TÜRKMENISTANYŇ
K A N U N Y
Türkmenistanyň Jenaýat iş ýörediş kodeksini
tassyklamak we güýje girizmek hakynda
(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2009 ý., № 2, 29-njy madda)
1-nji madda. Türkmenistanyň Jenaýat iş ýörediş kodeksini tassyklamaly.
2-nji madda. Türkmenistanyň Jenaýat iş ýörediş kodeksini 2009-njy ýylyň 1-nji iýulyndan güýje girizmeli.
3-nji madda. “Türkmenistan SSR Jenaýat-prosessual kodeksini tassyklamak hakynda” Türkmenistan SSR-niň Kanuny bilen 1961-nji ýylyň 22-nji dekabrynda tassyklanan Türkmenistan SSR Jenaýat-prosessual kodeksini, şeýle hem 1961-nji ýylyň 22-nji dekabryndan 2009-njy ýylyň 1-nji iýulyna çenli döwürde Türkmenistan SSR Jenaýat-prosessual kodeksine üýtgetmeler we goşmaçalar girizilen ähli kanunlary 2009-njy ýylyň 1-nji iýulyndan güýjüni ýitiren hasap etmeli.
4-nji madda. Türkmenistanyň Adalat ministrligi Türkmenistanyň Jenaýat iş ýörediş kodeksinden gelip çykýan üýtgetmeleri we goşmaçalary Türkmenistanyň kanunçylygyna girizmek boýunça teklipleri bir aý möhletde taýýarlamaly we bellenilen tertipde Türkmenistanyň Mejlisine hödürlemeli.
Türkmenistanyň Jenaýat iş ýörediş kodeksi güýje gireninden soň ýokarda görkezilen kanunlar we gaýry kadalaşdyryjy hukuk namalary oňa laýyk getirilýänçä şol Kodekse garşy gelmeýän bölegi babatda ulanylýarlar.
Türkmenistanyň Gurbanguly
Prezidenti Berdimuhamedow
Aşgabat şäheri
2009-njy ýylyň 18-nji apreli
№ 28-IV
TÜRKMENISTANYŇ
JENAÝAT IŞ ÝÖREDIŞ KODEKSI
UMUMY BÖLEK
Birinji bölüm
Esasy düzgünler
1-nji bap. Türkmenistanyň jenaýat iş ýörediş kanunçylygy
1-nji madda. Jenaýat kazyýet önümçiliginiň tertibini kesgitleýän kanunçylyk
1. Türkmenistanyň çäklerinde jenaýat işi boýunça önümçiligiň tertibi Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýan Türkmenistanyň Jenaýat iş ýörediş kodeksi arkaly kesgitlenilýär. Jenaýat iş ýöredişi kesgitleýän aýry-aýry kanunlar şu Kodekse goşulmaga degişlidir.
2. Jenaýat kazyýet önümçiliginiň şu Kodeks bilen bellenilen tertibi ýeke-täkdir we ähli jenaýat işleri boýunça hem-de jenaýat iş ýöredişe degişli ähli gatnaşyjylar üçin hökmanydyr.
3. Jenaýat iş ýöredişiň tertibini düzgünleşdirýän Türkmenistanyň halkara şertnamalary we Türkmenistan tarapyndan ykrar edilen halkara hukugynyň umumy ýörelgeleri we kadalary jenaýat iş ýörediş hukugynyň aýrylmaz bölegidir.
2-nji madda. Halkara ylalaşyklary
Eger Türkmenistanyň halkara ylalaşyklarynda şu Kodeksde beýan edilen düzgünlerden başga düzgünler bellenen bolsa, onda halkara ylalaşyklarynyň düzgünleri ulanylýar.
3-nji madda. Jenaýat iş ýörediş kanunynyň wagt we giňişlik boýunça hereketi
1. Jenaýat işi boýunça önümçilikde degişli tertipde anyklaýyş, deslapky derňew geçirilýän ýa-da kazyýetiň işe seredýän wagtynda hereket edýän jenaýat iş ýörediş kanuny ulanylýar.
2. Iş ýöredişe gatnaşyjylaryň hukuklaryny ýatyrýan ýa-da kemeldýän, olaryň ulanylmagyny goşmaça şertler bilen çäklendirýän jenaýat iş ýörediş kanunynyň yzyna täsir ediş güýji ýokdur.
3. Türkmenistanyň çäklerinde jenaýat işleri boýunça önümçilik jenaýatyň edilen ýerine garamazdan şu Kodekse laýyklykda alnyp barylýar.
4. Türkmenistanyň çäklerinden daşarda onuň jenaýat iş ýörediş kanuny Türkmenistanyň Döwlet baýdagynyň astynda hereket edýän ýa-da onuň tanadyjy belliklerini göterýän we Türkmenistanyň duralgalaryna (meýdanlaryna) ýazylan deňiz, derýa ýa-da howa ulaglarynda hem ulanylýar.
4-nji madda. Türkmenistanyň çäginde daşary ýurt döwletiniň jenaýat iş ýörediş hukugyny ulanmak
Eger Türkmenistan tarapyndan resmi tassyklanan halkara şertnamasynda göz öňünde tutulan bolsa, Türkmenistanyň çäginde daşary ýurt döwletiniň derňew edaralaryna we kazyýetine ýa-da olaryň tabşyrmagy boýunça jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edarasyna daşary ýurt döwletiniň jenaýat iş ýörediş hukugyny ulanmaga ýol berilýär.
5-nji madda. Daşary ýurt raýatlary we raýatlygy bolmadyk adamlar barada jenaýat iş ýörediş kanunyny ulanmak
1. Daşary ýurt raýatlary we raýatlygy bolmadyk adamlar barada jenaýat kazyýet önümçiligi şu Kodeksiň düzgünlerine laýyklykda alnyp barylýar.
2. Diplomatik we beýleki ýeňilliklere hem-de ýörite goraglylyk hukugyna eýe bolan adamlar barada jenaýat kazyýet önümçiliginiň aýratynlyklary şu Kodeksiň 50-nji baby bilen kesgitlenilýär.
6-njy madda. Şu Kodeksde bar bolan käbir atlaryň we adalgalaryň düşündirilişi
Şu Kodeksde bar bolan atlaryň we adalgalaryň aşakdaky manysy bardyr:
1) alibi – jenaýat edilen wagtynda güman edilýäniň ýa-da aýyplanýanyň başga ýerde bolmagy;
2) anyklaýjy – anyklaýyş edaralary tarapyndan bellenilen wezipeli adamdyr;
3) anyklaýyş – şu Kodeksde bellenilen ygtyýarlaryň çäklerinde işiň boluş ýagdaýyny ýüze çykarmak, anyklamak, berkitmek hem-de jenaýat eden adamlary jenaýat jogapkärçiligine çekmek boýunça anyklaýyş edaralarynyň kazyýete çenli iş ýöredişiniň görnüşidir;
4) arz ediji – jenaýat kazyýet önümçiligi tertibinde özüniň (kesekiniň) hakyky ýa-da çaklanylýan hukugyny goramak üçin kazyýete ýa-da jenaýat yzarlaýyş edaralaryna ýüzlenen adamdyr;
5) aýyplaw tarapy – döwlet aýyplaýjysy, jebir çeken, raýat hak isleýjisi, olaryň kanuny wekilleri we wekilleridir;
6) aklaw tarapy – kazyýetde işi seredilýän, onuň kanuny wekili, adwokaty, raýat jogap berijisi we onuň wekili;
7) adwokat – jenaýat işleri boýunça kazyýet önümçiligine gatnaşýan ýuridik maslahathanasynyň adwokatlary, fiziki we ýuridiki şahslara hukuk kömegini berýän hususy telekeçiler, edara görnüşli tarapyň hukuk kömegini berýän işgärleri we adwokat hökmünde gatnaşmaga rugsat edilen güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň, iş kesileniň we aklananyň ýakyn garyndaşlary;
8) başlyklyk ediji – jenaýat işine seredilen mahalynda ýolbaşçylyk edýän kazydyr;
9) birinji basgançakly kazyýet – işi düýp manysy boýunça çözmäge hukukly kazyýetdir;
10) dahylsyzlyk – adamyň jenaýaty etmäge anyklanmadyk dahyllylygy ýa-da anyklanan dahylsyzlygydyr;
11) derňew bölüminiň müdiri – prokuratura, içeri işler, milli howpsuzlyk edaralarynyň derňew müdirlikleriniň, bölümleriniň, bölümçeleriniň, toparlarynyň ýolbaşçysydyr hem-de öz ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde hereket edýän onuň orunbasarlarydyr;
12) derňewe degişlilik – jenaýaty derňemegiň haýsy deslapky derňew ýa-da anyklaýyş edarasynyň ygtyýarlylygyna degişlidigini kesgitleýän şu Kodeksde bellenilen alamatlaryň jemidir;
13) deslapky derňew – şu Kodeksde kesgitlenen ygtyýarlaryň çäklerinde işiň ýagdaýlarynyň jemini ýüze çykarmak, anyklamak we berkitmek hem-de jenaýat eden adamlary jenaýat jogapkärçiligine çekmek boýunça ygtyýarlandyrylan edaralaryň kazyýete çenli iş ýöredişiniň görnüşidir;
14) döwlet aýyplaýjysy – kazyýetde döwletiň adyndan jenaýat işi boýunça aýyplawy goldaýan ýa-da ony goldamakdan ýüz dönderýän prokuratura edarasynyň wezipeli adamydyr;
15) gijeki wagt – sagat ýigrimi ikiden alta çenli bolan wagtdyr;
16) gözegçilik basgançakly kazyýet – kanuny güýje giren hökümler, kesgitnamalar we kararlar barada getirilen şikaýatlar, teklipnamalar, netijenamalar, garşylyknamalar boýunça işlere gözegçilik tertibinde seredýän kazyýetdir;
17) gözegçilik tertibindäki garşylyknama – kanun boýunça ygtyýarlandyrylan adamyň gözegçilik tertibindäki şikaýat, teklipnama ýa-da öz başlangyjy bilen kanuny güýje giren hökümi, kesgitnamany, karary sökmek ýa-da üýtgetmek hakyndaky garşylyknamasydyr;
18) gözegçilik tertibindäki netijenama – kanuny güýje giren hökümiň, kesgitnamanyň, kararyň üstünden welaýat we welaýat hukukly şäher kazyýetleriniň başlyklarynyň getiren netijenamasydyr;
19) gözegçilik tertibindäki şikaýat – kanuny güýje giren hökümiň, kesgitnamanyň, kararyň üstünden getirilen şikaýatdyr;
20) gözegçilik tertibindäki teklipnama – prokuroryň kanuny güýje giren hökümiň, kesgitnamanyň, kararyň üstünden getiren teklipnamasydyr;
21) haýyşnama – tarapyň ýa-da arz edijiniň jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara haýyş bilen ýüz tutmasydyr;
22) höküm – kazyýetde işi seredilýäniň günälidigi ýa-da bigünädigi hakyndaky we ol barada jezany ulanmalydygy ýa-da ulanmaly däldigi hakyndaky mesele boýunça birinji basgançakly kazyýetiň çykarýan çözgüdidir;
23) hususy kesgitnama (karar) – iş boýunça anyklanan kanun bozulmalara, jenaýat edilmegine ýol açýan hem-de degişli çäreler görülmegini talap edýän sebäplere we şertlere, şeýle-de raýatyň raýatlyk borjuny ýerine ýetirmegi bilen baglanyşykly jenaýatyň üstüni açmakda we onuň öňüni almakda görkezen edermenligine kazynyň ýa-da kazyýetiň döwlet edaralarynyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň hem-de wezipeli adamlaryň ünsüni çekýän kesgitnamasydyr (kararydyr);
24) hususy şikaýat – birinji basgançakly kazyýetiň kanuny güýje girmedik karary ýa-da kesgitnamasy baradaky şikaýatdyr;
25) hususy teklipnama – birinji basgançakly kazynyň ýa-da kazyýetiň kanuny güýje girmedik karary ýa-da kesgitnamasy barada prokuroryň teklipnamasydyr;
26) sanksiýa – anyklaýja, sülçä degişli derňew we beýleki iş ýörediş hereketlerini etmek, şeýle-de olara iş ýörediş çözgütlerini kabul etmek barasynda prokuroryň berýän rugsadydyr (razylygydyr);
27) ikinji basgançakly kazyýet – birinji basgançakly kazyýetiň kanuny güýje girmedik hökümleri we kesgitnamalary hem-de kazylaryň kararlary baradaky şikaýatnamalar we teklipnamalar boýunça işlere nägilelik tertibinde seredýän kazyýetdir;
28) iş boýunça önümçilik – anyk jenaýat işi boýunça ony gozgamagyň, kazyýete çenli taýýarlamagyň, kazyýetde seretmegiň we kazyýetiň hökümini, kararyny ýa-da kesgitnamasyny ýerine ýetirmegiň dowamynda amala aşyrylýan iş ýörediş hereketleriniň we çözgütleriniň jemidir;
29) iş ýörediş çözgütleri – şu Kodeksde bellenilen tertipde kazynyň, kazyýetiň, prokuroryň, sülçiniň we anyklaýjynyň kabul edýän çözgütleridir;
30) iş ýörediş hereketleri – jenaýat kazyýet önümçiliginiň dowamynda şu Kodekse laýyklykda geçirilýän hereketlerdir;
31) iş ýöredişe gatnaşyjylar – jenaýat yzarlaýşyny we aýyplawy kazyýetde goldamagy amala aşyrýan edaralar we adamlar, şeýle hem jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda özleriniň ýa-da olaryň wekilçilik edýän hukuklaryny we bähbitlerini goraýan adamlar: anyklaýyş edarasy, anyklaýjy, sülçi, derňew bölüminiň müdiri hem-de öz ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde hereket edýän onuň orunbasary, prokuror (döwlet aýyplaýjysy), güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän, olaryň kanuny wekilleri, adwokaty, raýat jogap berijisi, onuň kanuny wekili we wekili, jebir çeken, raýat hak isleýjisi, olaryň kanuny wekilleri we wekilleridir;
32) işiň materiallary – işiň aýrylmaz bölegi hasaplanylýan ýa-da oňa bellenilen tertipde goşulan, şeýle hem işiň ýagdaýlaryny anyklamakda ähmiýeti bolup biljek resminamalar, närseler hem-de habarlardyr;
33) jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan beýleki adamlar – kazyýet mejlisiniň kätibi, terjimeçi, şaýat, güwä, bilermen, hünärmen;
34) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaralar we adamlar – kazyýet, kazy, şeýle hem jenaýat işi boýunça kazyýete çenli önümçilik alnyp barlanda jenaýat yzarlaýyş edaralary we jenaýat yzarlaýşyny amala aşyrýan adamlar;
35) jenaýat işi boýunça kazyýete çenli önümçilik – jenaýat işiniň gozgalan pursadyndan başlap, düýp manysy boýunça seretmek üçin kazyýete iberilýänçä jenaýat işi boýunça alnyp barylýan önümçilik (anyklaýyş we deslapky derňew), şeýle hem aklaw tarapyndan jenaýat işi boýunça materiallary taýýarlamakdyr;
36) jenaýat işi – amala aşyrylan diýlip çaklanylýan bir ýa-da birnäçe jenaýatlar babatda jenaýat yzarlaýyş edarasy we kazyýet tarapyndan alnyp barylýan aýrybaşgalanylan önümçilikdir;
37) Häkimlikleriň ýanyndaky Jenaýat jezalaryny ýerine ýetirýän edaralaryň işinde kanunçylygyň berjaý edilişine gözegçiligi güýçlendirmek hem-de jeza çäresini çekýänler we ondan boşap, gözegçilikde duranlar bilen iş geçirýän gözegçilik topary (mundan beýläk –jenaýat jezasynyň ýerine ýetirilişine gözegçilik edýän topar )-jeza çäresini çekýänleri we ondan boşap, gözegçilikde duranlary jemgyýet üçin peýdaly zähmete çekmek, olaryň zähmetini, ýaşaýyş –durmuşyny talaba laýyk guramak, olary düzetmek we gaýtadan terbiýelemek işlerini alyp barýan topar;
38) jenaýat kanuny – Türkmenistanyň Jenaýat kodeksidir;
39) jenaýat yzarlaýşyny amala aşyrýan edaralar we adamlar – anyklaýyş, derňew edaralary, anyklaýjy, sülçi we prokuror;
40) jenaýat yzarlaýyş – hakykat ýüzünde edilen hereketlerde jenaýat kanunynda gadagan edilen etmişli hereketleriň alamatlarynyň bardygyny ýa-da ýokdugyny, eger bar bolsa, onda ony edendir diýip güman edilýän adamyň şol etmişleri etmekde günälidigini ýa-da günäsizdigini tassyklaýan subutnamalary toplamak maksady bilen jenaýat yzarlaýyş edaralary tarapyndan amala aşyrylýan iş ýörediş hereketleridir;
41) kanuny wekiller – aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň ýa-da jebir çekeniň ata-enesi, perzentlige alyjylary, hossarlary, howandarlary, şeýle hem aýyplanýana, kazyýetde işi seredilýäne ýa-da jebir çekene hossarlyk, howandarlyk edýän edaralaryň we guramalaryň wekilleridir;
42) karar – Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň Giňişleýin mejlisiniň, Prezidiumynyň, welaýat we welaýat hukukly şäher kazyýetleriniň prezidiumynyň, kazynyň kabul eden çözgüdidir; anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň anyklaýşy we deslapky derňewi geçirýän mahalynda kabul eden çözgüdidir;
43) kazy – kanunda bellenilen tertipde kazyýet häkimiýetini amala aşyrýan kazyýetiň başlygy, kazyýetiň başlygynyň orunbasary, kazy, kazyýetiň oturdaşydyr;
44) kazyýet – Türkmenistanyň kazyýet ulgamyna girýän we adyl kazyýetligi amala aşyrýan kazyýet häkimiýetiniň edarasydyr. Oňa Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti, welaýat we welaýat hukukly şäher kazyýetleri, etrap we etrap hukukly şäher kazyýetleri degişlidir;
45) kazyýet seljerişi – birinji, ikinji we gözegçilik basgançakly kazyýetleriň kazyýet mejlisidir;
46) kazyýet önümçiligi – jenaýat işleri boýunça kazyýete çenli we kazyýet önümçiligidir;
47) kesgitnama- jenaýat işi boýunça önümçilik ýöredilen mahalynda birinji basgançakly kazyýetiň hökümden başga çykaran her bir çözgüdidir; ikinji basgançakly kazyýetiň her bir çözgüdidir; kazyýetiň kanuny güýje giren hökümlerine, kesgitnamalaryna we kararlaryna gaýtadan seredilen mahalynda Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň jenaýat işleri boýunça kazyýet kollegiýasynyň kabul eden çözgüdidir; kazyýetiň hökümi ýerine ýetiriş tertibinde çykaran her bir çözgüdidir;
48) nägilelik tertibindäki teklipnama – kanuny güýje girmedik hökümi sökmek ýa-da üýtgetmek hakynda prokuroryň teklipnamasydyr;
49) nägilelik tertibindäki şikaýat – kanuny güýje girmedik höküm baradaky şikaýatdyr;
50) öý dökmek – jenaýatyň yzlaryny özünde saklaýan närseleri, jenaýat ediş gurallaryny, jenaýatly ýol bilen gazanylan zatlary we gymmatlyklary, jenaýat işi üçin möhüm subut edijilik ähmiýeti bolup biljek başga zatlary, resminamalary gözläp tapmak we almak, jenaýat yzarlaýşyndan gizlenýän adamlary tutup saklamak maksady bilen şu Kodeksde bellenilen tertipde geçirilýän derňew hereketleridir;
51) prokuror – Türkmenistanyň Baş prokurory we oňa tabyn prokurorlar, olaryň orunbasarlary, degişli ygtyýarlyklary bolan uly kömekçileri we kömekçileri, baş müdirlikleriň we müdirlikleriň müdirleri hem-de orunbasarlary, baş bölümleriň we bölümleriň müdirleri hem-de orunbasarlary, uly prokurorlar we prokurorlar, prokuror – kriminalistlerdir;
52) prokuroryň netijenamasy – prokuroryň täze ýüze çykan ýagdaýlar boýunça işi täzeden başlamak hakyndaky çözgüdidir;
53) prokuroryň pikiri – prokuroryň kanunda göz öňünde tutulan halatlarda kazyýetde aýdýan pikiridir;
54) sülçi – hakykat ýüzünde bolup geçen wakada jenaýatyň alamatlarynyň bardygyny ýa-da ýokdugyny, şol hereketleri etmekde güman edilýän adamyň günälidigini tassyklaýan ýa-da tassyklamaýan subutnamalary toplamak işini amala aşyrýan prokuratura, içeri işler, milli howpsuzlyk edaralarynyň wezipeli adamydyr;
55) taraplar – kazyýet seljerişinde bäsleşik we deňhukuklylyk esasynda aýyplawy we aklawy amala aşyrýan edaralar we adamlardyr;
56) teklipnama, şikaýat – anyklaýyş, deslapky derňew edaralarynyň, prokuroryň, kazynyň ýa-da kazyýetiň hereketlerine ünsi çekmek üçin iş ýöredişe gatnaşyjylaryň şu Kodeksde bellenilen tertipde berýän resminamalarydyr;
57) teswirnama – geçirilen derňew we kazyýet hereketleri, onuň mazmuny we netijeleri takyk beýan edilen, şu Kodeksde bellenilen tertipde düzülen resminamadyr;
58) wekil – jenaýat işi boýunça önümçilikde jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň, raýat jogap berijisiniň kanuny bähbitleriniň tarapyny tutmaga hukukly adamdyr;
59) ýakyn garyndaşlar – ata-ene, çagalar, perzentlige alyjylar, perzentlige alnanlar, süýtdeş doganlar we uýalar, ata-baba, ene-mama, agtyklar hem är-aýaldyr;
60) ýaşaýyş jaýy – bir ýa-da birnäçe adamyň wagtlaýyn ýa-da hemişelik ýaşamagy üçin niýetlenen jaý ýa-da bina, şol sanda: döwlete degişli jaýlar, gulluk, umumy ýaşaýyş jaýlary, hususy ýa-da kärendesine alnan jaý, öý, ýazlag öýi, olara gös-göni ýanaşyk duran eýwan, aşhana, ýerzemin, ýaşalýan binanyň üçegi (köp öýli jaýlardan başga), myhmanhana otagy, deňiz ýa-da derýa gämisiniň, otlynyň gulluk we ýaşalýan otaglarydyr.
(2010-njy ýylyň 1-nji iýulyndaky, 2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky, 2016-njy ýylyň 26-njy martyndaky, 2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky, 2018-nji ýylyň 9-njy iýunyndaky, 2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky we 2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 3, 42-nji madda; 2012 ý., № 4, 110-nji madda; 2016 ý., № 1, 65-nji madda; 2017 ý., № 3, 110-njy madda; 2019 ý., № 1, 8-nji madda; 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
2-nji bap. Jenaýat iş ýöredişiň wezipeleri we ýörelgeleri
7-nji madda. Jenaýat iş ýöredişiň wezipeleri
1. Jenaýat iş ýöredişiň wezipeleri jenaýatlaryň üstüni tiz we doly açmakdyr, günäkärleri paş etmekdir hem-de jenaýat eden her bir adamyň adalatly jeza çäresine sezewar edilmegi, ýekeje-de bigünä adamyň jenaýat jogapkärçiligine çekilmezligi we oňa iş kesilmezligi üçin jenaýat kanunynyň dogry ulanylmagyny üpjün etmekdir.
2. Jenaýat işleri boýunça önümçiligiň şu Kodeksde bellenilen tertibi adamy esassyz günäli bilmekden we oňa iş kesmekden goramaga, onuň hukuklarynyň we azatlyklarynyň bikanun çäklendirilmeginiň öňüni almaga, şeýle hem kanunylygyň we hukuk tertibiniň pugtalandyrylmagyna, jenaýatlaryň öňüniň alynmagyna we olaryň ýok edilmegine, adamlary hukuk kadalaryny hormatlamak ruhunda terbiýelemäge ýardam etmelidir.
8-nji madda. Jenaýat iş ýöredişiň ýörelgeleri we olaryň ähmiýeti
1. Kodeksiň şu babynda getirilen esas goýujy häsiýete eýe bolan we her bir iş boýunça önümçiligiň dogrudygyny hem esaslydygyny kesgitleýän düzgünler jenaýat iş ýöredişiň ýörelgeleridir.
2. Jenaýat iş ýöredişiň ýörelgeleriniň ähmiýeti olaryň bozulmagy onuň häsiýetine we wajyplygyna baglylykda iş boýunça geçirilen önümçiligiň hakyky däl diýlip ykrar edilmeginden, şeýle önümçiligiň dowamynda çykarylan çözgütleriň sökülmeginden ýa-da toplanan materiallaryň subutnamalar hökmünde güýji ýok diýlip ykrar edilmeginden ybaratdyr.
9-njy madda. Kanunylyk
1. Anyklaýyş edarasy, anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet jenaýat işleri boýunça önümçilikde şu Kodeksiň talaplaryny gyşarnyksyz berjaý etmäge borçludyrlar.
2. Jenaýat yzarlaýyş edaralary, kazyýet tarapyndan jenaýat işleri boýunça önümçilik ýöredilende kanunyň bozulmagy ýolberilmesizdir we ol kanunda bellenen tertipde jogapkärçilige, bikanun namalaryň hakyky däl diýlip ykrar edilmegine we olaryň sökülmegine getirýär.
10-njy madda. Adyl kazyýetligiň diňe kazyýet tarapyndan amala aşyrylmagy
1. Türkmenistanda jenaýat işleri boýunça adyl kazyýetlik diňe kazyýet tarapyndan amala aşyrylýar. Kazyýetiň ygtyýarlarynyň kimdir biri tarapyndan bikanun eýelenmegi kanunda bellenen tertipde jogapkärçilige eltýär.
2. Diňe kanuna laýyklykda we kazyýetiň hökümi bolmasa, hiç kim jenaýat etmekde günäkär hasap edilip, şeýle hem jenaýat jezasyna sezewar edilip bilinmez.
3. Kazyýetiň ygtyýarlylygy, onuň garamagynyň hukuk çäkleri, onuň jenaýat kazyýet önümçiligini alyp barmagynyň tertibi kanun arkaly kesgitlenilýär we ol özbaşdak üýtgedilip bilinmez. Jenaýat işlerine seretmek üçin nähilidir bir at bilen adatdan daşary kazyýetleriň we kazyýetiň ygtyýarlyklary berlen beýleki düzümleriň döredilmegine ýol berilmeýär.
4. Degişliligi boýunça özüne degişli bolmadyk jenaýat kazyýet önümçiligini amala aşyran, öz ygtyýarlarynyň çäginden çykan ýa-da başga ýol bilen şu Kodeksde göz öňünde tutulan jenaýat kazyýet önümçiliginiň ýörelgelerini bozan kazyýetiň hökümi ýa-da başga çözgütleri bikanundyr we olar sökülmäge degişlidir.
5. Jenaýat işi boýunça kazyýetiň hökümi we beýleki çözgütleri degişli kazyýetler tarapyndan diňe şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde barlanylyp we täzeden seredilip bilner.
11-nji madda. Adam hukuklarynyň we azatlyklarynyň kazyýet arkaly goragy
1. Her kimiň öz hukuklaryny we azatlyklaryny kazyýet arkaly goramaga haky bardyr.
2. Döwlet kanunda bellenilen halatlarda we tertipde jebir çekeniň adyl kazyýetlikden peýdalanmagyny, ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyny üpjün edýär.
12-nji madda. Şahsyýetiň ynsanlyk mertebesine we abraýyna hormat goýmak
1. Jenaýat işi boýunça önümçilik amala aşyrylan mahaly jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan şahsyýetiň ynsanlyk mertebesini peseldýän ýa-da abraýyny gaçyrýan çözgütler we hereketler gadagan edilýär, şu Kodeksde göz öňünde tutulmadyk maksatlar üçin adamyň gizlin saklamagy zerur hasap edýän şahsy durmuşy hakyndaky maglumatlary, şeýle hem şahsy häsiýetli maglumatlary ýygnamaga, ulanmaga we ýaýratmaga ýol berilmeýär.
2. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaralaryň bikanun hereketleri netijesinde adama ýetirilen zyýanyň öwezi kanunda bellenilen tertipde dolunmaga degişlidir.
13-nji madda. Şahsyýetiň eldegrilmesizligi
1. Her kim erkinlige we şahsy eldegrilmesizlige bolan hukuga eýedir. Şu Kodeksde bellenen esaslardan we tertipden başga ýagdaýlarda hiç kim jenaýat etmekde güman edilip, tutulyp saklanylyp, tussag edilip ýa-da başga ýol bilen azatlykdan mahrum edilip bilinmez.
2. Her bir tutulyp saklanylana, onuň tutulyp saklanylmagynyň esaslary, şeýle hem onuň güman edilýän ýa-da aýyplanýan jenaýatynyň maddalaşdyrylyşy haýal etmän habar berilýär.
3. Kazyýet, prokuror bikanun tutulyp saklanylan, tussag edilen ýa-da lukmançylyk edarasyna bikanun ýerleşdirilen, kanunda ýa-da hökümde bellenilen möhletden köp saklanylýan adamy haýal etmän boşatmaga borçludyr.
4. Jenaýat iş ýöredişe gatnaşýanlaryň hiç biriniň garşysyna zorluk ulanmak, ýowuz çemeleşmek ýa-da mertebesini kemsidýän derejede olara el gatmak bolmaz.
