünine ýerleşdirilen gününe, gümrük paçlarynyň möçberleri bolsa- eksport gümrük düzgüniniň talaplaryna laýyklykda gümrük deklarasiýasy kabul edilen senesine görä kesgitlenilýär.
4. Wagtlaýyn alyp gitmegiň gümrük düzgüniniň eksport gümrük düzgünine üýtgedilmegine harytlar gümrük edarasyna görkezilmezden ýol berilýär.
§6. GÜMRÜK AMMARY
166-njy madda. Gümrük düzgüniniň mazmuny
Gümrük ammary – Türkmenistanyň çägine getirilen harytlaryň gümrük paçlary, salgytlar tölenilmezden hem-de Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen ykdysady häsiýetli gadaganlyklar we çäklendirmeler ulanylmazdan gümrük gözegçiligi astynda saklanylýan, alyp gitmek üçin niýetlenilen harytlaryň bolsa şu paragrafda göz öňünde tutulan şertlerde gümrük gözegçiligi astynda saklanylýan gümrük düzgüni.
167-nji madda. Gümrük ammarlary
1.Gümrük ammarlary bu maksatlar üçin ýörite niýetlenen we enjamlaşdyrylyp gurnalan, şu Kodeksiň 176-njy maddasynda bellenilen talaplara laýyk gelýän jaýlar we (ýa-da) açyk meýdançalardyr.
Gümrük ammary gümrük düzgünine ýerleşdirilen harytlar gümrük ammarlarynda saklanylýar, şu Kodeksiň 168-nji maddasynyň dördünji böleginde görkezilen harytlar muňa degişli däldir.
2. Gümrük ammarlary gümrük gözegçiligi zolagy bolup durýarlar.
3. Harytlar şu Kodeksde göz öňünde tutulan çäklendirmeleri nazara almak bilen islendik gümrük ammaryna ýerleşdirilip bilner.
168-nji madda. Harytlary gümrük düzgünine ýerleşdirmegiň şertleri
1. Gümrük ammary gümrük düzgünine islendik harytlar ýerleşdirilip bilner, Türkmenistanyň kanunçylygynda Türkmenistana getirilmegi we Türkmenistandan alnyp gidilmegi gadagan edilen harytlar, sanawy Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenilip bilinýän Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda çäklendirmeler ulanylýan başga harytlar, şeýle hem gümrük ammary gümrük düzgünine mälim edilen gününde ýaramlylyk möhleti şu Kodeksiň 169-njy maddasynyň ikinji bölegine laýyklykda bellenilen möhletlerden az bolan harytlar muňa degişli däldir.
2. Başga harytlara zyýan ýetirip biljek ýa-da aýratyn saklanyş şertlerini talap edýän harytlar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda bellenilen hökmany talaplaryň berjaý edilmegi bilen saklamak üçin ýörite gurnalan gümrük ammarlarynda ýa-da gümrük ammarlarynyň aýratyn jaýlarynda saklanylmalydyr.
3. Gümrük ammary gümrük düzgünine öň başga gümrük düzgünine ýerleşdirilen harytlar ýerleşdirilip bilner. Şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda gümrük ammaryna harytlaryň erkin dolanyşyga goýberilmegi göz öňünde tutulmaýan gümrük düzgünleriniň hereketini togtatmak maksady bilen daşary ýurt harytlary ýerleşdirilip bilner.
4. Gümrük edarasynyň ýazmaça görnüşdäki rugsady bolan mahalynda öz gabaralaryna görä amatly ýakynlykdaky gümrük ammaryna ýerleşdirilip bilinmeýän harytlaryň gümrük ammaryna hakykatda ýerleşdirmezden gümrük ammary gümrük düzgünine ýerleşdirilmegine ýol berilýär. Görkezilen halatda gümrük ammary gümrük düzgünini mälim eden şahs gümrük edarasyna harytlar erkin dolanyşyga goýberilen halatynda tölenilmäge degişli gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilmegini üpjün etmäge, şeýle hem şu paragrafda göz öňünde tutulan ähli beýleki talaplary we şertleri berjaý etmäge borçludyr. Şonda harytlaryň gümrük ammary gümrük düzgüninde bolýan döwründe aýrybaşgalanmagyny hem goşmak bilen harytlaryň islendik usul bilen başga şahslara peýdalanmaga we ygtyýarlyk etmäge geçirilmegine ýol berilmeýär.
169-njy madda. Harytlaryň gümrük ammarynda saklanylyş möhletleri
1. Harytlar gümrük ammarynda üç ýylyň dowamynda saklanylyp bilinýär.
2. Çäklendirilen ýaramlylyk we (ýa-da) ýerleniliş möhleti bolan harytlar gümrük ammary gümrük düzgüninden başga gümrük düzgünine mälim edilmelidir we görkezilen çäklendiriliş möhletiniň tamamlanmagyna alty aýdan gijä galman gümrük ammaryndan çykarylmalydyr, ýöne çalt zaýalanýan harytlar babatda gümrük işi babatdaky ygtyýarly döwlet edarasy tarapyndan görkezilen möhlet kemeldilip bilner.