5. Hiç kim adamyň janyna we saglygyna howp salýan iş ýörediş hereketlerine gatnaşmaga zor bilen çekilip bilinmez. Şahsyýetiň eldegrilmesizligini bozýan iş ýörediş hereketleri adamyň ýa-da onuň kanuny wekiliniň erkiniň garşysyna diňe şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda we tertipde ulanylyp bilner.
6. Ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmek ulanylan adamy, şeýle hem jenaýat etmekde güman edilip tutulyp saklanylan adamy onuň janyna we saglygyna howp salmagyň aradan aýrylmagy şertlerinde saklamak amala aşyrylmalydyr.
7. Adamyň azatlykdan bikanun mahrum edilmegi, onuň jany we saglygy üçin howply şertlerde saklanylmagy, oňa ýowuz çemeleşilmegi netijesinde ýetirilen zyýan şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde öwezi dolunmaga degişlidir.
14-nji madda. Jenaýat işleri boýunça önümçilik ýöredilende adam hukuklaryny we azatlyklaryny goramak
1. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan adamlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny goramaga, olaryň amala aşyrylmagy üçin şertleri döretmäge, jenaýat iş ýöredişe gatnaşyjylaryň kanuny talaplarynyň kanagatlandyrylmagy üçin haýal etmän degişli çäreleri görmäge borçludyr.
2. Jenaýat işi boýunça önümçilikde adam hukuklarynyň we azatlyklarynyň bozulmagy netijesinde ýetirilen zyýan şu Kodeksde göz öňünde tutulan esaslarda we tertipde öwezi dolunmaga degişlidir.
3. Öldürmek, zorluk ulanmak, emlägini ýok etmek we zaýalamak ýa-da başga howply bikanun hereketleri ulanmak bilen jebir çekene, şaýada, jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan beýleki adamlara, şeýle hem olaryň maşgala agzalaryna, başga ýakyn garyndaşlaryna howp abanýandygy hakynda ýeterlik esas bolan mahalynda jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde bu adamlaryň janyny, saglygyny, namysyny, mertebesini we emlägini goramak boýunça kanunda göz öňünde tutulan ähli çäreleri görmäge borçludyr.
15-nji madda. Şahsy durmuşyň eldegrilmesizligi. Hat alyşmagyň, telefon gepleşikleriniň, poçta, telegraf, şeýle hem Internetiň üsti bilen berilýän beýleki habarlaryň syry
Adamlaryň hususy durmuşy, şahsy we maşgala syry kanun arkaly goralýar. Her kimiň şahsy goýumlarynyň we süýşürintgileriniň, hat alyşmagynyň, telefon gepleşikleriniň, poçta, telegraf, şeýle hem Internetiň üsti bilen berilýän beýleki habarlaryň syryny, elektron poçta we beýleki habarlarynyň syryny saklamaga haky bardyr. Jenaýat iş ýöredişiň dowamynda bu hukuklary çäklendirmäge diňe kanunda göni göz öňünde tutulan halatlarda we tertipde ýol berilýär.
16-njy madda. Ýaşaýyş jaýynyň eldegrilmesizligi
1. Ýaşaýyş jaýy eldegrilmesizdir. Jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda ýaşaýyş jaýyna eldegrilmesizlik düzgünini bozmaga hiç kimiň haky ýokdur. Kanunda göni görkezilen esaslar bolmasa, hiç kimi ýaşaýyş jaýyndan mahrum etmek bolmaz. Kanuna garşy gelýän hereketler bilen ýaşaýyş jaýyna hyýanatçylyk edilen halatynda adamyň ony goramaga haky bardyr.
2. Ýaşaýyş jaýyna girmek bilen baglanyşykly iş ýörediş hereketleri diňe şu Kodeksde göz öňünde tutulan esaslarda we tertipde geçirilip bilner.
17-nji madda. Eýeçiligiň eldegrilmesizligi
1. Eýeçiligiň eldegrilmesizligi kanun tarapyndan kepillendirilýär. Kazyýetiň çözgüdi bolmasa, hiç kim öz eýeçiliginden mahrum edilip bilinmez.
2. Diňe şu Kodeksde görkezilen halatlarda we tertipde iş ýörediş hereketleriniň dowamynda adamlaryň banklardaky goýumlary we beýleki emläkleri gozgamasyz edilip, şeýle hem alnyp bilner.
18-nji madda. Bigünälik prezumpsiýasy
1. Her bir adam onuň jenaýatly etmişi etmekde günälidigi şu Kodeksde bellenen tertipde subut edilýänçä we kazyýetiň kanuny güýje giren hökümi bilen anyklanýança bigünä hasap edilýär.
2. Günäkärdigi barada dörän aradan aýryp bolmajak şübheler aýyplanýanyň peýdasyna çözülýär. Jenaýat we jenaýat iş ýörediş kanunlary ulanylan mahaly ýüze çykan şübheler hem aýyplanýanyň peýdasyna çözülmelidir.
3. Hiç kim özüniň bigünädigini subut etmäge borçly däldir. Başga subutnamalar bolmazdan, diňe günäni boýun alnyp berlen görkezme günäni tassyk edip bilmez.
4. Aýyplaw hökümi çaklamalara esaslandyrylyp bilinmez, ol anyk subutnamalaryň ýeterlik jemi bilen tassyklanan bolmalydyr.
5. Adyl kazyýetlik amala aşyrylanda bikanun usul bilen toplanan, gelip çykyşy näbelli bolan subutnamalar derňelmäge we ulanylmaga degişli däldir.
19-njy madda. Gaýtadan jenaýat yzarlaýşyna we iş kesilmegine ýolberilmesizlik
Hiç kim şu Kodeksde görkezilenlerden başga ýagdaýlarda şol bir jenaýat üçin gaýtadan jenaýat yzarlaýşyna sezewar edilip we iş kesilip bilinmez.
20-nji madda. Adyl kazyýetligiň kanunyň we kazyýetiň öňünde raýatlaryň deňligi esasynda amala aşyrylmagy
1. Adyl kazyýetlik hemmeleriň kanunyň we kazyýetiň öňünde deňligi esasynda amala aşyrylýar. Jenaýat yzarlaýşyndan ýörite goraglylyk hukugyna eýe bolan adamlar baradaky jenaýat kazyýet önümçiliginiň şertleri Türkmenistanyň Konstitusiýasy, şu Kodeks, Türkmenistanyň kanunlary we Türkmenistanyň halkara şertnamalary arkaly kesgitlenilýär.
2. Jenaýat kazyýet önümçiliginiň dowamynda hiç kim gelip çykyşy, durmuş, emläk we wezipe ýagdaýy, milleti, ten reňki, jynsy, bilimi, dili, dine garaýşy, syýasy ygtykady, ýaşaýan ýeri ýa-da başga islendik şertler bilen baglanyşykly hiç hili kemsidilmelere sezewar edilip bilinmez.
21-nji madda. Kazylaryň garaşsyzlygy we olaryň diňe kanuna tabynlygy
Jenaýat işleri boýunça adyl kazyýetlik amala aşyrylan mahalynda kazylar we kazyýetiň oturdaşlary garaşsyzdyrlar, olar diňe kanuna tabyndyrlar we içki ynam-ygtykadyny goldanýarlar. Kazylaryň işine hiç kimiň gatyşmagyna ýol berilmeýär we ol kanun boýunça jogapkärçilige eltýär.
22-nji madda. Adyl kazyýetligiň taraplaryň bäsleşigi we deňhukuklylygy esasynda amala aşyrylmagy
1. Adyl kazyýetlik taraplaryň bäsleşigi we deňhukuklylygy ýörelgesi esasynda amala aşyrylýar.
2. Jenaýat yzarlaýşy, aklaw, işiň kazyýet tarapyndan çözülişi biri-birinden aýrydyr, olar dürli edaralar we wezipeli adamlar tarapyndan amala aşyrylýar.
3. Kazyýetde işi seredilýäne bildirilen aýyby subut etmek borjy döwlet aýyplaýjysyna ýüklenilýär.
4. Adwokat kazyýetde işi seredilýäni goramagyň kanunda göz öňünde tutulan ähli serişdelerini we usullaryny ulanmaga borçludyr.
5. Kazyýet jenaýat yzarlaýyş edarasy däldir, ol aýyplaýan ýa-da aklaýan tarapdan çykyş etmeýär we diňe hukugyň bähbitlerinden başga hiç hili bähbit arap bilmez.
6. Kazyýet dogruçyllygy we tarapgöýsüzligi saklamak bilen taraplaryň öz borçlaryny ýerine ýetirmegi we hukuklaryny amala aşyrmagy üçin zerur şertleri döredýär.
7. Jenaýat kazyýet önümçiligine gatnaşýan taraplar deňhukuklydyr. Türkmenistanyň Konstitusiýasynda we şu Kodeksde olaryň öz nukdaýnazaryny goramagy üçin deň mümkinçilikler bellenendir. Kazyýet iş ýörediş çözgütlerini diňe taraplaryň her birine subutnamalary barlamaga deň esaslarda gatnaşmagy üpjün edilen subutnamalara esaslandyrýar.
8. Jenaýat kazyýet önümçiliginiň dowamynda taraplar öz nukdaýnazaryny, ony goramagyň usullaryny we serişdelerini kazyýetden, beýleki edaralardan we adamlardan garaşsyz saýlap alýarlar. Kazyýet taraplaryň haýyşy boýunça zerur bolan materiallary almakda şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde olara ýardam berýär.
23-nji madda. Işiň ýagdaýlaryny hemmetaraplaýyn, doly we dogry barlamak
1. Anyklaýjy, sülçi, prokuror we kazyýet işiň ýagdaýlaryny hemmetaraplaýyn, doly we dogry barlamak üçin kanunda göz öňünde tutulan ähli çäreleri görmäge, güman edilýäni, aýyplanýany we kazyýetde işi seredilýäni paş edýän we aklaýan, şeýle hem olaryň jogapkärçiligini ýeňilleşdirýän we agyrlaşdyrýan ýagdaýlary ýüze çykarmaga borçludyrlar.
2. Anyklaýjynyň, sülçiniň we prokuroryň özleriniň subut etmek borjuny aýyplanýanyň üstüne ýüklemäge haky ýokdur.
3. Zorluk, haýbat atmak hem-de başga bikanun çäreler arkaly güman edilýänden, aýyplanýandan, kazyýetde işi seredilýänden we iş ýöredişe beýleki gatnaşyjylardan görkezme almak gadagandyr.
24-nji madda. Özüni goramak hukugyny üpjün etmek
1. Güman edilýäne, aýyplanýana, kazyýetde işi seredilýäne, iş kesilene we aklanana özüni goramak hukugy üpjün edilýär. Bu hukugy olar şu Kodeksde bellenen tertipde adwokatyň, kanuny wekiliň kömegi arkaly ýa-da özleri amala aşyryp bilerler.
2. Anyklaýjy, sülçi, prokuror we kazyýet güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän, iş kesilen we aklanan üçin oňa bildirilen aýypdan kanun boýunça bellenen serişdeler we usullar arkaly özüni goramak mümkünçiligini hem-de onuň şahsy we emläk hukuklarynyň goralmagyny üpjün etmäge borçludyrlar.
25-nji madda. Şaýatlyk görkezmesini bermek borjundan boşatmak
1. Hiç bir adam özüniň we ýakyn garyndaşlarynyň garşysyna görkezme bermäge borçly däldir. Adama ruhy taýdan täsir etmek ýa-da zorluk ulanmak, şeýle hem beýleki bikanun usullar arkaly alnan subutnamalaryň hukuk güýji ýokdur.
2. Şu maddanyň birinji böleginde görkezilen halatlarda agzalan adamlar görkezme bermekden ýüz dönderip bilerler we onuň üçin hiç hili jogapkärçilige çekilip bilinmez.
26-njy madda. Hukuk kömegini almak
Jenaýat iş ýöredişiň dowamynda şu Kodeksiň düzgünlerine laýyklykda her bir adamyň hukuk kömegini almaga haky bardyr.
27-nji madda. Kazyýet seljerişiniň açyklygy
1. Döwletiň gizlin syryny goramagyň bähbitlerine garşy gelmeýän halatlarynda ähli kazyýetlerde işleri seljermek açyk alnyp barylýar.
2. Iş ýöredişe gatnaşyjylaryň durmuşynyň pynhan taraplary hakyndaky maglumatlaryň aýan bolmagynyň öňüni almak maksady bilen, kämillik ýaşyna ýetmedik adamlaryň jenaýatlary hakyndaky işler boýunça, zyna işi bilen baglanyşykly jenaýatlar hem-de başga işler boýunça kazyýetiň ýa-da kazynyň degişlilikde delillendirilen kesgitnamasy ýa-da karary bilen kazyýetiň ýapyk seljerişine ýol berilýär. Kazyýetiň ýapyk mejlisinde işleri diňlemek kazyýet seljerişiniň ähli kadalarynyň berjaý edilmegi bilen amala aşyrylýar.
3. Kazyýetiň hökümi we iş boýunça kabul eden çözgütleri ähli halatlarda aç-açan yglan edilýär.
28-nji madda. Kazyýet önümçiliginiň ýöredilýän dili
1. Türkmenistanda kazyýet önümçiligi döwlet dilinde alnyp barylýar.
2. Kazyýet önümçiliginiň ýöredilýän dilini bilmeýän iş ýöredişe gatnaşyjylar üçin ene dilinde ýa-da başga bilýän dilinde beýannama aýtmak, düşündiriş we görkezme bermek, haýyşyny bildirmek, şikaýat etmek, işiň ähli materiallary bilen tanyşmak, kazyýet seljerişinde çykyp geplemek hem-de şu Kodeksde bellenen tertipde terjimeçiniň hyzmatyndan peýdalanmak hukugy üpjün edilýär.
3. Şu Kodeksde bellenen tertibe laýyklykda derňew we kazyýet resminamalary aýyplanýana, kazyýetde işi seredilýäne olaryň ene diline ýa-da onuň bilýän başga diline terjime edilen görnüşde gowşurylýar.
29-njy madda. Iş ýörediş hereketleriniň we çözgütleriniň üstünden şikaýat etmek, haýyşnama bildirmek azatlygy
1. Kazyýetiň we jenaýat yzarlaýyş edarasynyň hereketleriniň hem-de çözgütleriniň üstünden şu Kodeksde bellenen tertipde şikaýat edilip bilner.
2. Şikaýaty ony beren adamyň ýa-da bähbitleri goralýan adamyň zyýanyna peýdalanmaga ýol berilmeýär.
3. Her bir iş kesilen şu Kodeksde bellenen tertipde kazyýetiň höküminiň gaýtadan seredilmegi, şeýle hem rehim edilmegi hakynda ýa-da jezasynyň ýeňilleşdirilmegi hakynda haýyşnama bildirmek hukugyna eýedir.
3-nji bap. Jenaýat yzarlaýyş, iş kesmek we aklamak
30-njy madda. Jenaýat yzarlaýşyny amala aşyrmagyň umumy şertleri
1. Jenaýat kazyýet önümçiliginiň wezipelerini ýerine ýetirmek maksady bilen jenaýat yzarlaýyş edarasy öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde jenaýat alamatlarynyň ýüze çykarylan her bir halatynda jenaýatly wakany anyklamak, jenaýat eden adamlary paş etmek, olary jezalandyrmak, bigünä adamy aklamak üçin kanunda göz öňünde tutulan ähli çäreleri görmäge borçludyr.
2. Jenaýat yzarlaýyş edarasy jebir çekeniň adyl kazyýetlikden peýdalanmagyna mümkinçilik döretmäge, jenaýat netijesinde ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak boýunça çäreler görmäge borçludyr.
3. Jenaýat yzarlaýyş edarasy jenaýat iş ýöredişde öz ygtyýarlaryny hiç hili edaralara, wezipeli adamlara garaşsyz ýagdaýda we şu Kodeksiň talaplaryna laýyklykda amala aşyrýar. Onuň işine gatyşmak kanunda bellenen tertipde jogapkärçilige eltýär.
4. Jenaýat yzarlaýyş edarasynyň kanunalaýyk talaplarynyň döwlet edaralary, eýeçiligiň görnüşine garamazdan ähli edaralar, kärhanalar, guramalar, wezipeli adamlar we raýatlar tarapyndan ýerine ýetirilmegi hökmanydyr. Ýokarda görkezilen talaplary ýerine ýetirmezlik kanunda bellenen jogapkärçilige eltýär.
31-nji madda. Jenaýat yzarlaýşyny aradan aýyrýan ýagdaýlar
1. Aşakdaky ýagdaýlarda jenaýat işi gozgalyp bilinmez, gozgalan iş bolsa ýatyrylmalydyr:
1) jenaýatyň wakasy ýok bolsa;
2) etmişde jenaýatyň düzümi ýok bolsa;
3) wagt möhleti geçen bolsa;
4) günä geçme namasy edilen etmiş üçin jezanyň ulanylmagyny aradan aýyrýan bolsa;
5) jemgyýet üçin howply etmişi eden pursadynda kanun boýunça jenaýat jogapkärçiligini çekmäge mümkinçilik berýän ýaşa ýetmedik adam barada;
6) şu Kodeksiň 213-nji maddasynyň ikinji, üçünji we dördünji böleklerinde göz öňünde tutulan halatlardan başga halatlarda diňe jebir çekeniň şikaýaty esasynda gozgalýan işler boýunça aýyplanýan bilen jebir çeken ýaraşsa;
7) şu Kodeksiň 213-nji maddasynyň dördünji böleginde göz öňünde tutulan we jebir çekeniň şikaýat etmedik ýagdaýynda hem prokurora iş gozgamaga hukuk berlen halatlaryndan başga halatlarda, eger iş diňe jebir çekeniň şikaýaty boýunça gozgalyp bilinjek bolup, jebir çekeniň şikaýaty ýok bolsa;
8) ölen adamyň bozulan hukuklaryny dikeltmek ýa-da täze ýüze çykan ýagdaýlar boýunça başga adamlar barada iş gozgamak üçin önümçiligi ýöretmegiň zerur bolan mahalyndaky halatlardan başga halatlarda, ölen adam barada;
9) bir adam barada şol bir aýyplaw boýunça kazyýetiň kanuny güýje giren hökümi ýa-da hut şol esas boýunça işi ýatyrmak hakynda kazyýetiň kesgitnamasy ýa-da karary bar bolsa, şol adam barada;
10) bir adam barada prokuroryň, sülçiniň, anyklaýyş edarasynyň hut şol bir aýyplaw boýunça işi ýatyrmak hakynda sökülmedik karary bar bolsa, şol adam barada; ýöne jenaýat işi öz önümçiliginde duran kazyýet tarapyndan işi gozgamak zerurlygynyň ykrar edilen halatlary muňa girmeýär.
2. Eger şu maddanyň birinji böleginiň 1-3-nji we 4-nji bentlerinde görkezilen ýagdaýlar kazyýet seljerişiniň barşynda ýüze çykýan bolsa, onda kazyýet işi seljermegi ahyryna çenli ýetirýär-de, 1-nji we 2-nji bentlerde göz öňünde tutulan halatlarda aklaw hökümini ýa-da 3-nji we 4-nji bentlerde göz öňünde tutulan halatlarda iş kesileni jezadan boşatmak bilen aýyplaw hökümini çykarýar.
3. Eger aýyplaw hökümi kanuny güýjüne girýänçä onda görkezilen etmişleriň jenaýatçylygy we jezalandyrylyşy täze kanun tarapyndan aradan aýrylan bolsa, jenaýat işi şu maddanyň birinji böleginiň 2-nji bendi esasynda ýatyrylmaga degişlidir.
4. Şu maddanyň birinji böleginiň 3-nji we 4-nji bentlerinde görkezilen esaslar boýunça işi ýatyrmaga aýyplanýan garşy çykýan bolsa, şol esaslarda işi ýatyrmaga ýol berilmeýär. Şunuň ýaly bolan halatynda iş boýunça önümçilik adatdaky tertipde dowam etdirilýär.
32-nji madda. Jenaýat jogapkärçiligine çekmek we iş kesmek üçin esaslar
Eger jenaýat etmekde şübhelenýän ýa-da kazyýetde işi seredilýän adamyň jenaýaty etmekde günäkärdigi anyklaýşyň, derňewiň we kazyýet mejlisiniň dowamynda subutnamalaryň jeminiň barlanylmagy esasynda gümansyz anyklanan bolsa we ruhy taýdan sagat bolan ýagdaýynda ol jenaýat jogapkärçiligine çekilip we iş kesilip bilner.
33-nji madda. Jenaýat işini ýatyrmagyň esaslary
1. Kazyýet, kazy, prokuror, şeýle-de prokuroryň rugsady bilen anyklaýjy, sülçi anyklaýşyň, deslapky derňewiň ýa-da kazyýet seljerişiň dowamynda iş boýunça jenaýat yzarlaýşyny amala aşyrmak mundan beýläk mümkin bolmajak aşakdaky ýagdaýlary ýüze çykaryp, işi ýatyrmak hakynda degişlilikde kesgitnama ýa-da karar çykarýar:
1) uly bolmadyk agyr we ortaça agyr jenaýatlar boýunça kazyýetde işi seredilýän barada döwlet aýyplaýjysy şu Kodeksiň 31-nji maddasynyň birinji böleginiň 1-nji we 2-nji bentlerinde görkezilen esaslar boýunça, şeýle hem ýöňkelýän jenaýatly etmişi etmäge dahylsyzlygy sebäpli aýyplawdan ýüz dönderen halatynda, eger jebir çeken hem aýyplawdan ýüz dönderende, şeýle-de şu Kodeksiň 31-nji maddasynyň birinji böleginiň 6-njy bendinde görkezilen ýagdaýda jebir çeken bilen aýyplanýan ýaraşsa;
2) şu Kodeksiň 31-nji maddasynyň birinji böleginiň 3-10-njy bentlerinde göz öňünde tutulan jenaýat yzarlaýşyny aradan aýyrýan ýagdaýlar ýüze çykanda.
2. Kazyýet, kazy, prokuror, şeýle-de prokuroryň rugsady bilen anyklaýjy, sülçi Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 71-73-nji maddalarynda görkezilen esaslar boýunça jenaýat işi ýatyrmak hakynda degişlilikde kesgitnama ýa-da karar çykarmaga haklydyrlar.
3. Jenaýatlaryň beýleki görnüşleri boýunça jenaýat işiniň ýatyrylmagyna diňe Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň Aýratyn böleginde görkezilen ýagdaýlarynda ýol berilýär.
34-nji madda. Aklamak üçin esaslar
1. Kazyýet seljerişiniň netijesinde birinji basgançakly kazyýet aklaw hökümini çykarýar. Kazyýet aklaw höküminde kazyýetde işi seredilýän oňa ýöňkelýän jenaýaty etmekde günäkär däl diýip ykrar edýär.
2. Aklaw hökümi aşakdaky ýagdaýlarda çykarylýar:
1) jenaýatyň wakasynyň bolmadyk halatynda;
2) kazyýetde işi seredilýäniň eden etmişinde jenaýatyň düzümi ýok bolan mahalynda;
3) kazyýetde işi seredilýäniň oňa ýöňkelýän etmişi etmäge dahylynyň bolmadyk halatynda.
4-nji bap. Bozulan hukuklary dikeltmek. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň bikanun hereketleriniň ýetiren zyýanynyň öwezini dolmak
35-nji madda. Güman edilýäniň, aýyplanýanyň we kazyýetde işi seredilýäniň bigünädigini ykrar etmek bilen onuň bozulan hukuklaryny dikeltmek
1. Kazyýet seljerişiniň dowamynda ýöňkelýän etmişi etmäge dahyly bolmadyk kazyýetde işi seredilýän şol seljerişde kazyýetiň hökümi bilen aýanlykda we gaýragoýulmasyz bigünä diýlip yglan edilmelidir.
2. Kazyýetde işi seredilip aklanan, şeýle hem güman edilýän we aýyplanýan barada şu Kodeksiň 31-nji maddasynyň birinji böleginiň 1-nji we 2-nji bentleri esasynda, şeýle hem ýöňkelýän jenaýatly etmişi etmäge dahylsyzlygy sebäpli jenaýat yzarlaýşyny ýatyrmak hakynda kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy ýa-da jenaýat yzarlaýyş edarasynyň karary çykarylan bolsa, onda olar günäsiz diýlip hasap edilýär we ýaşaýyş jaý, emläk, zähmet hem-de başga hukuklary babatda çäklendirmelere sezewar edilip bilinmez.
3. Bigünädigi ykrar edilen adamyň bozulan hukuklaryny dikeltmek babatyndaky jedeller raýat kazyýet önümçiligi tertibinde çözülýär.
36-njy madda. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň bikanun hereketleri netijesinde ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyna hukugy bolan adamlar
1. Jenaýatyň wakasynyň ýokdugy, edilen etmişde jenaýatyň düzüminiň ýokdugy, adamyň jenaýat etmäge dahylsyzlygy sebäpli jenaýat işi ýatyrylanda anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror, şeýle hem aklaw hökümi çykarylanda kazy ýa-da kazyýet şol adama onuň bozulan hukuklarynyň dikeldilmeginiň tertibini düşündirmäge hem-de adama bikanun iş kesilmegi, jenaýat jogapkärçiligine bikanun çekilmegi, ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmegiň bikanun ulanylmagy netijesinde ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak üçin kanunda göz öňünde tutulan ähli çäreleri görmäge borçludyrlar.
2. Bikanun tutup saklamak, tussag etmek, ýöriteleşdirilen lukmançylyk edarasyna ýerleşdirmek, iş kesmek, lukmançylyk häsiýetli mejbury çäreleri ulanmak netijesinde adama ýetirilen zyýan kazyýetiň kesgitnamasy esasynda döwletiň hasabyna öwezi dolunmaga degişlidir. Jenaýat yzarlaýyş edarasynyň ýokarda görkezilen bikanun hereketleri netijesinde özüne ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyny jenaýat yzarlaýyş edarasynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy esasynda talap etmäge her bir adam haklydyr.
3. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň bikanun hereketleri netijesinde ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyna şu aşakdakylar haklydyr:
1) şu Kodeksiň 35-nji maddasynyň ikinji böleginde görkezilen adamlar;
2) özi barada jenaýat işi gozgalmasyz bolan, gozgalan iş hem ýatyrylmaga degişli adamlar;
3) özi barada gozgalan jenaýat işi şu Kodeksiň 31-nji maddasynyň üçünji böleginde göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýatyrylmaga degişli bolsa-da, jenaýat yzarlaýşyny aradan aýyrýan ýagdaýlar ýüze çykan pursadyndan ýatyrylman, şeýle adamlaryň jenaýat işiniň ýatyrylmagy bilen ylalaşylandygyna garamazdan jenaýat yzarlaýşy bikanun dowam etdirilen adamlar;
4) tussaglykda degişli möhletden artyk bikanun saklanylýanlar, şeýle hem jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda beýleki mejbur ediş çärelerine bikanun sezewar edilen adamlar.
4. Özüne ýetirilen zyýanyň öwezi dolunmaly adam ölen halatynda öwezi dolunmak hukugy bellenen tertipde onuň mirasdarlaryna geçýär, tölenmegi togtadylan pensiýasyny we hemaýat puluny almak baradaky bölegi bolsa ekleýjisini ýitirendigi sebäpli hemaýat puluny alýan adamlaryň hataryna girýän maşgala agzalaryna geçýär.
5. Eger anyklaýşyň, deslapky derňewiň we kazyýet seljerişiniň dowamynda öz-özüni meýletin nähak aýyplamagy bilen hakykaty anyklamaga päsgel berendigi we şeýlelikde şu maddanyň üçünji böleginde görkezilen netijeleriň emele gelmegine ýardam edendigi subut edilen halatynda şol adama ýetirilen zyýanyň öwezi dolunmaýar.
37-nji madda. Öwezi dolunmaga degişli ýetirilen zyýan
1. Şu Kodeksiň 36-njy maddasynyň birinji we üçünji böleklerinde görkezilenler esasynda, hereketleri ýa-da çözgütleri bikanun diýlip bilnen jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara bigünädigi ykrar edilen adam barada beden, ahlak we emläk taýdan oňa ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagy, onuň zähmet, pensiýa, ýaşaýyş jaý we beýleki hukuklarynyň dikeldilmegi üçin çäre görmäge borçludyr.
2. Bigünädigi ykrar edilen halatynda, ozal kazyýetiň hökümi esasynda döwlet sylaglaryndan, harby, ýörite we beýleki atlardan, gulluk, diplomatik derejelerden mahrum edilen adamlaryň atlary, derejeleri dikeldilýär, döwlet sylaglary olara gaýtarylyp berilýär.
38-nji madda. Ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak hukugyny ykrar etmek
Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara bozulan hukuklary doly ýa-da bölekleýin dikeltmek hakynda çözgüt çykaran mahaly, adamyň oňa ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyna bolan hukugyny ykrar etmelidir. Aklaw höküminiň göçürilen nusgasy ýa-da jenaýat işini ýatyrmak hakyndaky, bikanun kabul edilen çözgütleri sökmek ýa-da üýtgetmek hakyndaky kesgitnamanyň, kararyň göçürilen nusgasy gyzyklanýan degişli adama gowşurylýar ýa-da poçta arkaly oňa iberilýär. Şol birwagtyň özünde oňa ýetirilen zyýanyň öwezini dolmagyň tertibi düşündirilen habar iberilýär.
39-njy madda. Emläge ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak
1. Şu Kodeksiň 36-njy maddasynyň birinji we üçünji böleklerinde görkezilenler esasynda jenaýat yzarlaýşy ýatyrylan ýa-da aklaw hökümi çykarylan adamlara zyýan ýetirilen emlägiň aşakdaky görnüşleri boýunça öwezi döwlet tarapyndan dolunmaga degişlidir:
1) mahrum bolan zähmet haky, pensiýasy, hemaýat puly we beýleki girdeji serişdeleri;
2) kazyýetiň hökümi ýa-da başga çözgüdi esasynda bikanun muzdsuz alnan ýa-da döwlet haýryna geçirilen emläk;
3) bigünä diýlip ykrar edilen adamlaryň olara berlen hukuk kömegi üçin tölän haklary;
4) kazyýetiň bikanun hökümini ýerine ýetirmek üçin töledilen jerimeler, iş ýörediş harajatlary we jenaýat yzarlaýyş edarasynyň bikanun hereketleri netijesinde şol adamlar tarapyndan tölenilen beýleki pul serişdeleri.
2. Kesgitnamanyň ýa-da kararyň tugraly möhür bilen tassyklanan nusgasy tölegi geçirmäge borçly edara bermek üçin şol adama gowşurylýar ýa-da iberilýär. Tölemegiň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenýär.
40-njy madda. At-abraýa, mertebä esassyz we bikanun ýetirilen zyýanyň netijelerini düzetmek
1. Adamyň bozulan hukuklaryny dikeltmek hakyndaky çözgüdi jenaýat iş ýöredişi alyp barýan haýsy edaranyň kabul edendigine garamazdan, şol adama zyýan ýetiren edara ýetirilen zyýan üçin ondan resmi ýagdaýda ötünç soramaga borçludyr.
2. At-abraýa, mertebä esassyz we bikanun ýetirilen zyýanyň öwezini pul görnüşinde dolmak hakynda hak islegleri raýat kazyýet önümçiligi tertibinde berilýär.
3. Eger adam bikanun jenaýat yzarlaýşyna sezewar edilip, ol barada jenaýat işiniň gozgalandygy, wezipesinden wagtlaýyn çetleşdirilendigi, tutulyp saklanylandygy, tussag edilendigi, iş kesilendigi, lukmançylyk edarasyna mejbury ýerleşdirilendigi ýa-da ol barada ulanylan beýleki hereketler hakynda maglumatlar metbugatda çap edilen, radio, telewideniýe we beýleki köpçülikleýin habar beriş serişdeleri arkaly ýaýradylan bolsa, soňra ýokarda görkezilen hereketler bikanun diýlip ykrar edilen halatynda şol adamyň, eger ol ölen bolsa, onuň garyndaşlarynyň talap etmegi boýunça, bikanun hereketler bilen jenaýat iş ýöredişi alyp baran edara degişli köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň üsti bilen bir aýyň dowamynda bu baradaky zerur habary ilatyň dykgatyna ýetirmäge borçludyr.
4. Bigünädigi ykrar edilen adamyň talap etmegi boýunça jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara özüniň bikanun çözgüdiniň ýatyrylýandygy hakynda onuň işleýän, okaýan we ýaşaýan ýerine on bäş gije-gündiziň dowamynda ýazmaça habar bermäge borçludyr.
41-nji madda. Talaplary bildirmegiň möhletleri
Talaplary bildirmegiň möhletleri Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda kesgitlenilýär.
42-nji madda. Edara görnüşindäki taraplara ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak
Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň bikanun hereketleri netijesinde edara görnüşindäki taraplara ýetirilen zyýanyň öwezi döwlet tarapyndan doly möçberde dolunýar.
43-nji madda. Hak isleýiş tertibinde hukuklary dikeltmek
Eger adamyň bozulan hukuklaryny dikeltmek ýa-da ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak hakyndaky talap kanagatlandyrylmadyk bolsa ýa-da bu barada kabul edilen çözgüt bilen şol adam ylalaşmaýan bolsa, onda ol raýat kazyýet önümçiligi tertibinde kazyýete ýüz tutmaga haklydyr.
5-nji bap. Jenaýat işi boýunça önümçilik
44-nji madda. Jenaýat işlerini birleşdirmek
1. Birnäçe adamy bir ýa-da birnäçe jenaýaty şärikli etmekde ýa-da bir adamy birnäçe jenaýaty etmekde, şeýle hem hut şol jenaýatlary öňünden wada edilmän ýaşyrmakda we olar hakynda habar bermezlikde aýyplamak boýunça işler bir önümçilige birleşdirilip bilner.
2. Şu aşakdaky işler bir önümçilige birleşdirilip bilinmez:
1) eger aýyplanýanlaryň etmişleri biri-biri bilen baglanyşykly bolmasa;
2) eger bilelikde derňelen we seredilen halatynda işiň hakyky ýagdaýlaryny aýdyňlaşdyrmaga päsgel berýän bolsa.
3. Işleri birleşdirmek jenaýat yzarlaýyş edarasynyň karary, kazyýetiň kesgitnamasy esasynda amala aşyrylýar. Jenaýat yzarlaýyş edarasy tarapyndan kabul edilen kararyň göçürilen nusgasy bir gije-gündiziň dowamynda prokurora iberilýär.
45-nji madda. Jenaýat işini bölüp aýyrmak
1. Kazyýet, jenaýat yzarlaýyş edarasy bir jenaýat işinden başga bir jenaýat işini aşakdaky adamlar barada aýry önümçilige bölüp aýyrmaga haklydyr:
1) şu Kodeksiň 46-njy maddasynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça jenaýat işi togtadylmaga degişli bolanda aýry-aýry aýyplanýanlar barada;
2) döwlet syryny goramak bilen baglanyşykly kazyýetiň ýapyk seljerişi üçin esaslar aýry-aýry aýyplanýanlara degişli bolup, beýleki aýyplanýanlara degişli däl bolsa, aýry aýyplanýanlar barada;
3) kämillik ýaşyna ýetenler bilen bilelikde jenaýat jogapkärçiligine çekilen kämillik ýaşyna ýetmedik aýyplanýan barada;
4) jenaýat jogapkärçiligine çekilmäge degişli bolan anyklanmadyk aýry-aýry adamlar barada.
2. Derňewiň ýa-da tussaglykda saklamagyň möhletleri tamamlanyp barýan köp hadysaly jenaýat işi derňelende, sülçi onuň aýyplaw bölegi boýunça derňew doly, hemmetaraplaýyn geçirildi diýip hasaplap, eger onuň beýleki bölegini derňemäge we oňa seretmäge päsgelçilik döretmejek bolsa, onda işiň bir bölegini kazyýete ibermek üçin aýry önümçilige bölüp aýyrmaga haklydyr.
3. Eger jenaýat işi bilen bagly bolmadyk jenaýat alamatlaryny özünde saklaýan hereketler hakynda maglumatlar alynsa, onda şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde täze jenaýat işini gozgamak baradaky meseläni çözmek üçin toplanan resminamalary aýry önümçilige bölüp aýyrmaga ýol berilýär.
4. Eger jenaýat işlerini bölüp aýyrmak işiň hemmetaraplaýyn, doly, dogry barlanmagyna we işiň çözülmegine täsir etmejek bolsa, onda olary bölüp aýyrmaga ýol berilýär.
5. Işi bölüp aýyrmak jenaýat yzarlaýşyny alyp barýan edaranyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy esasynda amala aşyrylýar. Jenaýat yzarlaýyş edarasynyň çykaran kararynyň göçürilen nusgasy bir gije-gündiziň dowamynda prokurora iberilýär. Kararyň (kesgitnamanyň) ýanyna asyl nusgada ýa-da göçürilen nusgada bölünip aýrylan materiallaryň sanawy goşulmalydyr.
6. Bölünip aýrylan iş boýunça önümçiligiň möhleti täze jenaýat boýunça ýa-da täze adam barada işi bölüp aýyrmak hakyndaky kararyň ýa-da kesgitnamanyň çykarylan gününden hasaplanylýar.
46-njy madda. Jenaýat işi boýunça önümçiligi togtatmak
1. Jenaýat işi boýunça önümçilik anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy bilen şu Kodeksiň 308-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan halatlarda togtadylyp bilner.
2. Jenaýat işi boýunça önümçilik onuň togtadylmagy üçin esas bolan ýagdaýlar aradan aýrylýança togtadylýar. Olar aradan aýrylandan soň anyklaýjynyň, sülçiniň, derňew bölüminiň müdiriniň, prokuroryň, kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy bilen iş boýunça önümçilik dikeldilýär.
3. Jenaýat işi boýunça önümçiligiň togtadylandygy ýa-da dikeldilendigi hakynda iş ýöredişe gatnaşyjylara habar berilýär. Jenaýat yzarlaýyş edarasynyň jenaýat işini togtatmak hakyndaky kararynyň göçürilen nusgasy bir gije-gündiziň dowamynda prokurora iberilýär.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
47-nji madda. Jenaýat işini ýatyrmak
1. Jenaýat işini şu Kodeksiň 31-nji maddasynyň birinji böleginde we 33-nji maddasynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça ýatyrmak şol jenaýat işi boýunça kazyýet önümçiligini alyp barýan edaralar we wezipeli adamlar tarapyndan amala aşyrylýar.
2. Jenaýat işini ýatyrmak hakyndaky karar sökülen halatynda jenaýat işi boýunça önümçilik jenaýat jogapkärçiligine çekmegiň wagt möhletleriniň çäklerinde täzeden başlanýar.
3. Jenaýat işiniň ýatyrylandygy we iş boýunça önümçiligiň täzeden başlanandygy hakynda güman edilýäne, aýyplanýana, adwokata, jebir çekene we onuň wekiline, raýat hak isleýjisine, raýat jogap berijisine ýa-da olaryň wekillerine, edara görnüşindäki tarapa ýa-da şahsy adama ýazmaça görnüşde habar berilýär. Jenaýat işini ýatyrmak we iş boýunça önümçiligi täzeden başlamak hakyndaky kararyň göçürilen nusgasy jenaýat yzarlaýyş edarasy tarapyndan bir gije-gündiziň dowamynda prokurora iberilýär.
48-nji madda. Jenaýat işi boýunça önümçiligi tamamlamak
Jenaýat işi boýunça önümçilik aşakdaky ýagdaýlarda tamamlanýar:
1) jenaýat işi boýunça önümçiligiň doly ýatyrylandygy hakyndaky kararyň güýje girmegi bilen;
2) eger ýerine ýetirilmegi üçin ýörite çäreleriň görülmegini talap etmeýän bolsa, onda iş boýunça hökümiň ýa-da beýleki jemleýji çözgüdiň güýje girmegi bilen;
3) eger ýerine ýetirilmegi üçin ýörite çäreleriň görülmegini talap edýän bolsa, onda iş boýunça hökümi ýa-da degişli jemleýji çözgüdi ýerine ýetirmek üçin tassyknama alynmagy bilen.
49-njy madda. Ýaşyrynlygy saklamak
1. Jenaýat kazyýet önümçiliginiň dowamynda döwlet syryny (döwlet, harby we gulluk syryny, anyklaýyş we deslapky derňew syryny) we beýleki syrlary (täjirçilik syryny, lukmançylyk, şahsy syrlaryny we syrlaryň başga islendik görnüşlerini) düzýän, alynýan maglumatlary goramak boýunça şu Kodeksde we beýleki kanunlarda göz öňünde tutulan çäreler görülýär.
2. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara adamlara döwlet syryny we beýleki syrlary düzýän maglumatlary habar bermegi ýa-da bermegi teklip etse, şol adamlar degişli syrlary saklamak zerurlygyna salgylanmak bilen görkezilen talaby ýerine ýetirmekden ýüz dönderip bilmezler, ýöne olar degişli iş ýörediş hereketiniň teswirnamasyna girizilmäge degişli, jenaýat işi boýunça önümçilik üçin görkezilen maglumatlary almak zerurlygyny tassyklaýan düşündirişi ondan deslapdan almaga haklydyr.
3. Iş ýöredişe gatnaşyjylara döwlet syryny saklaýan maglumatlar bilen işlemäge ygtyýar berilmeginiň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.
4. Döwlet syrlaryny öz içine alýan maglumatlary saklaýan subutnamalar kazyýetiň ýapyk mejlisinde barlanylýar.
5. Beýleki syrlary öz içine alýan, şeýle hem şahsy durmuşyň pynhanlyk taraplaryny aýan edýän maglumatlary saklaýan subutnamalar kazyýetiň ýapyk mejlisinde barlanyp bilner.
6. Hususy durmuşyň eldegrilmesizligini bozmagyň, şahsy ýa-da maşgala syryny aýan etmegiň netijesinde adama ýetirilen zyýan Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan tertipde öwezi dolunmaga degişlidir.
7. Anyklaýşyň we deslapky derňewiň materiallary aýan edilmäge degişli däldir. Eger derňewiň bähbitlerine garşy gelmese, beýleki adamlaryň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini bozmak bilen baglanyşykly bolmasa, onda olar diňe jenaýat yzarlaýyş edarasynyň rugsady bilen, mümkin diýip onuň kesgitlän möçberinde aýan edilip bilner.
8. Jenaýat yzarlaýyş edarasy işde bar bolan materiallary öz rugsady bolmazdan aýan etmäge ýolbermezlik hakynda adwokata, şaýatlara, jebir çekene, raýat hak isleýjisine, raýat jogap berijisine ýa-da olaryň wekillerine, bilermene, hünärmene, terjimeçä, güwälere we anyklaýyş hem-de derňew hereketiniň önümçiligi mahalynda gatnaşýan beýleki adamlara duýdurmaga haklydyr. Görkezilen adamlardan jogapkärçiligi duýdurmak arkaly dilhaty alynýar.
6-njy bap. Iş ýörediş möhletleri
50-nji madda. Iş ýörediş möhletlerini hasaplamak
1. Şu Kodeksde bellenen möhletler sagatlar, gije-gündizler, aýlar we ýyllar bilen hasaplanylýar.
2. Möhletler hasaplanylanda, möhletleriň başlanýan sagady we gije-gündizi hasaba alynmaýar. Bu düzgün tutup saklamak amala aşyrylanda möhletleri hasaplamaga degişli däldir.
3. Möhletler gije-gündizler bilen hasaplanylanda, möhlet iň soňky gije-gündizde sagat ýigrimi dörtde gutarýar.
4. Möhletler aýlar bilen hasaplanylanda, möhlet iň soňky aýyň degişli gününde gutarýar, eger şol aýyň oňa degişli güni ýok bolsa, möhlet şol aýyň iň soňky gije-gündizinde gutarýar.
5. Eger möhletiň gutarmagy iş gününden başga güne düşýän bolsa, onda tutup saklamagyň, tussaglykda saklamagyň we lukmançylyk häsiýetli mejbury çäreleri ulanmagyň möhletlerini hasaplamakdan beýleki ýagdaýlarda möhletiň iň soňky güni diýlip, şonuň yzyndan gelýän birinji iş güni hasaplanylýar.
6. Adam jenaýat etmekde güman edilip tutulyp saklananda, möhlet bu çäräniň ulanylyp başlanan pursadyndan hasaplanylýar.
7. Eger şikaýatnama ýa-da başga resminama möhlet geçmänkä aragatnaşyk edarasyna tabşyrylan bolsa, tussaglykda saklanylýan adamlar barada - eger şikaýatnama ýa-da başga resminama möhlet geçmänkä tussaghananyň ýolbaşçylygyna tabşyrylan bolsa, lukmançylyk häsiýetindäki mejbury çäreler ulanylýan adamlar barada bolsa - eger şikaýatnama ýa-da başga resminama möhlet geçmänkä degişli lukmançylyk edarasynyň ýolbaşçylygyna tabşyrylan bolsa, möhlet geçmedik diýlip hasap edilýär.
51-nji madda. Möhleti geçirmegiň netijeleri we ony dikeltmegiň tertibi
1. Möhleti geçenden soň amala aşyrylan iş ýörediş hereketleri hakyky däl diýlip hasap edilýär.
2. Esasly sebäplere görä geçirilen möhlet gyzyklanýan degişli adamyň haýyşy boýunça anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy bilen dikeldilmelidir. Şunda möhlet ony geçiren adam üçin dikeldilýär, eger jenaýat işini alyp barýan edaranyň degişli kararynda ýa-da kazyýetiň kesgitnamasynda göz öňünde tutulmadyk bolsa, ol başga adamlar üçin dikeldilmeýär.
3. Bellenilen möhleti geçirmek bilen şikaýat edilen çözgüdiň ýerine ýetirilmegi gyzyklanýan degişli adamyň haýyşy boýunça geçirilen möhleti dikeltmek hakyndaky mesele çözülýänçä togtadylyp bilner.
4. Möhleti dikeltmekden ýüz döndermek barada şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde şikaýat edilip ýa-da oňa teklipnama getirilip bilner.
Ikinji bölüm
Jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan edaralar we adamlar
7-nji bap. Kazyýet we kazyýete degişlilik
52-nji madda. Kazyýet
1. Kazyýet - kazyýet häkimiýetiniň edarasy bolup, ol jenaýat işleri boýunça adyl kazyýetligi amala aşyrýar.
2. Her bir jenaýat işi kazyýetiň diňe kanuny, garaşsyz, ygtyýarly, tarapgöýsüz düzümi tarapyndan şu Kodeksiň düzgünlerine laýyklykda seredilip bilner.
3. Türkmenistanda jenaýat işleri boýunça adyl kazyýetlik Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti, welaýat kazyýetleri, welaýat hukukly şäher kazyýetleri, etrap we etrap hukukly şäher kazyýetleri tarapyndan amala aşyrylýar.
53-nji madda. Kazyýetiň düzümi
1. Jenaýat işlerine ähli kazyýetlerde kanun boýunça bellenilen kazylar we degişli tertipde saýlanan ýa-da bellenen kazyýetiň oturdaşlary tarapyndan seredilýär.
2. Birinji basgançakly kazyýetlerde jenaýat işleriň seredilmegi uly bolmadyk agyr we ortaça agyr jenaýatlar boýunça ( kämillik ýaşyna ýetmedikleriň eden jenaýatlaryndan başgasy) kazynyň ýekeliginde, galanlary bolsa kazydan we kazyýetiň iki oturdaşyndan ybarat düzümde amala aşyrylýar.
3. Adyl kazyýetlik amala aşyrylan mahalynda kazyýetiň oturdaşlary kazynyň hukuklaryndan deň derejede peýdalanýarlar. Kazyýetiň oturdaşlary kazyýet mejlisinde jenaýat işine seredilende we höküm çykarylanda ýüze çykýan ähli meseleleri çözmekde geňeşli seretmek ýörelgelerine esaslanyp, kazyýet mejlisinde başlyklyk ediji bilen deň hukuklardan peýdalanýarlar.
4. Işe nägilelik tertibinde, gözegçilik tertibinde we täze ýüze çykan ýagdaýlar boýunça kazyýet çözgütlerine gaýtadan seretmek azyndan üç kazydan ybarat düzümde amala aşyrylýar.
5. Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň Giňişleýin mejlisi işlere onuň düzüminiň azyndan üçden iki bölegi gatnaşan mahalynda seredýär.
(2010-njy ýylyň 1-nji iýulyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 3, 42-nji madda).
54-nji madda. Kazyýetiň düzüminiň üýtgewsizligi
1. Her bir işe kazylaryň hut şol bir düzümi seretmelidir. Eger kazylaryň haýsydyr biriniň mejlise gatnaşmagyny dowam etmegi mümkin bolmasa, ol başga kazy bilen çalşyrylýar we şu Kodeksiň 55-nji maddasynda göz öňünde tutulan halatlardan başga halatlarda işi seljermek başdan başlanmalydyr.
2. Başlyklyk ediji kazyýetiň düzüminden çykyp giden halatynda işi seljermek gaýra goýulýar.
55-nji madda. Kazyýetiň ätiýaçdaky oturdaşy
1. Kazyýetde seljerilmegi uzak wagty talap edýän jenaýat işi boýunça kazyýetiň kesgitnamasy bilen kazyýet mejlisine kazyýetiň ätiýaçdaky oturdaşy çagyrylyp bilner. Kazyýetiň ätiýaçdaky oturdaşy şol işiň seljerilmeginiň başyndan başlap kazyýet mejlishanasynda bolýar we kazyýetiň düzüminden kazyýetiň oturdaşy çykyp giden mahalynda onuň ornuny tutýar.
2. Eger kazyýetiň çykyp giden oturdaşynyň ýerine gelen ätiýaçdaky oturdaş özüniň gatnaşmazlygynda geçirilen kazyýet hereketleriniň täzeden gaýtalanmagyny talap etmese, onda ol şol hereketler barasynda kazyýet mejlisiniň teswirnamasynyň ýazgysy bilen tanyşdyrmak bilen işi seljermek dowam edilýär.
56-njy madda. Kazyýetiň ygtyýarlary
1. Kazyýet häkimiýetini ýörediji hökmünde kazyýetiň ygtyýarlary kanun tarapyndan kesgitlenýär.
2. Şu aşakdakylara diňe kazyýet haklydyr:
1) adamy jenaýaty etmekde günäkär diýip bilmäge we oňa jeza bellemäge;
2) adamy bigünä diýip bilmäge we ol barasynda aklaw hökümini çykarmaga;
3) adama lukmançylyk häsiýetli mejbury çäreleri ýa-da terbiýeçilik täsirli mejbury çäreleri ulanmaga;
4) kazyýet çözgüdini sökmäge ýa-da üýtgetmäge.
3. Eger işe seredilende jenaýatyň amala aşyrylmagyna, adam hukuklarynyň we azatlyklarynyň bozulmagyna ýol açan sebäpler we şertler, şeýle hem anyklaýyş, deslapky derňew döwründe ýa-da aşaky kazyýet tarapyndan işe seredilende goýberilen kanun bozulmalar ýüze çykarylan bolsa, kazyýet hususy kesgitnama çykarýar. Hususy kesgitnamada kazyýet, zerur çäreleriň görülmegini talap edýän görkezilen ýagdaýlara we kanun bozulmalara degişli guramalaryň, wezipeli adamlaryň ýa-da dolandyryş wezipelerini ýerine ýetirýän adamlaryň ünsüni çekýär. Eger ýüze çykarylan hukuk bozulmalary kanun boýunça administratiw jogapkärçiligine eltýän bolsa, onda kazyýet jenaýat işi boýunça çykarylan çözgüt bilen birlikde Türkmenistanyň administratiw hukuk bozulmalary hakynda kanunçylygyna laýyklykda, şol hukuk bozulmalary üçin günäkär bolan, ýöne şol bir iş boýunça aýyplaw hökümi çykarylanlardan başga şahsy adama ýa-da edara görnüşindäki tarapyň ýolbaşçylaryna administratiw temmisini bermäge ýa-da şol temmini ulanmak barada degişli edaralaryň öňünde mesele goýmaga haklydyr.
4. Kazyýet zerur hasap eden mahalynda başga halatlarda-da hususy kesgitnama çykarmaga, şeýle hem şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda administratiw temmisini bermäge haklydyr.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
57-nji madda. Kazy
1. Kazy öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde, bellenilen tertipde bir özi ýa-da kazyýet oturdaşlary bilen bilelikde işe seredýär, kazyýet mejlisini taýýarlamakda ýa-da onuň höküminiň we beýleki çözgütleriniň ýerine ýetirilmegini üpjün etmekde görkezme beriji hereketleri amala aşyrýar we şunda kazyýetiň ygtyýarlaryndan peýdalanýar.
2. Kazyýet kollegiýasynyň düzüminde işe seredýän kazy seredilýän iş bilen baglylykda ýüze çykýan meseleler çözülende başlyklyk ediji we beýleki kazylar bilen deň hukuklardan peýdalanýar.
(2010-njy ýylyň 1-nji iýulyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 3, 42-nji madda).
58-nji madda. Iş boýunça başlyklyk ediji
1. Jenaýat işine kazyýet kollegiýasynyň düzüminde seredilende kazyýetiň başlygy, kazyýet kollegiýasynyň başlygy ýa-da kanunda göz öňünde tutulan tertipde ygtyýarlandyrylan kazylaryň biri başlyklyk edýär. Işe iki oturdaş bilen bilelikde seredýän kazy başlyklyk ediji hasaplanylýar. Kazynyň ýekelikde seredýän işleri boýunça ol başlyklyk ediji hasaplanýar.
2. Başlyklyk ediji kazyýet mejlisiniň gidişine ýolbaşçylyk edýär, jenaýat işiniň adalatly seredilmegini we şu Kodeksde göz öňünde tutulan beýleki talaplaryň berjaý edilmegini üpjün edýär.
3. Kazyýet mejlisinde başlyklyk edijiniň buýruklary iş ýöredişe gatnaşyjylaryň we kazyýet mejlishanasyndaky beýleki adamlaryň ählisi üçin hökmanydyr.
(2010-njy ýylyň 1-nji iýulyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 3, 42-nji madda).
59-njy madda. Kazyýet mejlisiniň kätibi
1. Kazyýet mejlisiniň kätibi kazyýet mejlisiniň we serenjam mejlisiniň teswirnamasyny ýöredýär hem-de teswirnamada ýazylanlaryň hemmesiniň kazyýet seljerişi wagtynda bolup geçýän ýagdaýlara takyk laýyk gelmegine jogapkärdir.
2. Kazyýet mejlisiniň kätibi şu Kodeksiň 103-nji maddasynda görkezilen esaslar boýunça we tertipde ynanmazlyk bildirilmäge degişlidir. Emma kätip hökmünde onuň ozal hem şol işe gatnaşmagy ynanmazlyk bildirmek üçin esas bolup bilmez.
3. Kazyýet mejlisiniň kätibine ynanmazlyk bildirilen mahalynda kazyýet onuň düşündirişini we iş ýöredişe beýleki gatnaşyjylaryň pikirini diňleýär, şondan soň ynanmazlyk bildirmek hakyndaky mesele kazyýet tarapyndan maslahat otagynda çözülýär. Kazyýet mejlisiniň kätibine bildirilen ynanmazlyk kanagatlandyrylan halatynda kazyýet mejlisi täzeden başlanmaga degişlidir.
60-njy madda. Işleriň etrap, etrap hukukly şäher kazyýetinde seredilmäge degişliligi
1. Etrap, etrap hukukly şäher kazyýeti birinji basgançakly kazyýet hökmünde hereket edýär.
2. Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň, welaýat, welaýat hukukly şäher kazyýetleriniň seretmegine degişli işlerden başga jenaýat işleriniň hemmesi etrap, etrap hukukly şäher kazyýetinde seredilmäge degişlidir.
61-nji madda. Işleriň welaýat, welaýat hukukly şäher kazyýetinde seredilmäge degişliligi
1. Welaýat, welaýat hukukly şäher kazyýeti birinji, ikinji we gözegçilik basgançakly kazyýet hökmünde hereket edýärler.
2. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 101-nji maddasynyň ikinji böleginde, 126-njy, 1291-nji we 130-njy maddalarynda, 134-nji maddasynyň üçünji böleginde, 135-nji maddasynyň dördünji böleginde, 167-nji, 168-nji, 170–180-nji maddalarynda, 184-nji maddasynyň üçünji böleginde, 189–192-nji maddalarynda, 211-nji maddasynyň ikinji böleginde, 213-nji, 252-nji maddalarynda, 254-nji maddasynyň üçünji we dördünji böleklerinde, 271-nji, 2711-nji, 274-nji, 276-2771-nji maddalarynda, 292-nji maddasynyň üçünji böleginde, 294-nji maddasynyň dördünji böleginde, 325-nji maddasynyň ikinji, üçünji we dördünji böleklerinde, 328-nji, 332-nji maddalarynda, 343-nji maddasynyň üçünji böleginde göz öňünde tutulan jenaýat işleri, şeýle hem döwletiň wezipeli adamlary we kazyýetiň oturdaşlary tarapyndan edilen jenaýatlar baradaky jenaýat işleri welaýat, welaýat hukukly şäher kazyýetiniň birinji basgançakly kazyýethökmünde seretmegine degişlidir.
(2011-nji ýylyň 4-nji awgustyndaky we 2014-nji ýylyň 1-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2011 ý., № 3, 56-njy madda; 2014 ý., № 1, 41-nji madda).
62-nji madda. Işleriň Türkmenistanyň Ýokary kazyýetinde seredilmäge degişliligi
1. Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti birinji, ikinji we gözegçilik basgançakly kazyýet hökmünde hereket edýär.
2. Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň seretmegine onuň hut öz başlangyjy boýunça önümçiligine kabul eden aýratyn çylşyrymly ýa-da jemgyýetçilik taýdan aýratyn ähmiýetli jenaýat işleri, şeýle hem kazylar tarapyndan edilen jenaýatlar hakyndaky, şonuň ýaly-da kanunda görkezilen beýleki işler degişlidir.
(2014-nji ýylyň 1-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 1, 41-nji madda).
63-nji madda. Aşaky kazyýetde seredilmäge degişli jenaýat işini ýokarky kazyýetiň öz önümçiligine almak hukugy
Ýokarky kazyýet aşaky kazyýetiň seretmegine degişli her bir jenaýat işini birinji basgançakly kazyýet hökmünde öz önümçiligine almaga haklydyr.
64-nji madda. Jenaýat işiniň çäkler boýunça seredilmäge degişliligi
1. Jenaýat haýsy kazyýetiň iş çäginde edilen bolsa, şol kazyýetiň seretmegine degişlidir. Eger jenaýatyň edilen ýerini kesgitlemek mümkin bolmasa, iş boýunça anyklaýyş ýa-da deslapky derňew haýsy kazyýetiň iş çäginde tamamlanylan bolsa, iş şol kazyýetde seredilmäge degişlidir.
2. Arasy üzülmeýän we dowam edýän jenaýatlar wagtynda, haýsy kazyýetiň iş çäginde jenaýat gutaran ýa-da öňi alnan bolsa, iş şol kazyýetde seredilmäge degişlidir.