3. Harytlaryň saklanylyş möhleti harytlaryny gümrük ammaryna ýerleşdirýän şahs tarapyndan şu maddada göz öňünde tutulan möhletleriň çäklerinde gümrük deklarasiýasynda kesgitlenilýär.
4. Harytlaryny gümrük ammaryna ýerleşdiren şahsyň delillendirilen ýüz tutmasy boýunça gümrük edarasy şu maddada göz öňünde tutulan möhletleriň çäklerinde harytlaryň saklanylyş möhletini uzaldýar.
170-nji madda. Gümrük ammarynda ýerleşen harytlar bilen geçirilýän operasiýalar
1. Harytlar babatda ygtyýarlyklary bolan şahslar we olaryň wekilleri gümrük ammarynda ýerleşen harytlar bilen, harytlaryň ýagdaýynyň üýtgemegine, olaryň gaplanylyşynyň bozulmagyna we (ýa-da) goýlan kybaplaýyş serişdeleriniň üýtgemegine getirmeýän şertlerinde, harytlaryň üýtgewsiz ýagdaýda abat saklanylmagyny üpjün etmek üçin zerur bolan adaty operasiýalary geçirmäge, harytlary gözden geçirmäge we olary ölçemäge, gümrük ammarynyň çäginde ondan-oňa geçirmäge haklydyr.
2. Şu maddanyň birinji böleginde görkezilmedik operasiýalar, şol sanda harytlaryň nusgalyklarynyň we nusgalarynyň alynmagy, ýönekeý ýygnama operasiýalary, şeýle hem tapgyrlaryň böleklere bölünmegini, ugratmalaryň düzülmegini, aýyl-saýyl etmegi, gaplanmagy, gaýtadan gaplanmagy, belgilenmegi, harytlaryň hilini gowulandyrmak üçin zerur bolan operasiýalary hem goşmak bilen harytlary satuwa we ulagly daşamaga taýýarlamak üçin zerur bolan operasiýalar harytlar babatda ygtyýarlyklara eýe bolan şahslar we olaryň wekilleri tarapyndan gümrük edarasynyň rugsady bilen amala aşyrylyp bilner.
Görkezilen operasiýalaryň amala aşyrylmagy diňe harytlaryň ýitirilmegine ýa-da olaryň düýpli häsiýetleriniň üýtgemegine getirip biljek halatynda gümrük edarasy olaryň geçirilmegi üçin rugsat bermekden ýüz öwürmäge haklydyr.
3. Gümrük ammarynda ýerleşen harytlaryň aýrybaşgalanmagyna, olar babatdaky eýelik etmek, peýdalanmak ýa-da ygtyýarlyk etmek hukuklarynyň geçirilmegine gümrük edarasyna ýazmaça görnüşde deslapdan habar bermek şerti bilen ýol berilýär, şu Kodeksiň 168-nji maddasynyň dördünji böleginde görkezilen harytlar muňa degişli däldir. Şonda harytlara emläk hukugyny edinen şahs gümrük edarasyna ýazmaça görnüşde ol harytlar babatda şu paragrafda bellenilen talaplaryň we şertleriň mundan beýläk berjaý ediljekdigi boýunça borçnama berýär. Harytlara emläk hukugyny edinen şahs gümrük edarasy tarapyndan görkezilen borçnama alnan gününiň yzyndan gelýän günden başlap şu Kodeksde harytlaryny gümrük ammaryna ýerleşdiren şahs babatda bellenilen borçlary çekýär.
4. Gümrük edarasynyň ýazmaça görnüşdäki rugsady bilen şu Kodeksiň 169-njy maddasynda bellenilen möhletler geçmezinden öň harytlaryň bir gümrük ammaryndan başga gümrük ammaryna geçirilmegine ýol berilýär. Şonda harytlaryň gümrük ammarynda saklanylyş möhletiniň dowamynyň arasy üzülmeýär we ol togtadylmaýar.
171-nji madda. Alnyp gidilmek üçin niýetlenilen harytlaryň gümrük paçlaryndan, salgytlardan boşadylmagy ýa-da gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilen pul möçberleriniň yzyna gaýtarylyp berilmegi
Öň başga gümrük düzgünlerine ýerleşdirilen we Türkmenistanyň gümrük çäginden alnyp gidilmäge niýetlenilen daşary ýurt harytlary gümrük ammaryna ýerleşdirilen mahalynda, görkezilen harytlar babatda getiriliş gümrük paçlary, salgytlar tölenilmeýär ýa-da görkezilen gümrük paçlarynyň, salgytlaryň tölenilen pul möçberleri gümrük edaralary tarapyndan yzyna gaýtarylyp berilýär, eger şeýle boşadylm