65-nji madda. Adybir kazyýetleriň seretmegine degişli işler birleşdirilende işiň kazyýetde seredilmäge degişliligi
Haýsydyr bir esaslara görä birwagtyň özünde adybir kazyýetleriň birnäçesiniň seretmegine degişli bolan işe anyklaýyş ýa-da deslapky derňew haýsy kazyýetiň iş çäginde tamamlanylan bolsa, iş şol kazyýetde seredilmäge degişlidir.
66-njy madda. Ady başga kazyýetleriň seretmegine degişli işler birleşdirilende işiň kazyýetde seredilmäge degişliligi
Bir adam ýa-da adamlaryň topary birnäçe jenaýatlary etmekde aýyplanyp, bular hakyndaky işler ady başga kazyýetleriň seretmegine degişli bolan mahalynda, ähli jenaýatlar hakyndaky işe şol kazyýetleriň ýokarkysy tarapyndan seredilýär.
67-nji madda. Işi degişli kazyýetinden alyp başga kazyýete bermek
1. Aýry-aýry halatlarda jenaýat işine has doly, çalt we dogry seretmek maksady bilen ol özüniň degişli bolan kazyýetinden başga kazyýete, ýagny jenaýatyň ýüze çykarylan ýa-da onuň netijeleriniň emele gelen, şeýle hem aýyplanýanyň ýa-da şaýatlaryň köpüsiniň bolýan ýerindäki kazyýete berlip bilner. Işiň şol esaslar boýunça başga kazyýete berilmegine diňe kazyýet mejlisinde oňa seretmäge başlanmazyndan öň ýol berilýär.
2. Işi başga kazyýete bermek meselesi ýokarky kazyýetiň başlygy tarapyndan, işi bir welaýatyň, welaýat hukukly şäheriň, etrap, etrap hukukly şäher kazyýetinden beýleki welaýatyň, welaýat hukukly şäheriň, etrap, etrap hukukly şäher kazyýetine bermek meselesi bolsa Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň Başlygy tarapyndan çözülýär.
68-nji madda. Jenaýat işini degişli kazyýetine bermek
1. Kazyýet gowşan jenaýat işiniň şol kazyýetiň seretmegine degişli däldigini serenjam mejlisinde anyklandan soň, ony degişliligi boýunça iberýär.
2. Kazyýet öz önümçiligindäki işiň edil özi ýaly başga kazyýetiň seretmegine degişlidigini anyklan mahalynda, eger ol öz kazyýet mejlisinde şol işe seretmäge girişen bolsa, diňe şonda ony özüniň önümçiliginde galdyrmaga haklydyr. Ýöne, eger iş ýokarky kazyýetde seredilmäge degişli bolsa, onda ol iş ähli halatlarda öz degişliligi boýunça iberilmelidir.
3. Ýokarky kazyýetiň mejlisinde seredilip başlanan işiň aşaky kazyýete berilmegine ýol berilmeýär.
69-njy madda. Işiň haýsy kazyýete degişliligi hakyndaky jedellere ýolberilmesizligi
1. Işiň haýsy kazyýete degişliligi hakynda kazyýetleriň arasynda jedellere ýol berilmeýär. Şeýle jedeller ýüze çykan halatynda işiň haýsy kazyýete degişliligi baradaky mesele ýokarky kazyýet tarapyndan çözülýär. Onuň çözgüdi gutarnyklydyr we şikaýat edilmäge degişli däldir.
2. Şu Kodeksiň 67-nji we 68-nji maddalarynda bellenen tertipde bir kazyýetden başga kazyýete iberilen her bir iş onuň iberilen kazyýeti tarapyndan önümçilige gürrüňsiz kabul edilmelidir.
70-nji madda. Kazyýetleriň işine Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň gözegçiligi
Türkmenistanyň çäklerinde hereket edýän ähli kazyýetleriň işine kazyýet gözegçiligini şu Kodeksde bellenen tertipde Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti amala aşyrýar.
8-nji bap. Jenaýat yzarlaýyş wezipesini amala aşyrýan
edaralar we wezipeli adamlar
71-nji madda. Prokuror
Prokuror öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde jenaýat işleriniň kanuna laýyk gozgalmagyny üpjün edýär hem-de dessin-agtaryş, anyklaýyş we deslapky derňew edaralary tarapyndan iş ýörediş hereketleri geçirilen mahalynda kanunlaryň berjaý edilişine gözegçiligi amala aşyrýan wezipeli adamdyr.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
72-nji madda. Jenaýat işi boýunça kazyýete çenli önümçilikde prokuror gözegçiligi
1. Jenaýat işi boýunça kazyýete çenli önümçilikde kanunlaryň takyk hem birmeňzeş ýerine ýetirilmegine gözegçiligi Türkmenistanyň Baş prokurory hem-de oňa tabyn prokurorlar amala aşyrýarlar.
2. Prokuror jenaýat işi boýunça kazyýete çenli önümçiligiň dowamynda kanunyň kim tarapyndan bozulýandygyna garamazdan, kanunyň her hili bozulmalaryny ýok etmek üçin kanunda göz öňünde tutulan çäreleri öz wagtynda görmäge borçludyr.
3. Jenaýat işi boýunça kazyýete çenli önümçilikde prokuror öz ygtyýarlaryny hiç hili edaralara hem-de wezipeli adamlara garaşsyzlykda, diňe kanuna tabyn bolmak bilen amala aşyrýar.
4. Prokuroryň kanunalaýyk çykaran çözgütlerini ýerine ýetirmek ähli edaralar, kärhanalar, guramalar, wezipeli adamlar, raýatlar üçin hökmanydyr.
73-nji madda. Sülçi
Sülçi jenaýat işleri boýunça deslapky derňewi öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde geçirmäge we şu Kodeksde göz öňünde tutulan beýleki ygtyýarlary amala aşyrmaga ygtyýarlandyrylan wezipeli adamdyr.
74-nji madda. Sülçiniň ygtyýarlary
1. Sülçi degişli dolandyryş çäklerindе jenaýat işini gozgamaga, ol boýunça deslapky derňewi geçirmäge we şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde ähli derňew hereketlerini ýerine ýetirmäge haklydyr.
2. Prokuroryň sanksiýasyny almak kanunda göz öňünde tutulan halatlardan başga wagtda sülçi deslapky derňew geçirilende, derňewiň ugry hakynda we derňew hereketlerini geçirmek hakynda hemme çözgütleri özbaşdak kabul edýär we olaryň kanunalaýyk hem-de öz wagtynda ýerine ýetirilmegine doly jogapkärçilik çekýär.
3. Aýyplanýan hökmünde jenaýat jogapkärçiligine çekmek hakyndaky, edilen jenaýatly etmişi maddalaşdyrmak we ýüklenýän aýybyň möçberi hakyndaky, aýyplanýanyň işi boýunça kazyýet seljerişini bellemek üçin işi kazyýete ibermek ýa-da işi şu Kodeksde bellenen tertipde ýatyrmak hakyndaky prokuroryň görkezmeleri bilen sülçi razylaşmadyk halatynda, ol öz närazylyklaryny ýazmaça beýan edip, işi ýokarky prokurora bermäge haklydyr. Şunuň ýaly bolanda ýokarky prokuror aşaky prokuroryň görkezmelerini ýatyrýar ýa-da şol iş boýunça derňew geçirmegi başga sülçä tabşyrýar.
4. Deslapky derňew geçirmek hökman bolan işler boýunça sülçi, anyklaýyş edaralarynyň şu Kodeksiň 235-nji maddasynda göz öňünde tutulan hereketleri ýerine ýetirmegine garaşmazdan, deslapky derňewi geçirmäge islendik pursatda girişmäge haklydyr.
5. Sülçi jenaýat etmekde güman edilýäni şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde we esaslarda tutup saklamaga hem-de ondan sorag etmäge haklydyr.
6. Sülçi özüniň derňeýän işleri boýunça gözleg hem-de derňew hereketlerini geçirmek hakynda anyklaýyş edaralaryna tabşyryk we görkezme bermäge hem-de aýry-aýry derňew hereketlerini geçirmegi anyklaýyş edaralaryndan talap etmäge haklydyr. Sülçiniň şeýle tabşyryklary we görkezmeleri anyklaýyş edaralary üçin hökmanydyr.
7. Sülçiniň öz önümçiligindäki derňeýän jenaýat işi boýunça kanuna laýyklykda çykaran kararlaryny ähli edaralaryň, kärhanalaryň, guramalaryň, wezipeli adamlaryň we raýatlaryň ýerine ýetirmegi hökmanydyr.
75-nji madda. Derňew bölüminiň müdiriniň ygtyýarlary
1. Derňew bölüminiň müdiri derňewi geçirmegi sülçä tabşyrýar, jenaýatlaryň üstüni açmak we öňüni almak boýunça derňew hereketlerini sülçüleriň öz wagtynda geçirmegine gözegçilik edýär, jenaýat işleri boýunça deslapky derňewiň has doly, hemmetaraplaýyn we dogry geçirilmegi üçin çäreler görýär.
2. Derňew bölüminiň müdiri jenaýat işlerini barlamaga, deslapky derňew geçirmek hakynda, aýyplanýan hökmünde jenaýat jogapkärçiligine çekmek, edilen jenaýatly etmişi maddalaşdyrmak we ýüklenýän aýybyň möçberi hakynda, işi ibermek hakynda, şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde işi ýatyrmak hakynda, aýry-aýry derňew hereketlerini geçirmek hakynda sülçä görkezmeler bermäge, işi bir sülçüden alyp başga sülçä bermäge, işi derňemegi birnäçe sülçä tabşyrmaga, şeýle hem deslapky derňew geçirilende oňa gatnaşmaga we sülçiniň ygtyýarlyklaryndan peýdalanyp, hut özi deslapky derňew geçirmäge haklydyr.
3. Jenaýat işi boýunça derňew bölüminiň müdiriniň görkezmeleri sülçä ýazmaça görnüşde berilýär we olar hökman ýerine ýetirilmelidir.
4. Şu Kodeksiň 74-nji maddasynyň üçünji böleginde göz öňünde tutulan halatlardan başga halatlarda, alnan görkezmeler barada prokurora şikaýat edilmegi şol görkezmeleriň ýerine ýetirilmegini togtatmaýar.
5. Prokuroryň şu Kodeksde bellenen düzgünlere laýyklykda jenaýat işleri boýunça beren görkezmeleri derňew bölüminiň müdiri üçin hökmanydyr. Şol görkezmeler barada ýokarky prokurora şikaýat edilmegi olaryň ýerine ýetirilmegini togtatmaýar.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
76-njy madda. Anyklaýyş edaralary
Anyklaýyş edaralary şu aşakdakylardyr:
1) içeri işler edaralary;
2) harby bölümleriň, birikmeleriň serkerdeleri we harby edaralaryň ýolbaşçylary - özlerine tabyn harby gullukçylaryň eden ähli jenaýatlary hem-de harby borçlularyň ýygnanyşyklar geçýän wagtlarynda eden ähli jenaýatlary hakyndaky işler boýunça, harby edaralarda we harby bölümlerde işleýän harby gullukçy däl adamlaryň öz gulluk borçlaryny ýerine ýetirmekleri bilen baglylykda eden ýa-da harby bölümleriň, birikmeleriň we edaralaryň ýerleşýän ýerinde eden jenaýatlary hakyndaky işler boýunça;
3) milli howpsuzlyk edaralary - kanun arkaly özleriniň ygtyýarlygyna degişli edilen işler boýunça;
4) Döwlet serhet gullugynyň bölümleriniň we birikmeleriniň serkerdeleri - Türkmenistanyň Döwlet serhedi hakyndaky kanunçylygynyň bozulmagy bilen baglanyşykly işler boýunça;
5) Türkmenistanyň çäklerinden daşarda hereket edýän deňiz, derýa ýa-da howa ulaglarynyň ýolbaşçylary - şol ulaglarda edilen jenaýatlar hakyndaky işler boýunça;
6) düzediş edaralarynyň, derňew gabawhanalarynyň, terbiýeleýiş ýa-da bejeriş-terbiýeleýiş edaralarynyň ýolbaşçylary - şol edaralaryň işgärleriniň gulluk etmegiň bellenilen tertibine garşy eden jenaýatlary hakyndaky işler boýunça, şeýle hem görkezilen edaralaryň ýerleşýän ýerinde edilen jenaýatlar hakyndaky işler boýunça;
7) ýangyn howpsuzlygy gullugy - ýangynlar hakyndaky we ýangyn howpsuzlygynyň talaplarynyň bozulmalary hakyndaky işler boýunça;
8) ýol gözegçiligi gullugy - ýol hereketiniň kadalarynyň we ulag serişdelerini ulanmagyň düzgünleriniň bozulmagy hakyndaky işler boýunça;
9) gümrük edaralary – kontrabanda we gümrük töleglerini tölemekden boýun gaçyrmak hakyndaky işler boýunça;
10) Türkmenistanyň Migrasiýa gullugy - daşary ýurt raýatlarynyň Türkmenistana gelmeginiň, ondan gitmeginiň we onda bolmagynyň düzgünleriniň bozulmagy hakyndaky işler boýunça;
11) Türkmenistanyň diplomatik wekilhanalarynyň, konsullyk edaralarynyň we beýleki resmi wekilhanalarynyň ýolbaşçylary - görkezilen wekilhanalaryň we edaralaryň ýerleşýän ýerinde edilen jenaýatlar hakyndaky işler boýunça.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky, 2016-njy ýylyň 26-njy martyndaky, 2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky we 2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky - Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda; 2016 ý., № 1, 65-nji madda; 2017 ý., № 3, 110-njy madda; 2019 ý., № 1, 8-nji madda).
77-nji madda. Anyklaýyş edaralarynyň ygtyýarlary
1. Jenaýatlaryň üstüni açmak we olary eden adamlary ýüze çykarmak maksady bilen, anyklaýyş edaralarynyň üstüne zerur bolan dessin-agtaryş çärelerini görmek, şol sanda wideoýazgylary, kinofotosuratlary, ses ýazgylaryny ulanmak şu Kodeksiň talaplaryna laýyklykda anyklaýjy, sülçi ýa-da kazyýet tarapyndan gözden geçirilenden we barlanandan soň jenaýat işi boýunça subutnama hökmünde ulanyp boljak hakykat ýüzündäki maglumatlary aýdyňlaşdyrmak wezipesi ýüklenilýär.
2. Anyklaýyş edaralarynyň üstüne jenaýatlaryň öňüni almak we olary ätiýaçlandyrmak üçin zerur çäreleriň hemmesini görmek wezipesi hem ýüklenilýär.
3. Anyklaýyş edaralarynyň işi olaryň deslapky derňew geçirilmegi hökman bolan işler boýunça ýa-da deslapky derňew geçirilmegi hökman bolmadyk işler boýunça hereket edýändikleri bilen baglylykda tapawutlandyrylýar.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
78-nji madda. Anyklaýjy
Anyklaýjy şu Kodeksiň 76-njy maddasynda görkezilen anyklaýyş edaralary tarapyndan jenaýat işleri boýunça kazyýete çenli önümçiligi öz ygtyýarlylygynyň çäginde amala aşyrmaga ygtyýarlandyrylan wezipeli adamdyr.
9-njy bap. Özüniň ýa-da wekilçilik edýänleriniň hukuklaryny we bähbitlerini goraýan iş ýöredişe gatnaşyjylar
79-njy madda. Güman edilýän, onuň hukuklary we borçlary
1. Şu Kodeksde bellenilen esaslarda we tertipde jenaýat etmekde güman edilip, ol barada jenaýat işi gozgalan, ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylan ýa-da tutulyp saklanylan adam güman edilýän diýlip bilinýär.
2. Jenaýat yzarlaýyş edarasy güman edilýän hökmünde tutulyp saklanylan adamy 72 sagatdan artyk, tussag etmek görnüşinde ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylan güman edilýän adamy bolsa – tutulyp saklanan pursadyndan beýläk on gije-gündizden artyk saklap bilmez.
3. Şu maddanyň ikinji böleginde bellenen möhletleriň geçmeli pursadyna çenli jenaýat yzarlaýyş edarasy güman edilýäni tussaglykdan boşatmalydyr we ol barada ulanylan ätiýaçsyzlandyryş çäresini ýatyrmalydyr ýa-da onuň aýyplanýan hökmünde jenaýat jogapkärçiligine çekilýändigi hakynda karar çykarmalydyr.
4. Güman etmek ýeterlik derejede esaslandyrylmadyk diýip tapan halatynda jenaýat yzarlaýyş edarasy güman edilýäni şu maddanyň ikinji böleginde bellenen möhletler geçmezden öň tussaglykdan boşatmalydyr we ol barada ulanylan ätiýaçsyzlandyryş çäresini ýatyrmalydyr.
5. Güman edilýäniň şu aşakdaky hukuklary bardyr:
1) özüniň nämede güman edilýändigini bilmäge we öz garşysyna jenaýat işiniň gozgalandygy hakyndaky karar ýa-da tutup saklamagyň teswirnamasy ýa ätiýaçsyzlandyryş çäresini saýlap almak hakyndaky karar bilen tanyşmaga;
2) ýüze çykan güman etmäniň düýp manysy, şeýle hem iş boýunça beýleki ýagdaýlar barada görkezme bermäge ýa-da görkezme bermekden ýüz döndermäge;
3) subutnamalary getirmäge;
4) haýyşlaryny bildirmäge;
5) ene dilinde ýa-da özüniň bilýän dilinde görkezme bermäge we terjimeçiniň hyzmatyndan peýdalanmaga;
6) görkezmelerini öz eli bilen ýazyp beýan etmäge;
7) sorag edilende ses we wideoýazgysynyň ulanylmagyny haýyş etmäge;
8) adwokat tutunmaga, kanunda göz öňünde tutulan halatynda mugt hukuk kömegini almaga;
9) maşgala agzalaryna, ýakyn garyndaşlaryna ýa-da işleýän ýerine özüniň tussaglykda saklanylýan ýeri hakynda habar berilmegine;
10) özüniň, adwokatyň ýa-da kanuny wekiliniň haýyşy boýunça geçirilýän derňew hereketlerine gatnaşmaga;
11) öz gatnaşmagynda geçirilen derňew hereketleriniň teswirnamalary bilen tanyşmaga we olara bellikler bermäge;
12) ynanmazlyk bildirmäge;
13) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň hereketleri (hereketsizligi) we çözgütleri barada şikaýat etmäge.
6. Güman edilýän şu aşakdakylara borçludyr:
1) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň kanuny talaplaryna tabyn bolmaga;
3) jenaýat yzarlaýyş edarasy zerur diýip tapan halatynda derňew we beýleki iş ýörediş hereketlerine gatnaşmaga.
7. Güman edilýän şonuň ýaly-da şu Kodeksde göz öňünde tutulan beýleki hukuklara eýedir we beýleki borçlary ýerine ýetirmäge jogapkärdir.
80-nji madda. Aýyplanýan, onuň hukuklary we borçlary
1. Aýyplanýan hökmünde jenaýat jogapkärçiligine çekmek hakynda şu Kodeksde bellenen tertipde özi barada karar çykarylan adam aýyplanýan diýlip hasap edilýär. Kazyýet mejlisinde seretmek üçin iberilen iş boýunça kazyýet seljerişini bellemek hakynda meselesi çözülen aýyplanýan işi kazyýete berlen diýlip, işi kazyýet seljerişinde seredilýän aýyplanýan bolsa kazyýetde işi seredilýän diýlip atlandyrylýar. Aýyplanýandygy barada aýyplaw hökümi çykarylan adam iş kesilen diýlip, özi barada aklaw hökümi çykarylan aýyplanýan adam bolsa, aklanan diýlip atlandyrylýar.
2. Aýyplanýan şu aşakdaky hukuklara eýedir:
1) nämede aýyplanýandygyny bilmäge we aýyplanýan hökmünde jenaýat jogapkärçiligine çekilendigi hakyndaky karar bilen tanyşmaga;
2) maşgala agzalaryna, ýakyn garyndaşlaryna ýa-da işleýän ýerine tussaglykda saklanylýan ýeri hakynda habar berilmegine;
3) özüniň ýa-da adwokatynyň ýa-da kanuny wekiliniň haýyşy boýunça geçirilýän derňew hereketlerine gatnaşmaga;
4) özüniň ýa-da adwokatynyň ýa-da kanuny wekiliniň gatnaşmagynda geçirilen derňew we beýleki iş ýörediş hereketleriniň teswirnamalary bilen tanyşmaga we olara bellikler etmäge;
5) bildirilen aýyp boýunça, şeýle hem işiň beýleki ýagdaýlary we işde bar bolan subutnamalar boýunça görkezme bermäge ýa-da görkezme bermekden ýüz döndermäge;
6) subutnamalary getirmäge;
7) haýyşlary bildirmäge;
8) ene dilinde ýa-da özüniň bilýän dilinde görkezme bermäge we terjimeçiniň hyzmatyndan peýdalanmaga;
9) görkezmelerini öz eli bilen ýazyp beýan etmäge;
10) sorag edilende ses we wideoýazgysynyň ulanylmagyny haýyş etmäge;
11) adwokat tutunmaga, kanunda göz öňünde tutulan halatynda mugt hukuk kömegini almaga ýa-da adwokatdan ýüz döndermäge, özüni özbaşdak aklamaga;
12) adwokatyň işe gatnaşmaga goýberilen pursadyndan başlap, onuň bilen sany we dowamlylygy çäklendirilmedik, ikiçäk we ýaşyryn duşuşyklarda bolmaga;
13) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň bilermenler seljermesini bellemek hakyndaky karary (kesgitnamasy) we bilermenleriň netijenamasy bilen tanyşmaga;
14) anyklaýyş ýa-da deslapky derňew tamamlanandan soň işiň ähli materiallary bilen tanyşmaga;
15) ynanmazlyk bildirmäge;
16) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň hereketiniň (hereketsizliginiň) we kabul eden çözgüdiniň üstünden şikaýat etmäge.
3. Aýyplanýan şu aşakdakylara borçludyr:
1) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň kanuny talaplaryna tabyn bolmaga;
3) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň zerur diýip tapan halatynda derňew we beýleki iş ýörediş hereketlerine gatnaşmaga.
4. Kämillik ýaşyna ýetmedik ýa-da akyly ýerinde dällik ýagdaýynda jenaýat etmekde aýyplanýanyň hukuklaryny şu Kodeksde bellenen tertipde onuň kanuny wekili amala aşyrýar. Ýöne adwokatyň ýa-da kanuny wekiliň işe gatnaşmagy aýyplanýanyň haýsy-da bolsa bir hukugyny çäklendirmäge ýa-da ondan mahrum etmäge esas bolup bilmez.
81-nji madda. Jenaýat kazyýet önümçiligine adwokatyň gatnaşmagy
1. Adamyň güman edilýän hökmünde sorag edilen, jenaýat etmekde güman edilip tutulyp saklanylan, aýyp bildirilen pursadyndan ýa-da aýyp bildirilýänçä ol barada tussag etmek görnüşindäki ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylan halatynda bolsa, tutulyp saklanylan ýa-da tussag edilen pursadyndan başlap ýigrimi dört sagatdan gijä goýman şol adama tutup saklamagyň teswirnamasynyň ýa-da şol ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň ulanylandygy hakyndaky kararyň yglan edilen pursadyndan başlap adwokat işe gatnaşmaga goýberilýär.
2. Güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň ýa-da jebir çekeniň kanuny bähbitlerini goraýan hökmünde adwokatlar, şeýle hem jemgyýetçilik birleşikleriniň wekilleri - şu birleşikleriň agzalarynyň işleri boýunça çykyş edip bilerler. Adwokat hökmünde kanuny bähbitleri goralýanyň ýakyn garyndaşlary we beýleki wekilleri hem işe gatnaşdyrylyp bilner.
3. Güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň birini aklamagyň bähbitleri beýlekileri aklamagyň bähbitlerine çapraz gelýän halatynda bir adwokat şol birwagtyň özünde olaryň ikisiniň ýa-da birnäçesiniň kanuny bähbitlerini gorap çykyş edip bilmez.
4. Adwokat işe gatnaşmak üçin güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän tarapyndan, olaryň kanuny wekilleri, şeýle hem güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň tabşyrygy boýunça ýa-da olaryň razylygy bilen başga adamlar tarapyndan çagyrylýar. Güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň haýyşy boýunça adwokatyň işe gatnaşmagy anyklaýjy, sülçi, prokuror ýa-da kazyýet tarapyndan üpjün edilýär.
5 Güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän tarapyndan saýlanyp alnan adwokatyň şu Kodeksde bellenen möhletde işe gatnaşmagy mümkin bolmadyk halatlarynda anyklaýjy, sülçi, prokuror ýa-da kazyýet güman edilýäne, aýyplanýana ýa-da kazyýetde işi seredilýäne işe seretmek üçin başga adwokat teklip etmäge, ýa-da ýuridik maslahathanasynyň üsti bilen adwokat bellemäge haklydyr.
6. Ýuridik maslahathanasynyň müdiri ýa-da adwokatlar geňeşiniň müdiriýeti güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň kanuny bähbitlerini goramagy amala aşyrmak üçin adwokat ibermäge borçludyr. Adwokatyň hukuk kömeginiň tölegi şu Kodeksiň 200-nji maddasynda göz öňünde tutulýar.
(2018-nji ýylyň 9-njy iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2018 ý., № 2, 33-nji madda).
82-nji madda. Adwokatyň gatnaşmagynyň hökmanylygy
1. Anyklaýyş, deslapky derňew geçirilende we kazyýet seljerişinde şu aşakdaky işler boýunça adwokatyň gatnaşmagy hökmanydyr:
1) güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän bu barada haýyş eden mahalynda;
2) kämillik ýaşyna ýetmedikleriň işleri boýunça;
3) lallaryň, kerleriň, körleriň we beden ýa-da akyl taýdan ýetmezçilikleri zerarly özlerini goramak hukugyny özbaşdak amala aşyryp bilmeýän adamlaryň işleri boýunça;
4) aýyplanýany ýatymlaýyn psihiatriýa bilermenler seljermesine ugratmak hakyndaky meselä seredilen mahalynda;
5) kazyýet önümçiliginiň ýöredilýän dilini bilmeýänleriň we sowatsyzlaryň işleri boýunça;
6) goralýan bähbitleri biri-birine çapraz gelýän adamlaryň işleri boýunça, eger olaryň haýsydyr biriniň adwokaty bar bolsa;
7) anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazyýet ýa-da kazy, jenaýat eden mahaly kämillik ýaşyna ýetmedik, ýöne anyklaýşyň, deslapky derňewiň ýa-da kazyýet seljerişiniň dowamynda kämillik ýaşyna ýeten adamlaryň işleri boýunça we şu maddanyň 3-nji bendinde görkezilen sebäplerden beýleki sebäplere görä özlerini goramak hukugyny özbaşdak amala aşyryp bilmeýän ýa-da amala aşyrmakda kynçylyk çekýän adamlaryň işleri boýunça adwokatyň işe gatnaşmagyny zerur hasap edende;
8) aýratyn agyr jenaýatlary etmekde güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän adamlaryň işleri boýunça;
9) aýyplanýan barada ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmek ulanylan mahalynda;
10) lukmançylyk häsiýetli mejbury çäreleri ulanmak hakyndaky işler boýunça;
11) işiň kazyýetde seljerilmegine döwlet aýyplaýjysy gatnaşanda.
2. Şu maddanyň birinji böleginiň 1-5-nji bentlerinde göz öňünde tutulan halatlarda şu Kodeksiň 81-nji maddasynyň birinji böleginde görkezilen pursadyndan we şu maddanyň birinji böleginiň 6-8-nji bentlerinde göz öňünde tutulan halatlarda aýyp bildirilen pursadyndan, 10-njy bendinde göz öňünde tutulan ýagdaýynda akyl taýdan näsaglygynyň ýüze çykarylan pursadyndan başlap adwokatyň işe gatnaşmagy hökmanydyr.
3. Adwokatyň işe hökmany gatnaşmaly ýagdaýlarynda adwokat güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň özi tarapyndan ýa-da onuň razylygy bilen başga adamlar tarapyndan çagyrylmadyk bolsa, onda anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazyýet ýa-da kazy işe adwokatyň gatnaşmagyny üpjün etmäge borçludyr.
4. Şu maddanyň birinji böleginiň 6, 8, 9, 11-nji bentlerinde görkezilen ýagdaýlarda adwokatdan ýüz dönderilmegi kabul edilip bilner.
83-nji madda. Adwokatdan ýüz döndermek
1. Güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän iş boýunça önümçiligiň islendik pursadynda adwokatdan ýüz döndermäge haklydyr. Şunuň ýaly ýüz döndermäge güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň diňe öz başlangyjy boýunça ýol berilýär we munuň özi döwlet aýyplaýjysynyň, şonuň ýaly-da beýleki güman edilýänleriň, aýyplanýanlaryň, kazyýetde işi seredilýänleriň adwokatlarynyň işe gatnaşmagyny dowam etmegi üçin päsgelçilik bolup bilmez.
2. Adwokatdan ýüz dönderilen halatynda anyklaýjy, sülçi we prokuror bu barada teswirnama düzýär, kazy karar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar.
3. Güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň maddy ýagdaýy sebäpli adwokatdan ýüz döndermegi kabul edilmeýär. Şu Kodeksiň 82-nji maddasynyň birinji böleginiň 2-5, 7-nji we 10-njy bentlerinde görkezilen halatlarda olaryň adwokatyň kömeginden ýüz döndermegini kabul etmek anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet üçin hökman däldir.
4. Ozal bildirilen adwokatdan ýüz döndermek güman edilýäni, aýyplanýany, kazyýetde işi seredilýäni mundan beýläk adwokatyň gatnaşmagynda özüni aklamak hukugyndan mahrum etmeýär.
84-nji madda. Adwokatyň hukuklary we borçlary
1. Adwokat güman edilýäni, aýyplanýany ýa-da kazyýetde işi seredilýäni aklaýan ýa-da onuň jogapkärçiligini ýeňilleşdirýän ýagdaýlary ýüze çykarmak maksady bilen aklamagyň kanunda göz öňünde tutulan ähli serişdelerinden we usullaryndan peýdalanmaga hem-de olara zerur bolan hukuk kömegini bermäge borçludyr.
2. Işe gatnaşmaga goýberilen pursadyndan başlap, adwokatyň şu aşakdaky hukuklary bardyr:
1) güman edilýän, aýyplanýan sorag edilende, aýyp bildirilende, şeýle hem olaryň gatnaşmagynda geçirilýän beýleki derňew hereketlerine gatnaşmaga;
2) tutup saklamagyň teswirnamasy, ätiýaçsyzlandyryş çäresini ulanmak hakyndaky karar bilen tanyşmaga;
3) kazyýet seljerişine gatnaşmaga;
4) subutnamalary getirmäge;
5) haýyşlary bildirmäge;
6) ynanmazlyk bildirmäge;
7) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň we kazyýetiň hereketleri hem-de çözgütleri barada şikaýat etmäge.
3. Adwokat işe gatnaşmaga goýberilen pursadyndan başlap, tutulyp saklanylan ýa-da tussaglykda saklanylýan güman edilýän ýa-da aýyplanýan bilen sany we dowamlylygy çäklendirilmedik, ikiçäk we ýaşyryn duşuşyklara haklydyr.
4. Adwokat şu aşakdaky işler boýunça ähli materiallar bilen tanyşmaga we zerur bolan maglumatlary göçürip almaga haklydyr:
1) şu Kodeksiň 82-nji maddasynyň birinji böleginiň 2-3, 5 we 7-nji bentlerinde görkezilen aýyplanýan hökmünde jenaýat jogapkärçiligine çekilýänleriň işleri boýunça - aýyp bildirilen pursadyndan başlap;
2) lukmançylyk häsiýetli mejbury çäreleriň ulanylmagy hakyndaky işler boýunça - şol adamyň akyl taýdan näsaglygy anyklanylan pursadyndan başlap;
3) beýleki işler boýunça - anyklaýjynyň, sülçiniň ýa-da prokuroryň razylygy bilen, aýyp bildirilen pursadyndan başlap;
4) ähli işler boýunça - işiň hemme materiallary bilen aýyplanýanyň tanşan pursadyndan başlap.
5. Derňew hereketleri geçirilende işe gatnaşýan adwokatyň sorag edilýäne sowal bermäge, derňew hereketiniň teswirnamasynyň nädogrudygy ýa-da doly däldigi barada ýazmaça bellik etmäge haky bardyr.
6. Adwokatyň güman edilýäni, aýyplanýany, kazyýetde işi seredilýäni aklamak barada öz üstüne alan borjundan ýüz döndermäge haky ýokdur.
7. Adwokat öz aklaýan adamynyň bähbitleriniň garşysyna hiç hili hereket edip bilmez we onuň öz hukuklaryny amal etmegine päsgelçilik döredip bilmez.
8. Adwokatyň öz aklaýan adamynyň tabşyrygy bolmasa, aşakdaky iş ýörediş hereketlerini etmäge haky ýokdur:
1) öz aklaýan adamynyň jenaýaty etmekde günäkärdigi hakynda beýannama etmäge;
2) öz aklaýan adamynyň jebir çeken bilen ýaraşandygy hakynda beýannama etmäge;
3) raýat hak islegini ykrar etmäge;
4) öz aklaýan adamynyň beren şikaýatyny yzyna almaga;
5) öz aklaýan adamynyň kazyýetiň aýyplaw hökümi barada beren şikaýatyny yzyna almaga.
9. Adwokat şu aşakdakylara borçludyr:
1) güman edilýäniň ýa-da aýyplanýanyň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini goramak hem-de olara hukuk kömegini bermek üçin jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň kanuny buýrugy boýunça gelmäge;
3) hukuk kömegini bermek bilen baglylykda özüne mälim bolan maglumatlary, şonuň ýaly-da deslapky derňewiň we kazyýetiň ýapyk mejlisiniň maglumatlaryny aýan etmezlige.
85-nji madda. Adwokatyň, jemgyýetçilik birleşiginiň wekiliniň işe jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň we raýat jogap berijisiniň wekili hökmünde gatnaşmagyny aradan aýyrýan ýagdaýlar
1. Eger işi alyp barmagy haýyş eden adamyň bähbidi öz bähbidine garşy gelýän adama adwokat, jemgyýetçilik birleşiginiň wekili şol iş boýunça hukuk kömegini berýän ýa-da ozal şeýle kömek beren bolsalar, ýa-da olar ozal anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, bilermen, hünärmen, terjimeçi, şaýat ýa-da güwä hökmünde gatnaşan bolsalar, şeýle hem eger işi derňemäge ýa-da oňa seretmäge adwokat bilen, jemgyýetçilik birleşiginiň wekili bilen garyndaşlyk gatnaşygy bolan wezipeli adam gatnaşýan bolsa, onda şol adwokatyň we wekiliň işe jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň we raýat jogap berijisiniň wekili hökmünde gatnaşmaga haky ýokdur.
2. Adwokata, jemgyýetçilik birleşiginiň wekiline ynanmazlyk bildirmek hakyndaky mesele şu Kodeksiň 105-nji we 106-njy maddalarynda göz öňünde tutulan tertipde çözülýär.
86-njy madda. Jebir çeken
1. Jenaýat netijesinde at-abraýyna, mertebesine esassyz we bikanun zyýan ýetirilen, şeýle hem beden ýa-da emläk taýdan zyýan ýetirilen adam jenaýat iş ýöredişde jebir çeken diýlip hasap edilýär.
2. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 111-nji we 115-nji maddalarynda, 132-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan jenaýatlar hakyndaky işler boýunça jebir çeken prokurora ýa-da içeri işler edaralaryna ýüz tutup biler. Görkezilen jenaýatlar hakyndaky işler boýunça kazyýet seljerişinde jebir çekeniň özi ýa-da öz wekiliniň üsti bilen aýyplawy goldamaga haky bardyr.
3. Jebir çeken diýip hasap etmek ýa-da şeýle hasap etmekden ýüz döndermek hakynda anyklaýjy, sülçi, prokuror ýa-da kazy karar çykarýar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar.
4. Jenaýat zerarly jebir çeken diýlip bilnen adam şu aşakdakylara haklydyr:
1) iş boýunça ene dilinde ýa-da öz bilýän dilinde görkezmeler bermäge we terjimeçiniň hyzmatyndan peýdalanmaga;
2) aýyplanýana bildirilen aýyp hakynda bilmäge;
3) özüniň gatnaşmagynda geçirilen derňew we beýleki iş ýörediş hereketleriniň teswirnamalary bilen tanyşmaga, olar barada belliklerini getirmäge;
4) subutnamalar getirmäge;
5) haýyşyny aýtmaga;
6) deslapky derňewiň tamamlanan pursadyndan başlap işiň ähli materiallary bilen tanyşmaga;
7) kazyýet seljerişine gatnaşmaga;
8) ynanmazlyk bildirmäge;
9) özüne ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyny talap etmäge;
10) wekil tutunmaga we onyň ygtyýarlaryny ýatyrmaga;
11) kazyýet mejlisiniň teswirnamasy bilen tanyşmaga we oňa bellikler getirmäge;
12) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň we kazyýetiň hereketleri we çözgütleri barada şikaýat etmäge;
13) kazynyň ýa-da kazyýetiň hökümi ýa-da kesgitnamasy (karary) barada şikaýat etmäge.
5. Jebir çekeniň ölmegine getiren jenaýatlar hakyndaky işler boýunça şu maddada göz öňünde tutulan hukuklara onuň ýakyn garyndaşlary eýe bolýarlar.
6. Jebir çeken şu aşakdakylara borçludyr:
1) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) iş boýunça özüne mälim bolan ähli ýagdaýlary dogruçyl habar bermäge, berlen sowallara jogap bermäge;
3) iş boýunça özüne mälim bolan ýagdaýlary aýan etmezlige;
4) derňew hereketleri geçirilende we kazyýet mejlisiniň dowamynda bellenilen tertibi berjaý etmäge.
(2014-nji ýylyň 3-nji maýyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 2, 78-nji madda).
87-nji madda. Raýat hak isleýjisi
1. Jenaýat zerarly maddy zyýan çeken şahsy adam ýa-da edara görnüşindäki tarap jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda aýyplanýana ýa-da aýyplanýanyň hereketleri üçin maddy jogapkärçilik çekýän adamlara raýat hak islegini bildirmäge haklydyr, kazyýet bolsa oňa jenaýat işi bilen bilelikde seredýär.
2. Raýat hak isleýjisi diýip ykrar etmek ýa-da şeýle ykrar etmekden ýüz döndermek hakynda anyklaýjy, sülçi, prokuror ýa-da kazy karar çykarýar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar.
3. Raýat hak isleýjisiniň ýa-da onuň wekiliniň şu aşakdakylara haky bardyr:
1) subutnamalary getirmäge;
2) haýyşyny aýtmaga;
3) kazyýet seljerişine gatnaşmaga;
4) öz bildiren hak islegini üpjün ediş çäreleriniň görülmegi hakynda anyklaýyş edarasyndan, sülçiden we kazyýetden haýyş etmäge;
5) bildiren raýat hak islegini goldamaga;
6) deslapky derňew tamamlanan pursadyndan başlap işiň materiallary bilen tanyşmaga we olardan göçürmeler etmäge;
7) ynanmazlyk bildirmäge;
8) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň we kazyýetiň hereketleri barada şikaýat etmäge hem-de kazyýetiň höküminiň ýa-da kesgitnamasynyň raýat hak islegine degişli bölegi barada şikaýat etmäge;
9) bildiren hak islegi boýunça ene dilinde ýa-da özüniň bilýän dilinde görkezmeler bermäge;
10) jenaýat işine goşmak üçin materiallar bermäge;
11) özüne ýetirilen maddy zyýanyň öweziniň dolunmagyny talap etmäge;
12) kazyýet mejlisiniň teswirnamasy bilen tanyşmaga we oňa bellikler getirmäge.
4. Raýat hak isleýjisi şu Kodeksiň 86-njy maddasynyň altynjy böleginde göz öňünde tutulan borçlary ýerine ýetirmelidir.
5. Raýat hak isleýjisi Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki hukuklara eýedir hem-de borçlary ýerine ýetirmelidir.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
88-nji madda. Raýat jogap berijisi
1. Jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda bildirilen hak isleg bilen baglylykda jenaýatyň edilmegi netijesinde ýa-da akyly düzüw däl adamyň Türkmenistanyň Jenaýat kodeksi tarapyndan gadagan edilen etmişi etmegi netijesinde ýetirilen zyýan üçin kanun esasynda maddy jogapkärçilik çekýän şahsy adam ýa-da edara görnüşindäki tarap raýat jogap berijisi diýlip hasap edilýär.
2. Raýat jogap berijisi hökmünde işe gatnaşmaga çekmek hakynda anyklaýjy, sülçi, prokuror ýa-da kazy delillendirilen karar çykarýar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar.
3. Raýat jogap berijisiniň ýa-da onuň wekiliniň şu aşakdakylara haky bardyr:
1) aýyplawyň we raýat hak isleginiň düýp manysyny bilmäge;
2) bildirilen hak islege närazylyk bildirmäge;
3) bildirilen hak islegiň düýp manysy boýunça görkezmeler bermäge;
4) subutnamalary getirmäge;
5) haýyşlaryny aýtmaga;
6) jenaýat işine goşmak üçin materiallar bermäge;
7) deslapky derňew tamamlanandan soň raýat hak islegine degişli materiallar bilen tanyşmaga we olardan göçürmeler etmäge;
8) öz bähbitlerine täsir edýän çözgütler hakynda bilmäge, bildirilen raýat hak islegine degişli iş ýörediş çözgütleriniň göçürilen nusgalaryny almaga;
9) kazyýet mejlisiniň teswirnamasy bilen tanyşmaga we oňa bellikler getirmäge;
10) islendik basgançakly kazyýetde işiň kazyýet seljerişine gatnaşmaga;
11) ynanmazlyk bildirmäge;
12) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň we kazyýetiň hereketleri barada şikaýat etmäge hem-de kazyýetiň höküminiň we kesgitnamasynyň raýat hak islegine degişli bölegi barada şikaýat etmäge.
4. Raýat jogap berijisi şu aşakdakylara borçludyr:
1) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň kanuny talaplaryna tabyn bolmaga;
3) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň zerur diýip tapan halatynda derňew we beýleki iş ýörediş hereketlerine gatnaşmaga;
4) derňew hereketleri geçirilende we kazyýet mejlisiniň dowamynda bellenilen tertibi berjaý etmäge.
5. Raýat jogap berijisi Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki hukuklara eýedir we borçlary ýerine ýetirmelidir.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
89-njy madda. Jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň we raýat jogap berijisiniň wekilleri
Jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň we raýat jogap berijisiniň wekilleri hökmünde olaryň ýakyn garyndaşlary, kanuny wekilleri, adwokatlar, jemgyýetçilik birleşikleriniň wekilleri ýa-da kazynyň karary, ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy boýunça, şeýle-de anyklaýjynyň ýa-da sülçiniň karary boýunça işe gatnaşmaga goýberlen beýleki adamlar işe gatnaşyp bilerler.
90-njy madda. Iş ýöredişe gatnaşyjylaryň hukuklaryny düşündirmek we üpjün etmek borjy
Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet iş ýöredişe gatnaşyjylaryň hukuklaryny düşündirmäge we şol hukuklary amala aşyrmak mümkinçiligini üpjün etmäge borçludyrlar.
10-njy bap. Jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan beýleki adamlar
91-nji madda. Şaýat
Şu Kodeksiň 93-nji maddasynyň birinji böleginde görkezilenlerden başga iş üçin ähmiýeti bar bolan haýsydyr bir ýagdaýlardan habarly bolmagy mümkin bolan islendik adam şaýat hökmünde görkezme bermäge çagyrylyp we sorag edilip bilner.
92-nji madda. Şaýadyň hukuklary we borçlary
1. Iş boýunça şaýat hökmünde gatnaşýan adam aşakdaky hukuklara eýedir:
1) haýsy jenaýat işi boýunça çagyrylandygyny bilmäge;
2) ene dilinde ýa-da öz bilýän dilinde görkezme bermäge;
3) özüniň we ýakyn garyndaşlarynyň garşysyna görkezme bermekden ýüz döndermäge;
4) özüniň sorag edilmegine gatnaşýan terjimeçä ynanmazlyk bildirmäge;
5) iş derňelen mahalynda özünden edilen soragyň teswirnamasy bilen tanyşmaga;
6) teswirnamanyň üstüniň ýetirilmegini we oňa düzedişleriň girizilmegini talap etmäge;
7) haýyş etmäge hem-de anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň we kazyýetiň hereketleri barada şikaýat etmäge;
8) özüniň çeken çykdajylarynyň şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde öweziniň dolunmagyna.
2. Şaýat şu aşakdakylara borçludyr:
1) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň hem-de kazyýetiň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) iş boýunça özüne mälim bolan zatlaryň hemmesini dogry habar bermäge;
3) dogry görkezmeleri we şu Kodeksiň düzgünlerine laýyklykda öz öňünde goýlan sowallara dogry jogap bermäge;
4) derňew hereketleri geçirilende we kazyýet mejlisiniň dowamynda bellenilen tertibi berjaý etmäge.
3. Şaýadyň öz borçlaryny ýerine ýetirmezligi Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen jogapkärçilige eltýär.
4. Işe şaýat hökmünde gatnaşýan adam hut şol işde adwokat, döwlet aýyplaýjysy, şeýle hem jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň, raýat jogap berijisiniň wekili bolup bilmez.
93-nji madda. Şaýat hökmünde sorag edilip bilinmejek adamlar
1. Şu aşakdakylar şaýat hökmünde sorag edilip bilinmez:
1) güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň adwokaty, jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň, raýat jogap berijisiniň wekili jenaýat işi boýunça öz borçlaryny ýerine ýetirmekleri bilen baglylykda özlerine mälim bolan ýagdaýlar hakynda;
2) beden ýa-da akyl taýdan ýetmezçilikleri zerarly iş üçin ähmiýeti bar bolan ýagdaýlara dogry düşünip bilmejek we şolar hakynda dogry görkezmeler berip bilmejek adamlar;
3) anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet mejlisiniň kätibi jenaýat işi boýunça özleriniň iş ýörediş borçlaryny ýerine ýetirmekleri bilen baglylykda. Muňa derňelen ýa-da seredilen mahalynda kanunçylygyň bozulmalary, hyýanatçylyklar we betnebisli bähbitler eýerilen diýip çaklamaga esas bolan jenaýat işleri, şeýle hem täze ýüze çykan ýagdaýlar girmeýär.
2. Jebir çekeniň, güman edilýäniň, aýyplanýanyň kanuny wekilleriniň işe gatnaşmagy şol adamlardan şaýat hökmünde sorag etmek mümkinçiligini aradan aýyrmaýar.
94-nji madda. Şaýadyň jogapkärçiligi
1. Anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň ýa-da kazyýetiň çagyrmagy boýunça gelmekden boýun gaçyrýandygy üçin şaýat degişlilikde Türkmenistanyň Administratiw hukuk bozulmalary hakynda kodeksiniň 419-njy we 420-nji maddalary esasynda we şu Kodeksiň 205-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde administratiw jogapkärçiligine çekilip bilner.
2. Görnetin ýalan görkezme berendigi üçin şaýat Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 201-nji maddasy boýunça jenaýat jogapkärçiligine çekilýär. Görnetin ýalan görkezme berendigi üçin şaýat özüniň görkezme beren işi boýunça kazyýetiň hökümi kanuny güýje girenden soň ýa-da şol iş ýatyrylandan soň jogapkärçilige çekilýär.
3. Şaýat görkezme bermekden ýüz dönderendigi üçin, ol Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 202-nji maddasy boýunça jenaýat jogapkärçiligine çekilip bilner.
4. Anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror we kazyýet öz çagyrmagy boýunça esassyz sebäplere görä gelmedik şaýady içeri işler edarasy tarapyndan mejbury getirmäge haklydyr.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
95-nji madda. Bilermen
Iş boýunça öz bähbidi bolmadyk, bilermenler seljermesini geçirmek we netijenama çykarmak üçin zerur bolan ýörite ylmy - bilimi bolan adam bilermen hökmünde çagyrylyp bilner.
96-njy madda. Bilermeniň hukuklary we borçlary
1. Bilermen şu aşakdaky işleri etmäge haklydyr:
1) netijenama çykarmak üçin zerur bolan işe degişli materiallar bilen we iş boýunça toplanan subutnamalar bilen tanyşmaga;
2) tanyşmak üçin özüne berlen derňewiň ýa-da barlag materiallarynyň üstüniň doldurylmagy hakynda haýyşlaryny aýtmaga;
3) aýyplanýandan, jebir çekenden, şaýatlardan sorag edilýän mahalynda we başga derňew hereketleri geçirilýän wagtda şol ýerde sülçiniň ygtyýar bermegi bilen bolmaga hem-de sorag edilýänlere sülçiniň üsti bilen sowallar bermäge;
4) iş kazyýetde seljerilende gatnaşmaga, kazyýet mejlisinde sorag edilýän adamlara sowallar bermäge, işe täze subutnamalaryň goşulmagy hakynda kazyýete haýyşlaryny aýtmaga;
5) öz gatnaşan derňew we beýleki iş ýörediş hereketleriniň teswirnamasy bilen tanyşmaga;
6) bilermenler seljermesi geçirilende jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň bilermeniň hukuklaryny çäklendirýän hereketleri barada şikaýat etmäge;
7) eger bilermenler seljermesini geçirmek onuň wezipesine girmeýän bolsa, seljerme geçirende çeken çykdajylarynyň öweziniň dolunmagyna we ýerine ýetiren işi üçin hak-heşdek almaga.
2. Bilermeniň şu aşakdakylara haky ýokdur:
1) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaradan özbaşdak ýagdaýda iş ýöredişe gatnaşyjylar bilen seljermäni geçirmek bilen baglanyşykly meseleler boýunça gepleşikler geçirmäge;
2) barlamak üçin materiallary özbaşdak toplamaga;
3) seljermäni geçirmegi bellän edaranyň ýörite rugsady bolmasa, maddy subutnamalaryň doly ýa-da bölekleýin ýok edilmegine, şeýle hem olaryň daşky görnüşiniň ýa-da esasy alamatlarynyň üýtgemegine getirýän barlaglar geçirmäge;
4) işe gatnaşmagy bilen baglylykda özüne mälim bolan işiň ýagdaýlary baradaky we beýleki materiallary aýan etmäge.
3. Bilermen anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň ýa-da kazyýetiň çagyrmagy boýunça gelmelidir we öz öňünde goýlan meseleler boýunça dogry we esasly netijenama bermelidir.
4. Eger bilermene berlen materiallar iş boýunça netijenama bermek üçin ýeterlik däl bolsa ýa-da öňünde goýlan mesele onuň ýörite bilimleriniň çäklerinden çykýan bolsa, onda bilermen iş boýunça netijenama bermekden ýüz dönderip biler.
5. Kazyýete, deslapky derňew ýa-da anyklaýyş edarasyna gelmekden boýun gaçyrandygy üçin bilermen Türkmenistanyň administratiw hukuk bozulmalary hakynda kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilige, iş boýunça görnetin ýalan netijenama çykarandygy üçin Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 201-nji maddasy boýunça jogapkärçilige çekilip biler.
6. Seljerme edaralarynyň işgäri bolup durýan bilermen öz käri boýunça hukuklary we borçlary bilen tanyşdyrylan, görnetin ýalan netijenama çykarmagy üçin jenaýat jogapkärçiligi barada duýdurylan diýlip hasap edilýär.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017ý., № 3,110-njy madda).
97-nji madda. Hünärmen
1. Iş boýunça öz bähbidi bolmadyk, subutnamalary toplamaga, barlamaga we olary berkitmäge, şeýle hem tehniki serişdeleri ulanmaga ýardam bermek üçin zerur ýörite bilimi bolan adam derňew we kazyýet hereketlerine gatnaşmak üçin hünärmen hökmünde çagyrylyp bilner. Hünärmen hökmünde lukman, mugallym we degişli bilimi, hünäri hem-de tejribesi bolan başga adamlar hem çagyrylyp bilner.
2. Hünärmeni çagyrmak hakyndaky talap hünärmeniň işleýän edarasynyň, kärhanasynyň ýa-da guramasynyň ýolbaşçysy üçin hökmanydyr.
3. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan wezipeli adam çagyrylan hünärmeniň şahsyýetine we ygtyýarlylygyna göz ýetirýär, onuň şol işe gatnaşyjylara bolan gatnaşygyny aýdyňlaşdyrýar, hukuklaryny we borçlaryny düşündirýär hem-de öz borçlaryny ýerine ýetirmekden ýüz dönderen ýa-da boýun gaçyran halatynda jogapkärçilige çekilýändigini oňa duýdurýar, bular bolsa degişli teswirnamada bellenilýär hem-de hünärmeniň goly bilen tassyklanylýar.
98-nji madda. Hünärmeniň hukuklary we borçlary
1. Hünärmeniň şu aşakdakylara haky bardyr:
1) özüniň näme maksat bilen çagyrylýandygyny bilmäge;
2) eger degişli ýörite bilimleri we tejribesi ýok bolsa, iş boýunça önümçilige gatnaşmakdan ýüz döndermäge;
3) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň ygtyýar bermegi bilen derňew hereketlerine we kazyýet mejlisine gatnaşyjylara sowallar bermäge;
4) subutnamalary ýüze çykarmak, berkitmek we almak bilen baglanyşykly ýagdaýlara derňew hereketlerine ýa-da kazyýet mejlisine gatnaşyjylaryň ünsüni çekmäge;
5) subutnamalary ýüze çykarmak, berkitmek we almak bilen baglanyşykly we teswirnama girizmäge degişli bolan beýanatlary aýtmaga;
6) öz gatnaşmagynda geçirilen derňew hereketiniň teswirnamasy, şeýle hem kazyýet mejlisiniň teswirnamasynyň degişli bölegi bilen tanyşmaga we şol hereketleriň netijeleriniň we alnyp barlyşynyň doly we dogry beýan edilişi barada teswirnama degişli bellikleri bermäge;
7) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň hereketleri barada şikaýat etmäge;
8) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň bikanun hereketleri netijesinde jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda özüne ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyny talap etmäge;
9) iş boýunça önümçilige gatnaşmagy onuň wezipe borçlaryna girmeýän bolsa höweslendiriş hakyny almaga.
2. Hünärmen şu aşakdakylara borçludyr:
1) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) subutnamalary ýüze çykarmak, berkitmek we almak üçin ýörite bilimlerini, tejribesini we ylmy-tehniki serişdeleri ulanmak bilen derňew hereketleriniň geçirilmegine we kazyýet seljerişine gatnaşmaga;
3) özüniň ýerine ýetirýän hereketleri barada düşündirişler bermäge;
4) işe gatnaşmagy bilen baglylykda özüne mälim bolan işiň ýagdaýlary baradaky we beýleki maglumatlary aýan etmezlige;
5) derňew hereketleri geçirilende we kazyýet mejlisiniň dowamynda bellenilen tertibi berjaý etmäge.
3. Hünärmeniň öz borçlaryny ýerine ýetirmekden ýüz dönderendigi ýa-da boýun gaçyrandygy üçin oňa jemgyýetçilik täsir ediş çäreleri ulanylyp bilner ýa-da ol administratiw jogapkärçiligine çekilip bilner.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017ý., № 3, 110-njy madda).
99-njy madda. Terjimeçi
1. Terjimeçi jenaýat işi boýunça bähbidi bolmadyk, terjime etmek üçin zerur bolan dilleri bilýän we güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän, olaryň adwokaty ýa-da jebir çeken, raýat hak isleýjisi, raýat jogap berijisi ýa-da olaryň wekilleri, şeýle hem şaýatlar we iş ýöredişe beýleki gatnaşyjylar işiň alnyp barylýan dilini bilmeýän mahalynda derňew ýa-da kazyýet hereketlerine gatnaşmak üçin, şonuň ýaly-da ýazmaça resminamalary terjime etmek üçin we şu Kodeksiň 28-nji maddasynda göz öňünde tutulan halatlarda anyklaýyş edarasy, sülçi we kazyýet tarapyndan çagyrylan adamdyr. Şu Kodekse laýyklykda lalyň ýa-da keriň yşaratlaryna düşünýän we olar bilen gepleşip bilýän, iş boýunça önümçilige gatnaşmak üçin çagyrylan adam hem terjimeçi hasap edilýär.
2. Terjimeçi hökmünde gatnaşdyrmak hakynda jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara karar (kesgitnama) çykarýar.
100-nji madda. Terjimeçiniň hukuklary we borçlary
1. Terjimeçiniň şu aşakdakylara hukugy bardyr:
1) terjimäni takyklamak üçin iş ýöredişe gatnaşyjylara sowallar bermäge;
2) öz gatnaşmagynda geçirilen derňew we beýleki iş ýörediş hereketiniň teswirnamasy, şeýle hem kazyýet mejlisiniň teswirnamasynyň degişli bölegi bilen tanyşmaga we oňa girizilmäge degişli bolan bellikleri etmäge;
3) terjime etmek üçin zerur bolan bilimi bolmadyk halatynda iş boýunça önümçilige gatnaşmakdan ýüz döndermäge;
4) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň we kazyýetiň özi babatyndaky hereketleri barada şikaýat etmäge;
5) derňew we beýleki iş ýörediş hereketlerine gatnaşmagy bilen baglanyşykly çykaran harajatlarynyň öweziniň dolunmagyny talap etmäge;
6) iş boýunça önümçilige gatnaşmagy onuň wezipe borçlaryna girmeýän bolsa höweslendiriş hakyny almaga.
2. Terjimeçi aşakdakylara borçludyr:
1) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň we kazyýetiň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) özüne tabşyrylan terjimäni doly we takyk ýerine ýetirmäge;
3) özüniň terjimeçi hökmünde gatnaşan derňew hereketiniň we kazyýet mejlisiniň teswirnamasynda terjimäniň dogry we takyk edilendigini öz goly bilen tassyklamaga;
4) terjimeçi hökmünde gatnaşmagy bilen baglylykda özüne mälim bolan işiň ýagdaýlary baradaky maglumatlary ýa-da beýleki maglumatlary aýan etmezlige;
5) derňew hereketleri geçirilende we kazyýet mejlisi wagtynda tertip-düzgüni berjaý etmäge.
3. Görnetin nädogry terjime eden halatynda terjimeçi Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 201-nji maddasy boýunça jenaýat jogapkärçiligine çekilýär.
4. Şu maddanyň düzgünleri lalyň ýa-da keriň yşaratlaryna düşünýän, olar bilen gepleşip bilýän we iş ýöredişe gatnaşmak üçin çagyrylan adam barada hem ulanylýar.
5. Terjimeçiniň öz borçlaryny ýerine ýetirmekden ýüz dönderen ýa-da boýun gaçyran halatynda, ol barada jemgyýetçilik täsir ediş çäreleri ulanylyp bilner ýa-da ol administratiw jogapkärçiligine çekilip bilner.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
101-nji madda. Güwäler
1. Güwäler şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda derňew hereketlerini geçirmegi, onuň alnyp barlyşyny we netijelerini tassyklamak üçin jenaýat yzarlaýyş edarasy tarapyndan çagyrylan adamlardyr. Derňew hereketleri geçirilende çagyrylýan güwäler iki adamdan az bolmaly däldir.
2. Güwäler hökmünde işde bähbidi bolmadyk, özleriniň gatnaşmagynda geçirilýän hereketlere doly we dogry akyl ýetirmäge ukyply, jenaýat yzarlaýyş edaralaryna garaşly bolmadyk kämillik ýaşyna ýeten raýatlar çagyrylýar. Aýyplanýan we onuň adwokaty, güman edilýän hem-de jebir çeken, raýat hak isleýjisi, raýat jogap berijisi we olaryň wekilleri, şol adamlaryň garyndaşlary, şaýatlar güwä bolup bilmezler.
3. Sülçiniň geçiren hereketleri we şolaryň netijeleri barada güwäleriň bellikleri teswirnama hökman girizilmäge degişlidir.
102-nji madda. Güwäleriň hukuklary we borçlary
1. Güwäleriň şu aşakdakylara hukugy bardyr:
1) derňew hereketlerine gatnaşmaga;
2) derňew hereketleri boýunça teswirnama girizilmäge degişli bellikleri etmäge;
3) öz gatnaşan derňew hereketleriniň teswirnamalary bilen tanyşmaga;
4) degişli derňew hereketiniň teswirnamasyna gol çekmäge we eger derňew hereketiniň geçirilmegine degişli öz bellikleri teswirnama girizilmedik bolsa, onda teswirnama gol çekmekden ýüz döndermäge;
5) jenaýat yzarlaýyş edaralarynyň hereketleri barada şikaýat etmäge.
2. Güwäler şu aşakdakylara borçludyr:
1) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň çagyrmagy boýunça gelmäge;
2) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň geçiren hereketlerine we şol hereketleriň alnyp barlyşyna we netijelerine teswirnamanyň laýyk gelýändigini öz goly bilen tassyklamaga;
3) anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň rugsady bolmasa, deslapky derňewe degişli materiallary aýan etmezlige;
4) derňew hereketleri geçirilende tertip-düzgüni berjaý etmäge.
3. Derňew hereketleri geçirilende oňa gelmekden ýa-da borçlaryny ýerine ýetirmekden esassyz sebäplere görä ýüz dönderendigi ýa-da boýun gaçyrandygy üçin güwä administratiw jogapkärçiligine çekilip bilner.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
11-nji bap. Jenaýat işi boýunça önümçilige gatnaşmak mümkinçiligini aradan aýyrýan ýagdaýlar.
Ynanmazlyk bildirmek
103-nji madda. Anyklaýja, sülçä, prokurora, kaza, kazyýetiň oturdaşlaryna we kazyýet mejlisiniň kätibine ynanmazlyk bildirmek
1. Anyklaýjy, sülçi, prokuror (döwlet aýyplaýjysy), kazy, kazyýetiň oturdaşlary, kazyýet mejlisiniň kätibi aşakdaky ýagdaýlarda jenaýat işi boýunça önümçilige gatnaşyp bilmezler we olara ynanmazlyk bildirilmäge degişlidir:
1) işde şahsy, gös-göni ýa-da gytaklaýyn bähbidi bar bolsa;
2) şol bir iş boýunça ozal jebir çeken, raýat hak isleýjisi, raýat jogap berijisi, bilermen, hünärmen, terjimeçi, güwä, şaýat, adwokat, güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň kanuny wekili, jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň, raýat jogap berijisiniň bähbitleriniň tarapyny tutujy wekili bolan halatynda;
3) eger şu iş boýunça önümçilige jogapkär wezipeli adam bilen ýa-da şu maddanyň 2-nji bendinde görkezilen adamlar bilen garyndaşlyk gatnaşygy bar bolsa;
4) eger onuň dogruçyllygyna we tarapgöýsüzligine şübhe döredýän başga ýagdaýlar bar bolsa.
2. Eger kazy iş boýunça önümçilikde ozal anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazyýet mejlisiniň kätibi hökmünde gatnaşan bolsa, onda şol işe seredilende gatnaşyp bilmez.
3. Birinji basgançakly kazyýetde jenaýat işine seredilende gatnaşan kazy bu işe nägilelik tertibinde ýa-da gözegçilik tertibinde seredilende, Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň giňişleýin mejlisinden başga, oňa gatnaşyp bilmez, şeýle hem kazynyň gatnaşmagynda çykarylan höküm ýa-da işi ýatyrmak hakyndaky kesgitnama sökülip, işe täzeden birinji basgançakly kazyýetde seredilende hem kazy ol işe gatnaşyp bilmez.
4. Nägilelik tertibinde jenaýat işine seredilende gatnaşan kazy bu işe birinji basgançakly kazyýetde ýa-da gözegçilik tertibinde seredilende oňa gatnaşyp bilmez, şeýle hem kazynyň gatnaşmagynda çykarylan kesgitnama sökülip, işe täzeden nägilelik tertibinde seredilende hem kazy ol işe gatnaşyp bilmez.
5. Gözegçilik tertibinde işe seredilende gatnaşan kazy şol işe birinji ýa-da ikinji basgançakly kazyýetde seredilende gatnaşyp bilmez.
6. Eger prokuror anyklaýyş ýa-da deslapky derňew geçirilende gatnaşan bolsa ýa-da döwlet aýyplaýjysy hökmünde çykyş eden ýa-da şu iş boýunça garşylyknama, teklipnama getiren, şonuň ýaly-da netijenama beren bolsa, munuň özi ynanmazlyk bildirmäge esas bolup bilmez. Prokuror barada ynanmazlyk bildirmek meselesi anyklaýyş we deslapky derňew geçirilýän wagtda ýokarky prokuror tarapyndan, kazyýetde bolsa işe seredýän kazyýet tarapyndan çözülýär.
104-nji madda. Bilermen, hünärmen, terjimeçi we güwäler barada ynanmazlyk bildirmek
Bilermen, hünärmen, terjimeçi we güwäler şu aşakdaky halatlarda jenaýat işi boýunça önümçilige gatnaşyp bilmezler we ynanmazlyk bildirilmäge degişlidir:
1) şu Kodeksiň 103-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan halatlarda;
2) bilermeniň, hünärmeniň, terjimeçiniň şol ugurdan ygtyýarsyzlygy ýüze çykarylan ýagdaýynda, güwäleriň bolsa içeri işler edaralarynyň, milli howpsuzlyk edaralarynyň, prokuraturanyň we adyl kazyýetlik ulgamynyň işgäri bolan halatynda;
3) bilermen şu iş boýunça hünärmen bolup gatnaşan bolsa, barlag geçiren bolsa we şu iş boýunça zerur bolan maglumatlary ýygnan ýa-da tabşyran bolsa;
4) iş ýöredişe gatnaşyjylaryň haýsydyr birine gulluk ýa-da başga tarapdan ozal garaşly bolan ýa-da garaşly bolup durýan bolsa.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky, 2016-njy ýylyň 26-njy martyndaky we 2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda; 2016 ý., № 1, 65-nji madda; 2019 ý., № 1, 8-nji madda).
105-nji madda. Adwokatyň, jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň we raýat jogap berijisiniň wekiliniň işe gatnaşyp bilmezligi
Adwokat, jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň we raýat jogap berijisiniň wekili şu aşakdaky ýagdaýlarda jenaýat işi boýunça önümçilige gatnaşyp bilmezler:
1) şol bir işe ozal anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, kazyýetiň oturdaşy, kazyýet mejlisiniň kätibi, şaýat, bilermen, hünärmen, terjimeçi ýa-da güwä hökmünde gatnaşan bolsa;
2) şol işiň derňelmegine ýa-da kazyýetde seredilmegine gatnaşan ýa-da gatnaşýan wezipeli adam bilen garyndaşlyk gatnaşygy bar bolsa;
3) eger ol kanuny bähbitleri goralýan ýa-da ynanyjy adamyňka öz bähbitleri garşy gelýän adama hukuk kömegini ozal beren ýa-da berýän bolsa, şeýle hem şol adamlar bilen garyndaşlyk gatnaşygy bar bolsa.
106-njy madda. Ynanmazlyk bildirmegi çözmegiň tertibi
1. Ynanmazlyk kazyýet derňewine başlanmazdan öň delillendirilmelidir we bildirilmelidir. Ynanmazlyk üçin esas ony bildirene diňe kazyýet derňewi başlanandan soň mälim bolan halatynda ynanmazlygy soňra bildirmäge ýol berilýär.
2. Kazynyň ýa-da kazyýetiň oturdaşynyň öz-özüne ynanmazlyk bildirmegi ýa-da olara ynanmazlyk bildirilmegi hakyndaky mesele ynanmazlyk bildirilýäniň bolmazlygynda beýleki kazylar tarapyndan çözülýär. Sesler bölünen mahalynda kaza ýa-da kazyýetiň oturdaşyna ynanmazlyk bildirildi diýlip hasap edilýär.
3. Kazylaryň ikisi ýa-da kazyýetiň bütin düzümi barada bildirilen ynanmazlyk şol kazyýetiň doly düzüminde şol kazyýet tarapyndan sesleriň ýönekeý köplügi bilen çözülýär. Kazynyň ýekelikde seredýän işleri boýunça kaza bidirilen ynamsyzlyk kazy tarapyndan çözülýär.
4. Kazyýet mejlisinde öz-özüňe ynanmazlyk bildirmek ýa-da ynanmazlyk bildirilmegi hakyndaky mesele maslahat otagynda çözülýär.
5. Kazyýetiň bütin düzümi ýa-da başlyklyk ediji baradaky bildirilen ynanmazlygy kazyýet kabul eden halatynda iş seretmek üçin başga düzümdäki hut şol kazyýete ýa-da ýokarky kazyýetiň görkezmegi boýunça başga kazyýete berilýär.
6. Anyklaýjy ýa-da sülçi baradaky ynanmazlyk bildirmek meselesini anyklaýyş we deslapky derňew geçirilende gözegçilik edýän prokuror çözýär.
7. Güwä baradaky ynanmazlyk bildirmegi anyklaýjy ýa-da sülçi çözýär.
8. Bilermen, hünärmen, terjimeçi, adwokat, jebir çekeniň wekili, raýat hak isleýjiniň wekili we raýat jogap berijiniň wekili barada ynanmazlyk bildirmek meselesi iş derňelýän wagtynda anyklaýjy ýa-da sülçi, kazyýet mejlisinde bolsa işe seredýän kazyýet tarapyndan çözülýär. Kazyýet mejlisiniň kätibi baradaky ynanmazlyk bildirmek meselesini jenaýat işine seredýän kazyýet çözýär.
9. Derňew geçirilýän mahalynda ynanmazlyk bildirmek meselesi ýigrimi dört sagadyň dowamynda çözülmelidir. Eger ynanmazlyk bildirmek kazyýet mejlisinde beýan edilen bolsa, onda mesele şol mejlisde gaýra goýulman çözülýär.
10. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy beýan edilen ynanmazlyk bildirmegiň kanagatlandyrylandygy ýa-da kanagatlandyrmakdan ýüz dönderilendigi hakynda karar çykarýar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar.
11. Ynanmazlyk bildirmegiň kanagatlandyrylandygy ýa-da ony kanagatlandyrmakdan ýüz dönderilendigi hakyndaky karar (kesgitnama) şikaýat edilmäge ýa-da teklipnama getirilmäge degişli däldir. Karar (kesgitnama) baradaky närazylygyň delilleri nägilelik tertibindäki şikaýatnama (teklipnama) ýa-da gözegçilik tertibindäki şikaýatnama (teklipnama) goşulyp bilner.
(2010-njy ýylyň 1-nji iýulyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2010 ý., № 3, 42-nji madda).
12-nji bap. Jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan adamlaryň
howpsuzlygyny üpjün etmek
107-nji madda. Anyklaýjylaryň, sülçileriň, prokurorlaryň, kazylaryň, adwokatlaryň howpsuzlygyny üpjün etmek
1. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, adwokat we olaryň ýakyn garyndaşlary döwlet tarapyndan goralýar.
2. Şu maddanyň birinji böleginde sanalyp geçilen adamlara, jenaýat işlerine ýa-da işiň materiallaryna kazyýetde seretmek, anyklaýşy, deslapky derňewi geçirmek bilen baglylykda olaryň janyna kast etmekden ýa-da başga zorlukdan howpsuzlyk çärelerini görmek döwlet tarapyndan kanunda göz öňünde tutulan tertipde üpjün edilýär.
108-nji madda. Jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan jebir çekenleriň, güman edilýänleriň, aýyplanýanlaryň, kazyýetde işi seredilýäniň, şaýatlaryň, bilermenleriň, hünärmenleriň we başga adamlaryň howpsuzlygyny üpjün etmek
1. Jebir çekenlere, güman edilýänlere, aýyplanýanlara, kazyýetde işi seredilýäne, şaýatlara, bilermenlere, hünärmenlere ýa-da işe gatnaşýan başga adamlara, şeýle hem olaryň ýakyn garyndaşlaryna jenaýat işi boýunça önümçilik bilen baglylykda ölüm howpy, zorluk ulanmak, ýowuz çemeleşmek, emlägini ýok etmek ýa-da oňa zyýan ýetirmek barada, ýa-da kada-düzgüne garşy gelýän beýleki hereketler arkaly haýbat atmak, jenaýat kanuny tarapyndan gadagan edilen beýleki etmişleri etmek howpy barada özlerinde ýeterlik maglumatlar bar bolan mahalynda anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror, kazyýet olaryň jan saglygyny, abraýyny, mertebesini we emlägini goramak, howpsuzlygyny üpjün edýän çäreleri görmek, günäkärleri anyklamak we olary jogapkärçilige çekmek barada Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan ähli çäreleri görmäge borçludyr.
2. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara öz başlangyjy boýunça, şeýle hem şu maddanyň birinji böleginde görkezilen adamlaryň dilden ýa-da ýazmaça beren arzalary esasynda olaryň howpsuzlygyny üpjün etmek hakynda degişli karar çykarýar. Zerur bolan halatynda sülçi, prokuror, kazy öz delillendirilen karary bilen, kazyýet bolsa kesgitnamasy bilen şol adamlaryň howpsuzlygyny üpjün etmek, olaryň emlägini goramak hakynda içeri işler edaralaryna görkezme bermäge haklydyr.
3. Jenaýat kazyýet önümçiligine gatnaşýan adamyň we onuň ýakyn garyndaşlarynyň howpsuzlygynyň üpjün edilmegini sorap ýazan arzasy jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara tarapyndan onuň gelen pursadyndan başlap ýigrimi dört sagadyň dowamynda seredilmelidir. Kabul edilen çözgüt barada arz edijä haýal etmän habar berilmelidir we oňa degişli kararyň (kesgitnamanyň) göçürilen nusgasy iberilmelidir.
109-njy madda. Kazyýet seljerişine gatnaşyjylaryň howpsuzlygyny üpjün etmek boýunça çäreler
1. Kazyýet seljerişine gatnaşyjylaryň we olaryň ýakyn garyndaşlarynyň howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen başlyklyk ediji kazyýetiň ýapyk mejlisini geçirip biler.
2. Şaýadyň, aýyplaw tarapynyň haýyşy, şeýle hem öz başlangyjy boýunça kazy ýa-da kazyýet şaýadyň we onuň ýakyn garyndaşlarynyň howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen şaýady sorag etmek barada şu aşakdaky ýaly karar ýa-da kesgitnama kabul etmäge haklydyr:
1) şaýadyň şahsyýeti baradaky maglumatlary aýan etmezden lakam ulanmak bilen;
2) şaýadyň tanalmazlygyny üpjün edýän şertlerde;
3) kazyýet seljerişine gatnaşýan beýleki adamlaryň şaýady gös-göni görmezligini üpjün edýän şertlerde.
3. Kazyýetde işi seredilýäniň, aklaw tarapynyň wekilleriniň howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen, başlyklyk ediji ses we wideoýazgylaryny hem-de sorag etmegi berkitmegiň beýleki usullaryny ulanmagy gadagan etmäge, şeýle hem görkezilen adamlary kazyýet mejlisinden çykarmaga haklydyr.
4. Iş ýöredişe gatnaşyjylaryň haýsydyr biriniň ýoklugynda ýa-da olaryň gös-göni görünmezligi üpjün edilen şertlerde sorag edilen şaýadyň görkezmeleri başlyklyk ediji tarapyndan işe gatnaşyjylaryň ählisiniň bolmagynda, şol şaýat hakyndaky maglumatlar aýan edilmezden kazyýetde yglan edilýär.
5. Kazyýet zerur halatlarda iş ýöredişe gatnaşyjylaryň we beýleki adamlaryň howpsuzlygyny üpjün etmek boýunça kanunda göz öňünde tutulan başga çäreleri hem görýär.
6. Kazyýet seljerişine gatnaşýanlaryň, olaryň ýakyn garyndaşlarynyň howpsuzlygyny üpjün etmek hakynda kazynyň kararyny ýa-da kazyýetiň kesgitnamasyny ýerine ýetirmek jenaýat yzarlaýyş edaralarynyň üstüne ýüklenilýär.
13-nji bap. Haýyşlar. Jenaýat işi boýunça önümçiligi
amala aşyrýan edaralaryň, wezipeli adamlaryň
hereketleri we çözgütleri barada şikaýat etmek
110-njy madda. Jenaýat iş ýöredişe gatnaşyjylaryň haýyşlaryna seretmegiň hökmanylygy
1. Jenaýat iş ýöredişe gatnaşyjylar anyklaýja, sülçä, prokurora, kazyýete iş üçin ähmiýeti bar bolan ýagdaýlary anyklamak üçin haýyş bilen ýüzlenen adamyň ýa-da onuň wekilçilik edýän adamynyň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün etmek üçin iş ýörediş hereketleriniň geçirilmegi ýa-da iş ýörediş çözgütleriniň kabul edilmegi barada haýyşlar bilen ýüzlenmäge haklydyrlar.
2. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, güman edilýäniň, aýyplanýanyň, onuň adwokatynyň hem-de jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň we raýat jogap berijisiniň ýa-da olaryň wekilleriniň haýyşlaryna üç gije-gündiziň dowamynda, kazy we kazyýet bolsa kazyýetde işi seredilýäniň haýyşlaryna kazyýet mejlisinde gaýragoýulmasyz seretmäge borçludyrlar.
3. Eger haýyş iş ýöredişe gatnaşyjylaryň we başga adamlaryň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň üpjün edilmegine, işiň ýagdaýlarynyň hemmetaraplaýyn, doly we dogry barlanylmagyna ýardam edýän bolsa, onda ol kanagatlandyrylmaga degişlidir. Başga halatlarda haýyşy kanagatlandyrmakdan ýüz dönderilip bilner.
4. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, kazyýet güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň, onuň adwokatynyň günäkäriň jenaýaty edip bilmejekdigi hakyndaky ýagdaý hökmünde getiren alibisi barlanylmaga degişlidir.
5. Haýyş kanagatlandyrylan mahalynda jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara haýyş bilen ýüzlenen adama bu hakda habar berýär. Haýyşy kanagatlandyrmakdan doly ýa-da bölekleýin ýüz dönderilen halatynda iş ýöredişi alyp barýan edara ýüz döndermegiň delillerini görkezmek bilen karar (kesgitnama) çykarýar we şol karary (kesgitnamany) haýyş bilen ýüzlenen adama yglan edýär.
6. Iş üçin ähmiýeti bar bolan ýagdaýlar şu Kodeksiň 23, 126, 242 we 508-nji maddalarynda görkezilen ýagdaýlardyr, şeýle hem aýdyňlaşdyrylmagynyň işi dogry derňemek üçin ähmiýeti bolup biljek başga ähli ýagdaýlardyr.
111-nji madda. Anyklaýyş edarasynyň ýa-da sülçiniň hereketleri barada şikaýat etmegiň tertibi
1. Anyklaýyş edarasynyň ýa-da sülçiniň hereketleri baradaky şikaýatlar gös-göni prokurora berilýär. Şikaýatlar ýazmaça, şeýle hem dilden beýan edilip bilner.
2. Dilden aýdylan şikaýatlar teswirnama geçirilýär, oňa arz ediji we şikaýaty kabul eden wezipeli adam gol çekýär.
3. Anyklaýyş edarasy ýa-da sülçi prokurora gelip gowşan şikaýat boýunça özüniň düşündirişini prokuroryň talaby bilen bir gije-gündiziň dowamynda oňa ibermäge borçludyr.
4. Şikaýat edilmegi şikaýat edilýän hereketiň ýerine ýetirilmegini togtatmaýar. Ýöne eger anyklaýyş edarasy, sülçi ýa-da prokuror zerur hasap etseler, onda olar şikaýat edilýän hereketiň ýerine ýetirilmegini togtadyp bilerler.
112-nji madda. Şikaýatlary prokuroryň çözmegi
Anyklaýyş edarasynyň ýa-da sülçiniň hereketleri baradaky şikaýat gowşandan soň prokuror üç gije-gündiziň dowamynda şol şikaýaty çözmäge we onuň netijeleri hakynda arz edijä habar bermäge borçludyr. Şikaýaty kanagatlandyrmakdan ýüz dönderilen mahalynda, prokuror şikaýaty esassyz hasap eden delillerini beýan etmelidir.
113-nji madda. Prokuroryň hereketleri we çözgütleri barada şikaýat etmek
Prokuroryň hereketleri we çözgütleri baradaky şikaýat ýokarky prokurora edilýär.
114-nji madda. Kazyýete iberilen işler boýunça şikaýatlar
Iş kazyýete geçirilenden soň iş boýunça şikaýatlar we haýyşlar gös-göni kazyýete iberilýär.
115-nji madda. Şikaýata seretmegiň tertibi
1. Hereketleriniň we çözgütleriniň üstünden şikaýat edilýän anyklaýja, sülçä, prokurora, kaza, şonuň bilen birlikde şikaýat edilýän çözgüdi tassyklaýan wezipeli adama şol şikaýata seretmegi tabşyrmak gadagandyr.
2. Şikaýata seredýän prokuror ýa-da kazy öz ygtyýarlarynyň çäklerinde jenaýat iş ýöredişe gatnaşyjylaryň, şeýle hem beýleki raýatlaryň we guramalaryň bozulan hukuklaryny we kanuny bähbitlerini dikeltmek boýunça çäre görmäge borçludyr.
14-nji bap. Teswirnamalar
116-njy madda. Teswirnama ýöretmegiň hökmanylygy
1. Derňew hereketleri geçirilende, kazyýet mejlislerinde, zerur bolan halatlarynda birinji basgançakly kazyýetleriň serenjam mejlislerinde, şu Kodeksiň 450-nji maddasynyň ikinji böleginde görkezilen halatlarda ikinji basgançakly kazyýetiň kazyýet mejlislerinde, şeýle hem Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň Giňişleýin mejlislerinde hökman teswirnamalar ýöredilýär.
2. Teswirnama elde ýazylyp ýa-da hat ýazýan enjamlar we kompýuter arkaly ýazylyp bilner. Teswirnamanyň has dolulygyny üpjün etmek üçin tiztakykýazgy, ses we wideoýazgylary hem ulanylyp bilner. Tiztakykýazgy işiň ýanyna goşulmaýar.
117-nji madda. Derňew hereketiniň teswirnamasy
1. Derňew hereketiniň geçirilmegi hakyndaky teswirnama derňew hereketiniň alnyp barylýan wagtynda ýa-da derňew hereketi tamamlanan dessine düzülýär.
2. Derňew hereketiniň teswirnamasynda şu aşakdakylar görkezilýär:
1) derňew hereketiniň geçirilen ýeri we senesi, başlanan we tamamlanan takyk wagty, derňew hereketini geçirýän adamyň familiýasy, ady we atasynyň ady, işleýän ýeri we wezipesi, derňew hereketine gatnaşyjylaryň her biriniň familiýasy, ady, atasynyň ady we ýaşaýan ýeriniň salgysy;
2) iş ýörediş hereketleri nähili tertipde geçirilen bolsa, şol tertipde, olar geçirilen mahalynda ýüze çykarylan şu jenaýat işi üçin düýpli ýagdaýlar görkezilýär, şeýle hem derňew hereketine gatnaşyjylaryň arzalary we şikaýatlary beýan edilýär;
3) derňew hereketine gatnaşyjylara olaryň şu Kodekse laýyklykdaky hukuklarynyň, borçlarynyň, jogapkärçiliginiň we derňew hereketini geçirmegiň tertibiniň düşündirilendigi hakyndaky ýazgy.
3. Eger derňew hereketi geçirilende surata düşürmek, ses we wideoýazgysy ulanylan bolsa ýa-da galdyrylan yzlaryň nusgalary alnan bolsa, çyzgy, meýilnama düzülen bolsa, şonda ulanylan ylmy-tehniki serişdeler, olary ulanmagyň tertibi we şertleri, alnan netijeler teswirnamada görkezilmelidir. Bulardan başga-da, derňew hereketi geçirilende gatnaşýan adamlara ylmy-tehniki serişdeleriň ulanyljakdygy hakynda öňünden mälim edilendigi teswirnamada görkezilmelidir.
4. Teswirnama bilen derňew hereketine gatnaşyjylaryň hemmesi tanyşdyrylmalydyr. Olara derňew hereketiniň geçirilişi hakynda teswirnama girizilmäge degişli bolan bellikleri etmek baradaky hukuklary düşündirilmelidir. Teswirnama girizilen bellikler, goşmaçalar, düzedişler şol adamlaryň öz gollary bilen tassyklanylmalydyr.
5. Teswirnama sülçi we derňew hereketine gatnaşan beýleki adamlar tarapyndan gol çekilmelidir. Teswirnama gol çekmekden ýüz dönderilendigi ýa-da gol çekmegiň mümkin däldigini tassyklamak şu Kodeksiň 119-njy maddasynyň talaplaryna laýyklykda amala aşyrylýar.
6. Derňew hereketi geçirilende ýerine ýetirilen surata alyş we suratlar, diapozitiwler, ses we wideoýazgylary, çyzgylar, meýilnamalar, ýelimlenilip ýasalan nusgalar we galdyrylan yzlaryň şekilleri teswirnamanyň ýanyna goşulýar.
7. Eger derňew hereketi geçirilende hünärmeniň barlagy esasynda ol tarapyndan ýörite resminamalar düzülen bolsa, onda ol resminamalar teswirnamanyň ýanyna goşulýar we bu barada teswirnamada degişli bellik edilýär.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
118-nji madda. Sorag edilende ses we wideoýazgysyny ulanmak
1. Güman edilýänden, aýyplanýandan, şaýatdan ýa-da jebir çekenden sorag edilen mahalynda anyklaýjynyň ýa-da sülçiniň çözgüdi boýunça hem-de sorag edilýänleriň haýyşy boýunça ses we wideoýazgysy ulanylyp bilner.
2. Sülçi ses we wideoýazgysyny ulanmak hakynda çözgüt kabul edýär we muny sorag başlanmazyndan ozal sorag edilýäne mälim edýär.
3. Ses we wideoýazgysy üznüksiz alnyp barylmalydyr, sorag etmegiň tutuş barşy beýan edilmelidir we ol sorag edilýän adamlaryň görkezmelerini doly öz içine almalydyr. Eger ýazgy duýdansyz duran halatynda ýa-da togtadylan beýleki halatlarynda sülçi onuň sebäbini we arasynyň kesilmeginiň dowamlylygyny sorag etmegiň teswirnamasynda görkezmelidir. Sorag etmegiň belli bir bölegini ses we wideoýazgysyna geçirmäge, şeýle hem şol bir sorag etmegiň dowamynda berlen görkezmeleri ses we wideoýazgysy üçin ýörite gaýtalamaga ýol berilmeýär.
4. Sorag etmek tamamlanandan soň ses ýazgysy sorag edilýäne doly diňledilýär, wideoýazgysy bolsa doly görkezilýär. Sorag edilýän tarapyndan goşmaça girizilen görkezmeler ses we wideoýazgysyna geçirilýär. Ses we wideoýazgysy sorag edilýäniň şol ýazgylaryň dogrudygyny tassyklaýandygyny aýtmagy bilen tamamlanylýar.
5. Sorag etmegiň dowamynda ses we wideoýazgysyny ulanmak bilen alnan görkezmeler şu Kodeksiň 117-nji maddasynyň düzgünlerine laýyklykda sorag etmegiň teswirnamasyna ýazylýar.
6. Sorag etmegiň teswirnamasynda şu aşakdakylar hem görkezilmelidir:
1) ses we wideoýazgysynyň ulanylandygy hakynda hem-de ol barada sorag edilýäne mälim edilendigi hakynda bellik;
2) tehniki serişdeler, ses we wideoýazgysynyň şertleri hakyndaky maglumatlar, ýazgynyň geçirilen senesi we wagty;
3) ses we wideoýazgysynyň ulanylmagy barada sorag edilýäniň aýdan beýanatlary;
4) sorag edilýäne ses we wideoýazgysynyň diňledilendigi we görkezilendigi barada bellik;
5) sorag etmegiň teswirnamasynyň hem-de ses we wideoýazgysynyň dogrudygyny sorag edilýäniň we sülçiniň tassyklamagy. Ses we wideoýazgysy işiň ýanynda saklanylýar hem-de deslapky derňew gutarandan soň möhürlenilýär.
7. Başga bir derňew hereketi geçirilende görkezmeleriň ses we wideoýazgysy diňledilen we görkezilen halatynda sülçi degişli derňew hereketiniň teswirnamasynda bu barada bellik etmäge borçludyr.
119-njy madda. Derňew hereketiniň teswirnamasyna gol çekmekden ýüz dönderilendigini ýa-da gol çekmegiň mümkin däldigini tassyklamak
1. Eger güman edilýän, aýyplanýan, jebir çeken, şaýat ýa-da iş ýöredişe gatnaşýan beýleki adamlar derňew hereketiniň teswirnamasyna gol çekmekden ýüz dönderseler, bu barada şol teswirnamada bellik edilip, derňew hereketini geçiren adamyň goly bilen tassyklanylýar.
2. Teswirnama gol çekmekden ýüz dönderen adama ýüz döndermeginiň sebäpleri hakynda düşündiriş bermäge mümkinçilik berilmelidir, onuň netijesi bolsa teswirnamada beýan edilmelidir.
3. Eger şu maddanyň birinji böleginde görkezilen adamlaryň biri özüniň beden ýa-da akyl taýdan ýetmezçilikleri zerarly derňew hereketiniň teswirnamasyny okamak we oňa gol çekmek mümkinçiliginden mahrum bolsa, onda teswirnama onuň adwokaty, wekili ýa-da başga bir ynanan adamy tarapyndan sesli okalyp we oňa gol çekilip bilner, bu barada teswirnamada bellik edilýär. Agzalan bellik sülçiniň we güwäleriň gol çekmegi bilen tassyklanýar.
4. Eger güman edilýän, aýyplanýan, jebir çeken we şaýat şu maddanyň üçünji böleginde görkezilen sebäplere görä sorag etmegiň teswirnamasyna gol çekip bilmese, onda sülçi keseki adamy çagyrýar, şol adam sorag edilen adamyň beren görkezmeleriniň dogry ýazylandygyny, onuň razylygy bilen, öz goluny çekip tassyklaýar. Şol teswirnama sorag eden sülçi hem gol çekýär.
120-nji madda. Serenjam mejlisiniň teswirnamasy
1. Serenjam mejlisiniň teswirnamasynda şu aşakdakylar görkezilýär:
1) mejlisiň geçirilen ýeri we wagty;
2) kazyýetiň ady we düzümi, kätip, prokuror, adwokat;
3) seredilýän iş, kazynyň çykyşynyň gysgaça mazmuny;
4) adwokatyň çykyşy;
5) prokuroryň çykyşy;
6) kazyýetiň ähli hereketleri alnyp barlyşy ýaly tertipde;
7) serenjam mejlisine gatnaşan adamlaryň aýdan beýanatlary we haýyşlary;
8) maslahat otagyna gidilmän çykarylan kesgitnamalar;
9) maslahat otagynda çykarylan kesgitnamalar.
2. Serenjam mejlisiniň teswirnamasynda kazyýetiň maslahat otagyna gidendigi, kesgitnamany yglan edendigi we kesgitnamanyň üstünden şikaýat etmegiň tertibiniň hem-de möhletiniň düşündirilendigi görkezilmelidir.
3. Teswirnama başlyklyk ediji we kätip gol çekýär.
121-nji madda. Kazyýet mejlisiniň teswirnamasy
1. Kazyýet mejlisiniň teswirnamasynda şu aşakdakylar görkezilýär:
1) mejlisiň başlanan we tamamlanan wagtyny bellemek bilen mejlisiň geçirilen ýeri we senesi;
2) haýsy işiň seredilýändigi;
3) kazyýetiň ady we düzümi;
4) döwlet aýyplaýjysy, adwokat, kazyýet mejlisiniň kätibi, terjimeçi, kazyýetde işi seredilýän, jebir çeken, raýat hak isleýjisi, raýat jogap berijisi we olaryň wekilleri, kazyýet tarapyndan çagyrylan başga adamlar;
5) gelen şaýatlaryň anyklanmagy we sorag edilýänçä olaryň kazyýet mejlisinden çykarylmagy;
6) kazyýetde işi seredilýäniň şahsyýeti hakyndaky, onuň aýyplaw netijenamasynyň nusgasyny alan senesi hakyndaky we ulanylan ätiýaçsyzlandyryş çäresi hakyndaky maglumatlar;
7) kazyýetiň düzüminiň we oňa beýleki gatnaşyjylaryň yglan edilmegi we iş ýöredişe gatnaşyjylara ynanmazlyk bildirmek hukuklarynyň düşündirilendigi;
8) kazyýetde işi seredilýäne we iş ýöredişe beýleki gatnaşyjylara olaryň hukuklarynyň we borçlarynyň düşündirilendigi;
9) aýyplaw netijenamasynyň yglan edilmegi;
10) başlyklyk edijiniň beren buýruklary we kazyýetiň hereketleri edil bolşy ýaly tertipde;
11) döwlet aýyplaýjysynyň, iş ýöredişe gatnaşyjylaryň we bilermenleriň aýdanlary hem-de haýyşlary;
12) maslahat otagyna gitmän kazyýetiň çykaran kesgitnamalary;
13) kazyýetiň maslahat otagynda çykaran kesgitnamalary;
14) jebir çekeniň, şaýatlaryň we kazyýetde işi seredilýäniň beren görkezmeleriniň doly we jikme-jik mazmuny;
15) bilermeniň netijenamasy we berlen sowallara onuň jogaplary;
16) kazyýet mejlisinde amala aşyrylan gözden geçirişleriň we başga hereketleriň netijeleri;
17) kazyýetdäki çykyp geplemeleriň yzygiderliligi we esasy mazmuny;
18) kazyýetde işi seredilýäniň ahyrky sözüniň mazmuny.
2. Teswirnamada kazyýetiň maslahat otagyna gidendigi, çykarylan hökümiň ýa-da kesgitnamanyň yglan edilendigi we olar barada şikaýat etmegiň tertibiniň hem-de möhletiniň düşündirilendigi, kazyýetde işi seredileniň kazyýet mejlisiniň teswirnamasy bilen tanşyp, oňa öz belliklerini getirmäge hukugynyň bardygynyň düşündirilendigi görkezilmelidir.
3. Kazyýet mejlisiniň teswirnamasy kazyýet mejlisinde ýöredilýär we ol kazyýet mejlisi tamamlanandan soň bäş gije-gündizden, aýratyn çylşyrymly işler boýunça bolsa on gije-gündizden gijä goýulman taýýarlanylyp, oňa gol çekilmelidir. Teswirnama kazyýet mejlisinde başlyklyk ediji we kazyýet mejlisiniň kätibi gol çekýär.
4. Kazyýet seljerişinde sorag etmegiň ses we wideoýazgysy ulanylyp bilner. Şeýle halatda ses we wideoýazgysy kazyýet mejlisiniň teswirnamasynyň ýanyna goşulyp, onda şol ýazgylaryň ulanylyşy hakynda bellik edilýär.
122-nji madda. Kazyýet mejlisiniň teswirnamasy baradaky bellikler
1. Döwlet aýyplaýjysy, adwokat, kazyýetde işi seredilýän hem-de jebir çeken, raýat hak isleýjisi, raýat jogap berijisi ýa-da olaryň wekilleri teswirnama gol çekilenden soň bäş gije-gündiziň dowamynda teswirnama bilen tanyşmaga we onuň nädogrudygyny ýa-da doly däldigini görkezip, teswirnama barada özleriniň belliklerini bermäge haklydyrlar.
2. Berlen belliklere başlyklyk ediji tarapyndan seredilýär we ol bellikler bilen razylaşan mahalynda olaryň dogrudygyny tassyklaýar hem-de olary kazyýet mejlisiniň teswirnamasynyň ýanyna goşýar.
3. Başlyklyk ediji berlen bellikler bilen razylaşmadyk mahalynda şol bellikler kazyýetiň işe seredilen wagtyndaky düzüminde onuň serenjam mejlisiniň seretmegine berilýär, bellikleri beren adamlar hem şol mejlise gatnaşýarlar, emma olaryň sebäpsiz gelmezligi, serenjam mejlisiniň geçirilmegini gaýra goýmaklyga esas bolup bilmez. Kazyýetiň hut şol düzümini üpjün etmek mümkin bolmadyk mahalynda, başlyklyk ediji we kazyýetiň oturdaşlarynyň iň bolmanda biri işe seretmäge gatnaşan kazylardan bolmalydyr. Eger başlyklyk edijiniň gatnaşdyrylmagyna mümkinçilik bolmadyk halatynda bolsa kazyýetiň iki oturdaşy gatnaşmalydyr.
4. Kazyýet berlen bellikleri ara alyp maslahatlaşmaga we olar boýunça öz kesgitnamasyny çykarmaga borçludyr. Berlen bellikler işe goşulmalydyr.
123-nji madda. Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň Giňişleýin mejlisiniň teswirnamasy
1. Türkmenistanyň Ýokary kazyýetiniň Giňişleýin mejlisiniň teswirnamasynda şu aşakdakylar görkezilýär:
1) mejlisiň geçirilen senesi;
2) mejlise gatnaşyjylar;
3) mejlisiň gün tertibi;
4) mejlise gatnaşanlaryň çykyşlarynyň gysgaça mazmuny;
5) prokuroryň çykyşy;
6) iş boýunça kabul edilen çözgüt.
2. Teswirnama Giňişleýin mejlisiň başlygy we kätibi gol çekýär.
Üçünji bölüm
Subutnamalar we subut etmek
15-nji bap. Subutnamalar
124-nji madda. Subutnamalar hakynda düşünje
1. Kanuny ýol bilen alnan hakykat ýüzündäki islendik maglumatlar jenaýat işi boýunça subutnamalar bolup durýar. Şol maglumatlar esasynda şu Kodeksde kesgitlenen tertipde anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, kazyýet Türkmenistanyň Jenaýat kodeksinde göz öňünde tutulan etmişiň bardygyny ýa-da ýokdugyny, şol etmişi aýyplanýanyň edendigini ýa-da etmändigini we onuň günälidigini ýa-da bigünädigini, şeýle hem işiň dogry çözülmegi üçin ähmiýeti bar bolan beýleki ýagdaýlary anyklaýar.
2. Işiň dogry çözülmegi üçin ähmiýeti bolan hakykat ýüzündäki maglumatlar şu aşakdakylar bilen anyklanylýar:
1) güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň, jebir çekeniň, şaýadyň beren görkezmeleri;
2) bilermeniň netijenamasy;
3) maddy subutnamalar;
4) iş ýörediş hereketleriniň teswirnamalary;
5) beýleki resminamalar.
125-nji madda. Subutnama hökmünde ulanylmaga ýol berilmeýän hakykat ýüzündäki maglumatlar
1. Şu Kodeksiň talaplarynyň bozulmagy bilen iş ýöredişe gatnaşyjylaryň kanun tarapyndan kepillendirilen hukuklaryndan mahrum etmek ýa-da gysmak, derňew we kazyýet seljerişiniň dowamynda jenaýat iş ýöredişiň düzgünleriniň bozulmagy bilen, şeýle hem şu aşakdaky ýollar bilen alnan hakykat ýüzündäki maglumatlaryň subutnama hökmünde ulanylmagyna ýolberilmesiz diýlip ykrar edilmelidir:
1) zorlugy, haýbat atmagy, aldamagy, şeýle hem beýleki bikanun hereketleri ulanmak bilen;
2) jenaýat iş ýöredişe gatnaşýan adama onuň hukuklaryny we borçlaryny düşündirmezligiň, doly ýa-da dogry düşündirmezligiň netijesinde onuň ýalňyşmagyndan peýdalanmak arkaly;
3) iş ýörediş hereketiniň şu jenaýat işi boýunça önümçiligi amala aşyrmaga hukugy bolmadyk adam tarapyndan geçirilendigi bilen baglylykda;
4) ynanmazlyk bildirilmäge degişli adamyň iş ýörediş hereketine gatnaşmagy bilen baglylykda;
5) iş ýörediş hereketini geçirmegiň tertibiniň düýpli bozulmagy bilen;
6) näbelli çeşmeden alnan ýa-da haýsy çeşmeden alnandygyny kazyýet mejlisinde anyklap bolmajak maglumatlar;
7) subut etmegiň dowamynda häzirki zaman ylmy düşünjelerine garşy gelýän usullaryň ulanylmagy bilen.
2. Hakykat ýüzündäki maglumatlary subutnamalar hökmünde ulanmaga ýolberilmezlik, şeýle hem jenaýat işi boýunça önümçilik mahaly olardan çäkli peýdalanmak mümkinçiligi iş ýöredişi alyp barýan edaranyň hut öz başlangyjy ýa-da taraplaryň haýyşy boýunça kesgitlenilýär.
3. Jenaýat işiniň materiallarynyň sanawyna girizilmedik, güman edilýäniň, aýyplanýanyň, jebir çekeniň we şaýadyň beren görkezmeleri, bilermeniň netijenamasy, maddy subutnamalar, derňew we kazyýet hereketleriniň teswirnamalary, beýleki resminamalar aýyplawyň esasy hökmünde alnyp bilinmez.
4. Kanun bozulyp alnan subutnamalar hukuk taýdan güýçsüz diýlip ykrar edilýär we olar aýyplawyň esasy hökmünde, şeýle hem şu Kodeksiň 126-njy maddasynda görkezilen islendik ýagdaý subut edilende peýdalanylyp bilinmez.
5. Şu maddanyň birinji böleginde görkezilen kanun bozulmalary bilen alnan hakykat ýüzündäki maglumatlar degişli kanun bozulmalary we olara ýol beren adamlaryň günälidigi babatda anyk subutnamalar hökmünde peýdalanylyp bilner.
126-njy madda. Jenaýat işi boýunça subut edilmäge degişli ýagdaýlar
1. Anyklaýyş, deslapky derňew geçirilýän we kazyýetde jenaýat işi seljerilýän mahalynda şu aşakdakylar subut edilmäge degişlidir:
1) jenaýatyň wakasy (bolup geçen wagty we ýeri, jenaýaty etmegiň usuly we beýleki ýagdaýlary) we jenaýat kanunynda göz öňünde tutulan jenaýatyň düzümi;
2) jenaýat kanuny tarapyndan gadagan edilen etmişi kimiň edendigi;
3) jenaýaty etmekde şol adamyň günälidigi, onuň günäsiniň görnüşi, edilen etmişiň delilleri;
4) aýyplanýanyň jogapkärçiliginiň derejesine we häsiýetine täsir edýän ýagdaýlar;
5) aýyplanýanyň şahsyýetini häsiýetlendirýän ýagdaýlar;
6) edilen jenaýatyň netijeleri;
7) jenaýatyň netijesinde ýetirilen zyýanyň häsiýeti we möçberi;
8) etmişiň jenaýatdygyny aradan aýyrýan ýagdaýlar;
9) jenaýat jogapkärçiliginden we jeza çäresinden boşatmaga eltýän ýagdaýlar.
2. Jenaýat etmäge ýol açan ýagdaýlar, sebäpler we şertler hem jenaýat işi boýunça ýüze çykarylmaga degişlidir.
127-nji madda. Subutnamasyz anyklanýan ýagdaýlar
Eger degişli hukuk kadasynyň çygrynda tersine subut edilip bilinmese, onda şu aşakdaky ýagdaýlar subutnamasyz subut edilen diýlip hasap edilýär:
1) umumy mälim bolan ýagdaýlar;
2) häzirki zaman ylmynda, tehnikasynda, sungatynda, senedinde umumy kabul edilen barlag usullarynyň dogrudygy;
3) kazyýetiň kanuny güýje giren çözgüdi bilen anyklanan ýagdaýlar;
4) adamyň kanuny bilýändigi;
5) adamyň öz gulluk we käri boýunça borçlaryny bilýändigi.
128-nji madda. Güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň, jebir çekeniň, şaýadyň görkezmeleri
1. Güman edilýäniň, aýyplanýanyň, jebir çekeniň, şaýadyň şu Kodeksiň 27-nji babynda bellenen tertipde anyklaýşyň ýa-da deslapky derňewiň dowamynda sorag edilende ýazmaça ýa-da dilden beren maglumatlary olaryň görkezmeleridir. Kazyýetde işi seredilýäniň kazyýet seljerişiniň dowamynda sorag edilende beren maglumatlary onuň görkezmeleridir.
2. Güman edilýän öz garşysyna bar bolan güman babatda, şeýle hem özüne mälim bolan iş üçin ähmiýetli beýleki ýagdaýlar we subutnamalar barada görkezme bermäge haklydyr.
3. Aýyplanýan özüne bildirilen aýyp boýunça özüne mälim bolan, şeýle hem iş üçin ähmiýetli beýleki ýagdaýlar we subutnamalar babatda, kazyýetde işi seredilýän bolsa işiň islendik ýagdaýlary barlanan mahalynda görkezme bermäge haklydyr.
4. Aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň jenaýaty etmekde öz günäsini boýun almagy iş boýunça bar bolan subutnamalaryň jemi bilen onuň günäkärdigi diňe tassyk bolan mahalynda aýyplawyň esasy bolup biler.
5. Jebir çeken iş boýunça subut edilmäge degişli islendik ýagdaýlar barada, şeýle hem onuň güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän, beýleki jebir çekenler, şaýatlar bilen özara gatnaşyklary hakynda sorag edilip bilner. Eger jebir çeken özüniň habarly bolmagynyň düýp çeşmesini görkezip bilmese, onuň habar beren maglumatlary subutnama bolup hyzmat edip bilmez.
6. Şaýat işe dahylly islendik ýagdaýlar barada, şol sanda aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň, jebir çekeniň şahsyýetleri we olar hem-de beýleki şaýatlar bilen onuň özara gatnaşyklary hakynda sorag edilip bilner. Eger şaýat özüniň habarly bolmagynyň düýp çeşmesini görkezip bilmese, onuň habar beren maglumatlary subutnama bolup bilmez. Şaýat hökmünde sorag edilmäge degişli däl adamyň habar beren maglumatlary subutnama däldir.
7. Aýyplanýanyň şahsyýetini häsiýetlendirýän maglumatlar hakyndaky görkezmeler aýyplawyň esasy bolup bilmez, olar subutnama hökmünde diňe jezany bellemek ýa-da jezadan boşatmak bilen baglanyşykly meseleleri çözmek üçin ulanylýar.
8. Sorag edilen pursadynda jenaýat işi üçin ähmiýeti bolan ýagdaýlara doly akyl ýetirmäge ýa-da ony gaýtalamaga ukypsyz diýlip şu Kodeks tarapyndan bellenilen tertipde ykrar edilen adamyň beren görkezmesi subutnama bolup bilmez.
129-njy madda. Bilermeniň netijenamasy
1. Ýörite ylmy bilimleri peýdalanmak bilen şu Kodeksiň 295-nji maddasynda görkezilen obýektler babatynda geçirilen barlagyň jemlerine esaslanan hem-de jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň ýa-da taraplaryň bilermeniň öňünde goýan meseleleri boýunça şu Kodeksde göz öňünde tutulan ýazmaça görnüşde getirilen netijeler bilermeniň netijenamasydyr. Netijenamada barlag geçirilende bilermen tarapyndan ulanylan usullar, goýlan sowallara berlen jogaplaryň delillendirmesi, şeýle hem iş üçin ähmiýetli we bilermeniň hut özüniň başlangyjy boýunça anyklanan ýagdaýlar görkezilýär.
2. Bilermeniň dilden düşündirmeleri onuň diňe öňki beren netijenamasyny aýdyňlaşdyrmakda subutnama bolup bilýär.
3. Bilermeniň netijenamasy jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara üçin hökmany bolup bilmez, emma netijenama bilen şol edaranyň razylaşmazlygy delillendirilmelidir.
130-njy madda. Maddy subutnamalar
1. Maddy subutnamalar jenaýat etmegiň guraly bolup hyzmat eden ýa-da jenaýatyň yzlaryny özünde saklap galan ýa-da jenaýatçylykly hereketleriň obýektleri bolan zatlardyr, şeýle hem jenaýatly ýol bilen gazanylan pullar we beýleki gymmatlyklardyr hem-de jenaýatyň üstüni açmak, işiň hakyky ýagdaýlaryny anyklamak, günäkärleri ýüze çykarmak üçin ýa-da ýüklenýän aýyby ýalana çykarmak üçin, ýa-da günäni ýeňilleşdirmek üçin serişde bolup hyzmat edip biljek beýleki zatlardyr we resminamalardyr.
2. Maddy subutnamalar jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çözgüdi bilen işe goşulýar we höküm kanuny güýje girýänçä ýa-da işi ýatyrmak hakyndaky karar ýa kesgitnama barada şikaýat etmek möhleti geçýänçä işiň ýanynda saklanylýar. Maddy subutnamalary gözden geçirmegiň we saklamagyň tertibi şu Kodeksiň 261-nji maddasy bilen kesgitlenilýär.
3. Hökümde, kesgitnamada, kararda ýa-da işi ýatyrmak hakyndaky kararda maddy subutnamalar we başga alnan zatlar hakyndaky mesele çözülmelidir, şunda:
1) aýyplanýana, kazyýetde işi seredilýäne degişli jenaýat gurallary şol zatlaryň gymmatyna garalyp ýok edilýär ýa-da muzdsuz alynýar;
2) jenaýatly ýol bilen gazanylan pullar we beýleki gymmatly zatlar döwletiň haýryna berilýär;
3) ulanylmagy gadagan edilen zatlar degişli edaralara berilýär ýa-da ýok edilýär;
4) hiç hili gymmaty bolmadyk we peýdalanylyp bilinmejek zatlar ýok edilýär, gyzyklanýan adamlar ýa-da edaralar haýyş eden halatynda bolsa şolara berilýär;
5) beýleki zatlar eýelerine gaýtarylyp berilýär, olaryň eýeleri takyklanmadyk wagtynda bolsa döwletiň eýeçiligine geçirilýär;
6) maddy subutnamalar bolup durýan resminamalar işiň saklanylmaly bütin möhletiniň dowamynda işiň ýanynda galdyrylýar ýa-da şu Kodeksiň 131-nji maddasynyň dördünji böleginde göz öňünde tutulan tertipde gyzyklanýan edara ýa-da adama berilýär.
4. Maddy subutnamalary gaýtaryp bermek zerur bolan mahalynda olary alan guramalar olaryň deregine edil şolar ýaly zatlary gaýtaryp berýärler ýa-da şol zatlar gaýtarylyp berilýän pursadynda ulanylýan ýerli bazar bahalary hakynda Türkmenistanyň Statistika baradaky döwlet komitetiniň ýa-da onuň ýerlerdäki edaralarynyň berýän güwänamasy boýunça gymmatyny töleýärler.
5. Gaýtaryp berilmeli zatlaryň kime degişlidigi jenaýat işi kazyýetde seredilende anyklanyp bilinmedik halatynda ol baradaky dörän jedel raýat kazyýet önümçiligi tertibinde çözülýär.
6. Kazyýet, prokuratura, derňew, anyklaýyş we kazyýet bilermenler seljermesi edaralary tarapyndan maddy subutnamalary almagyň, hasabyny ýöretmegiň, saklamagyň, ibermegiň we ýok etmegiň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.
(2018-nji ýylyň 9-njy iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2018 ý., № 2, 33-nji madda).
131-nji madda. Derňew we kazyýet hereketleriniň teswirnamalary hem-de başga resminamalar
1. Iş üçin ähmiýeti bar bolan hakykat ýüzündäki maglumatlar gözden geçirişiň, synany gözden geçirişiň we beýleki derňew hem-de kazyýet hereketleriniň şu Kodeksiň talaplaryna laýyklykda düzülen we resmileşdirilen teswirnamalary bilen anyklanylyp we subutnamalar hökmünde ulanylyp bilner.
2. Eger edaralar, wezipeli adamlar we raýatlar tarapyndan resminamalarda beýan edilen ýa-da tassyklanan maglumatlaryň jenaýat işi üçin ähmiýeti bar bolsa, şol resminamalar subutnamalar diýlip hasap edilýär.
3. Resminamalarda ýazmaça, şonuň ýaly-da başga görnüşdäki maglumatlar bolup biler. Şu Kodeksiň 133-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde alnan, talap edilip alnan ýa-da getirilen şu aşakdakylar resminamalara degişlidir:
1) derňewe çenli barlagyň materiallary (düşündirişler, emläk tükelleýişleriniň we barlaglaryň namalary, güwänamalar);
2) kompýuter habaryny öz içine alýan materiallar, suratlar, ses we wideoýazgylary.
4. Resminamalar işe goşulýar we onuň saklanylmaly bütin möhletiniň dowamynda işiň içinde saklanylýar. Alnan we işe goşulan resminamalar gündelik hasap we hasabatlylyk işlerine hem-de beýleki kanuny maksatlar üçin zerur bolan halatynda, eger şeýle edilmegi işe zyýan ýetirmeýän bolsa, onda olar kanuny eýelerine gaýtarylyp, wagtlaýyn peýdalanmaga berlip ýa-da olaryň göçürilen nusgalary berlip bilner.
5. Resminamalar şu Kodeksiň 130-njy maddasynda görkezilen alamatlara eýe bolan halatlarynda, olar maddy subutnamalar diýlip bilinýär.
16-njy bap. Subut etmek
132-nji madda. Subut etmek
1. Subut etmek işiň kanunalaýyk, esaslandyrylyp we adalatly çözülmegi üçin ähmiýeti bar bolan ýagdaýlary anyklamak maksady bilen subutnamalary toplamakdan, barlamakdan, olara baha bermekden we peýdalanmakdan ybaratdyr.
2. Jenaýat jogapkärçiliginiň esaslarynyň we kazyýetde işi seredilýäniň günäsiniň bardygyny subut etmek borjy döwlet aýyplaýjysynyň üstüne ýüklenilýär.
133-nji madda. Subutnamalary toplamak
1. Anyklaýjy, sülçi, prokuror we kazyýet öz önümçiligindäki işler boýunça sorag etmek üçin ýa-da bilermen hökmünde netijenama almak üçin öz ygtyýarlylygynyň çäklerinde şu Kodeksde bellenen tertipde islendik adamy çagyrmaga; gözden geçirişi we şu Kodeksde göz öňünde tutulan başga iş ýörediş hereketlerini geçirmäge; iş boýunça zerur bolan hakykat ýüzündäki maglumatlary anyklap biljek zatlaryň we resminamalaryň getirilip berilmegini edaralardan, kärhanalardan, guramalardan, wezipeli adamlardan we raýatlardan talap etmäge hem-de barlag geçirilmegini talap etmäge haklydyr. Şol talaplary ýerine ýetirmek ähli raýatlar, edaralar, kärhanalar, guramalar we wezipeli adamlar üçin hökmanydyr.
2. Şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde işe gatnaşmak üçin goýberilen adwokat subutnamalary getirmäge we hukuk kömegini bermek üçin zerur bolan maglumatlary toplamaga, şeýle hem häsiýetnamalary, güwänamalary, resminamalary we olaryň göçürilen nusgalaryny kanunda bellenilen tertipde bermäge borçly edilen guramalardan sorap almaga, kanuny bähbitlerini goraýan adamynyň razylygy bilen, eger hukuk kömegini bermek bilen baglylykda ýüze çykýan meseleleri çözmek ýörite bilimden peýdalanmagy talap edýän bolsa, şol meseleler boýunça ýörite bilimli adamyň pikirini sorap almaga haklydyr.
3. Subutnama bolup biljek dilden aýdylan we ýazmaça görnüşdäki maglumatlary, zatlary we resminamalary güman edilýän, aýyplanýan, işi kazyýetde seredilýän, adwokat, döwlet aýyplaýjysy, jebir çeken, raýat hak isleýjisi, raýat jogap berijisi we olaryň wekilleri, şeýle hem islendik raýatlar we guramalar getirmäge haklydyr.
4. Iş boýunça toplanan ähli subutnamalar anyklaýjy, sülçi, prokuror we kazyýet tarapyndan dykgatly, hemmetaraplaýyn we dogry barlanmalydyr.
134-nji madda. Subutnamalary berkitmek
1. Hakykat ýüzündäki maglumatlar diňe iş ýörediş hereketleriniň teswirnamalarynda ýazylyp bellenilenden soň subutnamalar hökmünde peýdalanylyp bilner.
2. Anyklaýşyň we deslapky derňewiň dowamynda teswirnamalary ýöretmek üçin jogapkärçilik degişlilikde anyklaýjynyň we sülçiniň üstüne, kazyýetde bolsa başlyklyk edijiniň we kazyýet mejlisiniň kätibiniň üstüne ýüklenilýär.
3. Derňew we kazyýet hereketlerine gatnaşyjylara, şeýle hem kazyýet seljerişinde taraplara şol hereketleriň barşy we netijeleri ýazylyp bellenilen teswirnamalar bilen tanyşmaga, teswirnamalaryň üstüni ýetirmäge we olara düzedişleri girizmäge, hut şol hereketleriň geçirilişiniň tertibi we şertleri babatda belliklerini we närazylyklaryny aýtmaga, teswirnamadaky ýazgylary öz pikiriçe beýan etmegi teklip etmäge, iş üçin ähmiýeti bolup biljek ýagdaýlara anyklaýjynyň, sülçiniň ýa-da kazyýetiň ünsüni çekmäge bolan hukuklary üpjün edilmelidir. Derňew we kazyýet hereketlerine gatnaşyjylara olaryň hukuklarynyň düşündirilendigi hakynda teswirnamada bellik edilýär.
4. Dilden aýdylan goşmaçalar, düzedişler, bellikler, närazylyklar, haýyşlar we şikaýatlar teswirnama girizilýär, olaryň ýazmaça görnüşde beýan edilenleri bolsa teswirnamanyň ýanyna goşulýar. Üsti çyzylan ýa-da soň ýazylan sözler ýa-da beýleki düzedişler hakynda teswirnamanyň ahyrynda gol çekilmeli ýeriniň öňünde bellik edilýär.
5. Derňew hereketiniň teswirnamasy bilen tanyşdyrylan adamlar her sahypada ýazgynyň soňky setiriniň aşagyna we teswirnamanyň ahyryna gol çekýär. Kazyýet mejlisiniň teswirnamasynyň bir bölegi bilen tanşylan mahalynda her sahypanyň ahyryna we şol bölegiň ahyryna gol çekilýär.
6. Bellikler ýa-da närazylyklar bilen ylalaşmadyk halatynda, anyklaýjy, sülçi ýa-da kazy bu hakda karar çykarýar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar.
7. Iş ýöredişe gatnaşyjylardan kimdir biriniň ýa-da başga adamlaryň kanunda göz öňünde tutulan halatlarda derňew hereketiniň teswirnamasyna gol çekmekden ýüz dönderen mahalynda, anyklaýjy ýa-da sülçi bu hakda teswirnamada bellik edýär we muny öz goly bilen tassyklaýar.
8. Teswirnama gol çekmekden ýüz dönderen adam özüniň ýüz döndermeginiň sebäbini düşündirmäge haklydyr we bu düşündiriş teswirnama girizilmelidir.
9. Iş ýörediş hereketine gatnaşyjy, eger özüniň beden kemçilikleri ýa-da sowatsyzlygy zerarly teswirnamany özi okap ýa-da oňa gol çekip bilmeýän bolsa, onda onuň razylygy bilen teswirnamany onuň adwokaty, wekili ýa-da şol adamyň ynanan başga raýaty sesli okap berýär we oňa gol çekýär, bu hakda teswirnamada bellik edilýär.
10. Subutnamalary berkitmek üçin teswirnamalary düzmek bilen bir hatarda ses we wideoýazgylary, surata düşürmeler ulanylyp, ýelimlenilip ýasalan nusgalary, galdyrylan yzlaryň şekillerini, meýilnamalary, çyzgylary taýýarlamak we maglumatlary şekillendirýän beýleki usullar ulanylyp bilner. Subutnamalary berkitmegiň görkezilen usullarynyň derňew hereketine ýa-da kazyýet seljerişine gatnaşyjy tarapyndan ulanylandygy hakynda, ulanylan şol ylmy-tehniki serişdelere tehniki häsiýetnama bermek bilen, degişlilikde derňew hereketiniň ýa-da kazyýet mejlisiniň teswirnamasynda bellik edilýär.
11. Ses we wideoýazgylary, suratlar, ýelimlenilip ýasalan nusgalar, galdyrylan yzlaryň şekilleri, çyzgylar, meýilnamalar, derňew ýa-da kazyýet hereketiniň barşyny we netijelerini görkezýän beýleki şekiller teswirnamanyň ýanyna goşulýar. Her bir goşundyda, onuň dahylly bolan derňew ýa-da kazyýet hereketiniň adyny, geçirilen ýerini we senesini görkezýän düşündiriji ýazgy bolmalydyr. Iş boýunça kazyýete çenli önümçiligiň dowamynda anyklaýjy ýa-da sülçi, zerur bolan halatlarda güwäler, kazyýetde bolsa başlyklyk ediji we kazyýet mejlisiniň kätibi şol ýazgyny öz gollary bilen tassyklaýarlar.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky we 2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda; 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
135-nji madda. Subutnamalary barlamak
Iş boýunça toplanan subutnamalar hemmetaraplaýyn we dogry barlanylmaga degişlidir. Subutnamalary barlamak alnan subutnamany jikme-jik seljermegi, ony beýleki subutnamalar bilen deňeşdirmegi, goşmaça subutnamalary toplamagy, subutnamalaryň alnan çeşmelerini barlamagy öz içine alýar.
136-njy madda. Subutnamalara baha bermek
1. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet subutnamalara işiň ähli ýagdaýlaryna we subutnamalaryň jemine hemmetaraplaýyn, doly we dogry seretmäge esaslanan öz içki ynam-ygtykady boýunça, kanuna, subutnamalaryň degişliligine, ýolbererliklidigine we olaryň jenaýat işiniň çözülmegi üçin ýeterlikdigine goldanyp baha berýär.
2. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet üçin hiç hili subutnamalaryň öňünden bellenen güýji ýokdur.
137-nji madda. Subut etmegiň dowamynda ylmy-tehniki serişdeler
1. Subutnamalary toplamak, barlamak we olara baha bermek maksady bilen jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň ylmy-tehniki serişdeleri peýdalanmaga haky bardyr.
2. Ylmy-tehniki serişdelerden peýdalanylan mahalynda ýardam bermek üçin jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara tarapyndan hünärmen çagyrylyp bilner.
3. Şu aşakdaky ýagdaýlarda ylmy-tehniki serişdeleri ulanmak ýolbererlikli diýlip bilinýär:
1) eger olar kanunda göni göz öňünde tutulan ýa-da onuň kadalaryna we ýörelgelerine garşy gelmeýän bolsa;
2) ylmy taýdan ulanylmaga degerli bolsa;
3) jenaýat işi boýunça önümçiligiň netijeliligini üpjün edýän bolsa;
4) howpsuz bolsa.
4. Jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň ylmy-tehniki serişdelerden peýdalanmagy, şol serişdeler babatdaky maglumatlar, olary ulanmagyň şertleri we tertibi, olaryň haýsy zatlar barada ulanylandygy we olardan peýdalanmagyň netijeleri görkezilip, degişli iş ýörediş hereketleriniň teswirnamalarynda bellenilýär.
138-nji madda. Jenaýat işi boýunça subut etmekde dessin-agtaryş işleriniň netijelerinden peýdalanmak
Dessin-agtaryş işleriniň kanunyň talaplary berjaý edilip alnan netijelerinden şu Kodeksiň subutnamalary toplamagy, barlamagy we olara baha bermegi kadalaşdyrýan düzgünlerine laýyklykda jenaýat işi boýunça subut etmekde peýdalanylyp bilner.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
Dördünji bölüm
Iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäreleri
17-nji bap. Tutup saklamak
139-njy madda. Tutup saklamak barada düşünje
1. Tutup saklamak jenaýat etmekde güman edilýän, jenaýat edendigi üçin aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän adamy jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara eltmek hem-de kanunda göz öňünde tutulan ýerlerde we şertlerde gysga wagtlaýyn gabaw astynda saklamak maksady bilen ulanylýan iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäresidir. Tutup saklamak iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäreleriniň bir görnüşi bolmak bilen, ol güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň jenaýatly hereketleriniň, jenaýat yzarlaýyş edaralaryndan ýa-da kazyýetden gaçmak we gizlenmek, subutnamalary gizlemek ýa-da ýok etmek, jenaýat işi baradaky hakykaty anyklamaga päsgel bermek mümkinçilikleriniň öňüni almak, şeýle hem hökümiň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek bilen baglanyşyklydyr.
2. Tutup saklamak diňe aşakdaky ýagdaýlarda ulanylyp bilner:
1) jenaýat etmekde güman edilýän, jenaýat edendigi üçin aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän adama, eger onuň eden jenaýaty üçin azatlykdan mahrum etmek çäresi göz öňünde tutulan bolsa;
2) ulanylan iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäresiniň şertlerini bozan aýyplanýan barada.
140-njy madda. Güman edilýäni tutup saklamak
1. Jenaýat yzarlaýyş edarasy azatlykdan mahrum etmek görnüşindäki jeza çäresiniň bellenilmegine sebäp bolup biljek jenaýaty etmekde güman edilýän adamy diňe şu aşakdaky esaslaryň biriniň bar bolan mahalynda tutup saklamaga haklydyr:
1) şol adamyň jenaýat edip durka ýa-da jenaýat eden dessine üstünden barlan halatynda;
2) jenaýatyň wakasyny gözi bilen gören adamlar, şol sanda jebir çekenler hem şol adamy jenaýat eden hökmünde gös-göni görkezen halatynda;
3) güman edilýäniň bedeninde, geýiminde, ulanýan zatlarynda, ýanynda ýa-da ýaşaýan ýerinde, ulag serişdesinde jenaýatyň mese-mälim yzlary tapylan mahalynda;
4) adamy jenaýat etmekde güman etmäge esas berýän beýleki maglumatlar bar bolsa, güman edilýän diňe gaçmaga synanyşan halatynda ýa-da onuň belli bir ýaşaýan ýeri ýok bolsa ýa-da onuň şahsyýeti anyklanylmadyk halatynda.
2. Kämillik ýaşyna ýetmedik adamy tutup saklamak diňe aýratyn halatlarda, ýagny edilen jenaýatyň agyrlygy şony talap edýän bolsa, şu maddada görkezilen esaslar bar bolan mahalynda ulanylyp bilner.
3. Güman edilýäniň tutulup saklanylan halaty hakynda jenaýat yzarlaýyş edarasy onuň tutulyp saklanylmagynyň esaslaryny, delillerini, gününi, sagadyny we minudyny, ýylyny we aýyny, ýerini, tutulyp saklanylan adamyň beren düşündirişlerini hem-de teswirnamanyň düzülen wagtyny görkezmek bilen teswirnama düzmäge borçludyr. Tutup saklamak hakyndaky teswirnama ony düzen adam we tutulyp saklanylan adam gol çekýärler. Tutulyp saklanylan adam teswirnama gol çekmekden ýüz dönderen mahalynda, bu hakda teswirnamada degişli bellik edilýär.
141-nji madda. Tutup saklamak hakynda habarly etmek
1. Jenaýat etmekde güman edilýän adamyň tutulyp saklanandygy, onuň nirede tutup saklanylýandygy hakynda jenaýat yzarlaýyş edarasy onuň maşgalasyna ýa-da ýakyn garyndaşlaryna haýal etmän, ýöne ýigrimi dört sagatdan gijä goýmazdan habar bermelidir.
2. Kämillik ýaşyna ýetmedigiň tutulyp saklanylandygy hakynda onuň ata-enesi ýa-da olaryň ornuny tutýan adamlar ýa-da howandarlary haýal etmän habarly edilmelidir.
3. Daşary ýurt döwletiniň raýatynyň tutulyp saklanylandygy hakynda jenaýat yzarlaýyş edarasy degişli döwletiň ilçihanasyny, konsullyk gullugyny ýa-da beýleki wekilhanasyny haýal etmän habarly etmek üçin Türkmenistanyň Daşary işler ministrligine habar berýär.
4. Tutup saklamagyň teswirnamasynyň göçürilen nusgasy tutulyp saklananlaryň gabawda saklanylýan ýerine iberilýär.
142-nji madda. Güman edilýän adamlary gysga wagtlyk tutup saklamagyň tertibi
Jenaýat etmekde güman edilýän adamlary gysga wagtlyk tutup saklamagyň tertibi hakyndaky Düzgünnama arkaly jenaýat etmekde güman edilýän adamlary gysga wagtlyk tutup saklamagyň tertibi kesgitlenilýär.
143-nji madda. Güman edilýäni çagyrmak we sorag etmek
1. Güman edilýäni çagyrmak we ondan sorag etmek şu Kodeksiň 246, 250, 252, 255 we 257-nji maddalarynda bellenen düzgünleri berjaý etmek bilen geçirilýär.
2. Güman edilýänden sorag etmezden öň oňa şu Kodeksiň 79-njy maddasynda göz öňünde tutulan hukuklary we borçlary düşündirilmelidir. Onuň nähili jenaýaty etmekde güman edilýändigi oňa yglan edilmelidir, bu barada ondan sorag etmegiň teswirnamasynda bellik edilýär.
3. Eger güman edilýän adam tutulyp saklanylan bolsa ýa-da ol barada tussag etmek görnüşinde ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylan bolsa, ondan haýal etmän sorag edilýär. Emma haýal etmän sorag etmek mümkin bolmasa, güman edilýänden onuň tutulyp saklanylan pursadyndan başlap ýigrimi dört sagatdan gijä goýulman sorag edilmelidir.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
144-nji madda. Güman edilýäni tutup saklamagyň möhleti
1. Güman edilýäniň tutulyp saklanylan pursadyndan başlap ýigrimi dört sagadyň dowamynda jenaýat yzarlaýyş edarasy bu barada prokurora habar bermelidir.
2. Adamyň tutulyp saklanylandygy hakyndaky habaryň gowşan pursadyndan başlap kyrk sekiz sagadyň dowamynda prokuror tussag etmek üçin sanksiýa bermelidir ýa-da tutulyp saklanylany boşatmalydyr.
3. Güman edilýäni tutup saklamagyň umumy möhleti ähli halatlarda, tutulyp saklanylan pursadyndan başlap ýetmiş iki sagatdan artyk bolup bilmez. Eger güman edilýäni tutup saklamagyň esaslary tussag etmek üçin prokuroryň sanksiýasy alynmazyndan öň aradan aýrylan bolsa, onda jenaýat yzarlaýyş edarasy tutulyp saklanylan adamy haýal etmän boşatmalydyr we bu barada prokurora habar bermelidir.
145-nji madda. Anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy boýunça tutup saklamak
1. Güman edilýäni tutup saklamak hakynda anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy esasynda jenaýat yzarlaýyş edarasynyň işgäri şu Kodeksiň 140-njy maddasynyň talaplaryny berjaý etmek bilen ony iň golaýda ýerleşen içeri işler ýa-da başga jenaýat yzarlaýyş edarasyna haýal etmän getirmäge borçludyr. Güman edilýäniň tutulyp saklanylandygy we getirilendigi barada tutup saklamak hakynda karar ýa-da kesgitnama çykaran ygtyýarly adama ýa-da kazyýete şobada habar berilýär.
2. Ozal gözleg yglan edilen aýyplanýan tutulyp saklanylan halatynda, eger ol barada tussag etmek görnüşinde ätiýaçsyzlandyryş çäresini ulanmak hakynda karar ýok bolsa, aýyplanýanyň tutulyp saklanylan ýerindäki etrap, etrap hukukly şäher prokurory ol barada derňew önümçiliginiň alnyp barylýan ýerine ony alyp barmak üçin zerur bolan möhlete çenli aýyplanýany tutup saklamak hakynda şu Kodeksiň 140-njy maddasynyň talaplaryny berjaý etmek bilen karar çykarmaga haklydyr, ýöne bu möhlet on gije-gündizden köp bolmaly däldir.
3. Güman edilýäniň tutulyp saklanylan wagtyndan başlap ol möhlet aýyplanýany tussaglykda saklamagyň müddetine girýär we kazyýet tarapyndan jeza çäresi bellenilende Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 66-njy maddasynda göz öňünde tutulan düzgünler esasynda jeza çäresiniň umumy möhletleri hasaplanylýar.
4. Eger tutulyp saklamagyň kanunda bellenilen möhletlerinde tutulyp saklanylan adamy boşatmak ýa-da oňa ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmegi ulanmak hakynda anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy onuň tutulyp saklanylýan ýerine gelip gowuşmasa, onda tutulyp saklananlaryň saklanylýan ýeriniň ýolbaşçysy ony boşadýar we bu barada anyklaýja, sülçä, prokurora, kazyýete habarnama iberýär.
18-nji bap. Ätiýaçsyzlandyryş çäreleri
146-njy madda. Ätiýaçsyzlandyryş çärelerini ulanmaga esaslar
Güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän azatlykda gezip ýörse, derňewden we kazyýetden gizlener ýa-da jenaýat işi boýunça hakykatyň anyklanmagyna päsgel berer ýa-da jenaýatly işler bilen meşgullanar diýip çak etmäge ýeterlik esaslar bar mahalynda jenaýatlaryň agyrlygyny we howplulygyny nazara alyp, şeýle hem hökümiň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek üçin anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän barada şu Kodeksde bellenen tertipde, onuň 147-nji maddasynda göz öňünde tutulan ätiýaçsyzlandyryş çäreleriniň birini ulanmaga haklydyr.
147-nji madda. Ätiýaçsyzlandyryş çäreleriniň görnüşleri
1. Ätiýaçsyzlandyryş çäreleri şu aşakdakylardan ybaratdyr:
1) hiç ýere gitmezlik hakynda dil haty;
2) şahsy zamunlyk;
3) guramanyň zamunlygy;
4) girew;
5) tussag etmek.
2. Kämillik ýaşyna ýetmedikler barada ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde olary ata-eneleriniň ýa-da olaryň ornuny tutýan adamlaryň ýa-da howandarlarynyň seretmegine bermek, çagalar edaralarynda terbiýelenýän kämillik ýaşyna ýetmedikler barada bolsa, şol edaralaryň ýolbaşçylygynyň gözegçiligine bermek hem ulanylyp bilner.
3. Harby gullukçylar barada ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde olaryň gulluk edýän harby bölümleriniň serkerdeleriniň olara gözegçilik etmegi ulanylyp bilner.
148-nji madda. Ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylanda nazarda tutulýan ýagdaýlar
Ätiýaçsyzlandyryş çäresini ulanmagyň zerurdygy hakyndaky hem-de şol çäreleriň haýsydyr birini saýlap almak hakyndaky mesele çözülýän mahalynda anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet şu Kodeksiň 146-njy maddasynda görkezilen ýagdaýlardan başga-da, edilen jenaýatyň agyrlygyny, güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň şahsyýetini, onuň kärini, ýaşyny, saglyk, maşgala ýagdaýlaryny we başga ýagdaýlary nazarda tutýar.
149-njy madda. Güman edilýän barada ätiýaçsyzlandyryş çärelerini ulanmak
Aýratyn halatlarda, şu Kodeksiň 146-njy maddasynda göz öňünde tutulan esaslar bar bolsa hem-de 148-nji maddasynda görkezilen ýagdaýlar nazara alnyp, ätiýaçsyzlandyryş çäresi jenaýaty etmekde güman edilýän adam barada oňa aýyp bildirilmänkä hem ulanylyp bilner. Şunuň ýaly ýagdaýda aýyp ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylan pursadyndan başlap, eger güman edilýän tutulyp saklanylan bolsa, soň hem tussag edilen bolsa, onda tutulyp saklanylan pursadyndan başlap on gije-gündizden gijä goýulman bildirilmelidir. Eger şol möhletde aýyp bildirilmese, onda ätiýaçsyzlandyryş çäresi haýal etmän ýatyrylýar.
150-nji madda. Hiç ýere gitmezlik hakynda dil haty
1. Hiç ýere gitmezlik hakynda dil haty güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň ýaşaýan ýerinden ýa-da wagtlaýyn bolýan ýerinden hiç ýere anyklaýjydan, sülçiden, prokurordan, kazyýetden birugsat gitmejekdigi, işiň derňelmegine we kazyýetde seljerilmegine päsgel bermejekdigi, jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çagyrmagy boýunça bellenen möhletde geljekdigi barada ondan ýazmaça borçnama almakdan ybaratdyr.
2. Güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän hiç ýere gitmejekdigi hakynda beren dil hatyny bozan halatynda ol barada has berk ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylyp bilner, dil haty alnan wagtynda bu hakda oňa duýdurylýar.
151-nji madda. Şahsy zamunlyk
1. Şahsy zamunlyk ynamdar adamlaryň güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň özüni oňat alyp barjakdygyna we anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň ýa-da kazyýetiň çagyrmagy boýunça geljekdigine özleriniň zamun bolýandyklaryna ýazmaça borçnama almaklaryndan ybaratdyr. Zamun bolýanlar iki adamdan az bolup bilmez.
2. Zamun bolýanlaryň diňe ýazmaça haýyşy boýunça hem-de zamunlyga alynýanyň razylygy bilen şahsy zamunlygy ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde saýlap almaga ýol berilýär.
3. Şahsy zamunlyk hakynda dil haty alnan mahalynda, şu ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň ulanylmagyna sebäp bolan işiň düýp manysy we güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän derňewden we kazyýetden boýun gaçyran halatynda çekilmeli jogapkärçilik zamun bolýan adama mälim edilmelidir.
4. Zamun bolýan adam jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda islendik pursatda zamunlykdan ýüz döndermäge haklydyr.
5. Güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän derňewden we kazyýetden boýun gaçyran halatynda zamun bolanlar administratiw jogapkärçiligine çekilip bilnerler.
6. Administratiw jogapkärçiligine şu Kodeksiň 205-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde çekilip bilner.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
152-nji madda. Guramanyň zamunlygy
1. Guramanyň zamunlygy güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň özüni oňat alyp barjakdygyna we anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň we kazyýetiň çagyrmagy boýunça geljekdigine guramanyň zamun bolýandygy hakynda ýazmaça borçnama bermekden ybaratdyr.
2. Şol ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň ulanylmagyna sebäp bolan işiň düýp mazmuny zamun bolýan gurama mälim edilmelidir. Güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän derňewden we kazyýetden boýun gaçyran halatynda zamun bolan gurama şu Kodeksiň 205-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde we Türkmenistanyň Administratiw hukuk bozulmalary hakynda kodeksi esasynda administratiw jogapkärçiligine çekilip bilner.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
153-nji madda. Girew
1. Girew goýmak, munuň özi güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň jenaýat işi boýunça önümçiligi alyp barýan wezipeli adamyň çagyrmagy boýunça gelmegini üpjün etmek üçin degişli derňew edarasynyň ýa-da kazyýetiň eldegrilmesiz hasabyna wagtlaýyn goýulýan pul ýa-da başga gymmatlyklary almak arkaly ulanylýan ätiýaçsyzlandyryş çäresidir. Girew goýmak ulanylan mahalynda onuň ulanylýan adamynyň şahsyýeti, edilen jenaýatyň agyrlygy we häsiýeti nazara alynýar.
2. Anyklaýjy, sülçi ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde girewi prokuroryň razylygy bilen saýlap alyp biler.
3. Girew güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň özi ýa-da başga adamlar, şeýle hem döwlet eýeçiligindäkilerden başga edara görnüşindäki taraplar tarapyndan goýulyp bilner. Girewiň kabul edilendigi hakynda teswirnama düzülýär we onuň göçürilen nusgasy girew goýuja gowşurylýar.
4. Girewiň möçberi girew goýmak ulanylýan adamyň we edilen jenaýatyň ýagdaýlary nazara alnyp, ýöne iň pes zähmet hakynyň elli essesinden az bolmadyk mukdarda kesgitlenilýär.
5. Girew goýujy girew goýmak ulanylýan adamyň etmişiniň düýp manysyny bilmäge haklydyr.
6. Kazy ýa-da kazyýet aklaw hökümini ýa-da jenaýat işini ýatyrmak hakynda karar ýa-da kesgitnama çykaranda goýulan girewi girew goýuja gaýdyp bermek baradaky meseläni çözýär. Jenaýat işi deslapky derňewiň dowamynda ýatyrlan halatynda sülçiniň ýa-da anyklaýyş edarasynyň karary bilen girew goýuja goýulan girew gaýtarylyp berilýär.
7. Girew goýmak ulanylan adam barada aýyplaw hökümi çykarylan halatynda goýulan girewiň ýigrimiden bir bölegi döwletiň haýryna geçirilýär, galany girew goýuja gaýtarylyp berilýär.
8. Girew goýmak ulanylan adam şu ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň şertlerini bozan mahalynda, ol barada tussag etmek görnüşindäki ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylýar. Girew goýmagyň şertleri bozulan mahalynda, goýulan girew kazyýetiň kesgitnamasy bilen tutuşlygyna döwlet haýryna geçirilip bilner.
154-nji madda. Tussag etmek
1. Ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmek kanun boýunça iki ýyldan köp bolan möhlet bilen azatlykdan mahrum etmek görnüşindäki jezany bellemek göz öňünde tutulan jenaýatlar hakyndaky işler boýunça prokuroryň sanksiýa bermegi bilen ulanylýar. Aýratyn halatlarda bu ätiýaçsyzlandyryş çäresi kanun boýunça iki ýyldan köp bolmadyk möhlet bilen azatlykdan mahrum etmek görnüşindäki jezany bellemek göz öňünde tutulan jenaýatlar hakyndaky işler boýunça hem ulanylyp bilner, ýagny:
1) güman edilýäniň ýa-da aýyplanýanyň Türkmenistanyň çäklerinde belli bir ýaşaýan ýeri ýok bolsa;
2) eger onuň şahsyýeti anyklanmadyk bolsa;
3) ozal özi barada saýlanylyp alnan ätiýaçsyzlandyryş çäresini bozan mahalynda;
4) eger jenaýat yzarlaýyş edaralaryndan ýa-da kazyýetden gizlenýän bolsa ýa-da gizlenmäge meýliniň bardygy hakynda anyk maglumatlar bar bolsa.
2. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň aýratyn böleginde göz öňünde tutulan ortaça agyr, agyr we aýratyn agyr jenaýatlary etmekde aýyplanýan adam barada ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmek diňe edilen jenaýatyň agyrlygy we howplulygy esasynda ulanylyp bilner.
3. Ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmek kämillik ýaşyna ýetmedikler barada ulanylmaly bolsa, diňe aýratyn halatlarda, edilen jenaýatyň agyrlygy sebäpli, şu Kodeksiň 146-njy maddasynda görkezilen esaslar bar bolan mahalynda we 148-nji maddasynda göz öňünde tutulan ýagdaýlar nazara alnyp ulanylyp bilner.
4. Tussag etmäge sanksiýa bermek hakyndaky meseläni çözende prokuror tussag etmek üçin esas bar bolan ähli materiallar bilen kemsiz tanyşmaga we tussag edilýäni görmäge, zerur halatlarda bolsa güman edilýänden ýa-da aýyplanýandan, ähli halatlarda bolsa kämillik ýaşyna ýetmedik güman edilýänden ýa-da aýyplanýandan hut özi sorag etmäge borçludyr.
5. Tussag etmäge sanksiýa bermek hukugy Türkmenistanyň Baş prokuroryna, welaýat prokuroryna, welaýat hukukly şäher prokuroryna, etrap, şäher prokurorlaryna, harby, ýöriteleşdirilen prokuraturalaryň prokurorlaryna we olaryň orunbasarlaryna degişlidir.
155-nji madda. Kämillik ýaşyna ýetmedik adamy seretmäge bermek
1. Kämillik ýaşyna ýetmedik güman edilýäni, aýyplanýany ýa-da işi kazyýetde seredilýäni ata-enesiniň ýa-da olaryň ornuny tutýan adamlaryň ýa-da howandarlarynyň, çagalar edaralarynyň ýolbaşçylygynyň seretmegine bermek sülçiniň we kazyýetiň çagyrmagy boýunça kämillik ýaşyna ýetmedigiň gelmegini hem-de onuň özüni oňat alyp barmagyny üpjün etmek hakynda şol görkezilen adamlaryň haýsydyr biriniň öz üstüne ýazmaça görnüşde borçnama almagyndan ybaratdyr.
2. Kämillik ýaşyna ýetmedigi ata-enesiniň ýa-da başga adamlaryň seretmegine bermek olaryň diňe ýazmaça haýyşy esasynda mümkindir.
3. Seretmäge kabul edilendigi hakynda dil haty alynýan wagtynda, borçnama alýan adam şu ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň saýlanylyp alynmagyna sebäp bolan işiň düýp manysyny bilmäge haklydyr. Borçnama alýan adam öz üstüne alan borçlaryny bozan mahalynda, administratiw jogapkärçiligine çekilip bilner, bu hakda seretmäge kabul edilendigi hakynda dil haty alynýan wagtynda oňa duýdurylýar.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
156-njy madda. Harby bölümiň serkerdeleriniň gözegçiligi
1. Güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän harby gullukça harby bölümiň serkerdeleriniň gözegçiligi güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň özüni oňat alyp barmagyny we anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazyýetiň çagyrmagy boýunça gelmegini üpjün etmek üçin Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň tertipnamalarynda göz öňünde tutulan çäreleri görmekden ybaratdyr.
2. Şu ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň ulanylmagyna sebäp bolan işiň düýp manysy harby bölümiň serkerdelerine habar berilýär. Harby bölümiň serkerdesi gözegçiligiň bellenendigi hakynda şol ätiýaçsyzlandyryş çäresini saýlap alan anyklaýjyny, sülçini, prokurory ýa-da kazyýeti ýazmaça görnüşde gaýragoýmazdan habarly edýär.
157-nji madda. Güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän tussag edilen mahalynda ordenlerini we medallaryny almak
Güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän tussag edilen mahalynda anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy ýa-da kazyýet onuň ýanyndaky ordenlerini, medallaryny we bularyň resminamalaryny almaga hem-de olary iş çözülýänçä işiň ýanynda saklamaga haklydyr.
158-nji madda. Tussaglykda saklamagyň möhletleri
1. Jenaýat işleri boýunça jenaýatlar derňelýän mahalynda tussaglykda saklamak iki aýdan artyk dowam edip bilmez.
2. Ätiýaçsyzlandyryş çäresini üýtgetmäge ýa-da ýatyrmaga esaslar ýok bolsa görkezilen möhlet welaýat prokurory, welaýat hukukly şäher prokurory ýa-da olaryň orunbasarlary tarapyndan - tussag edilen gününden başlap alty aýa çenli uzaldylyp bilner. Jenaýat işiniň diňe iňňän çylşyrymly bolmagy sebäpli Türkmenistanyň Baş prokurory we onuň orunbasarlary tarapyndan - tussag edilen gününden başlap bir ýyla çenli uzaldylyp bilner.
3. Tussaglykda saklamagyň möhletini bir ýyldan artyk müddete uzaltmaga iňňän aýratyn halatlarda, diňe agyr we aýratyn agyr jenaýaty etmekde aýyplanýan adamlar barada ýol berilýär. Şeýle uzaltmak Türkmenistanyň Baş prokurory tarapyndan bir ýyl alty aýa çenli möhlete amala aşyrylyp bilner.
4. Möhleti mundan artyk uzaltmaga ýol berilmeýär we tussaglykda saklanýan aýyplanýan haýal etmän boşadylmaga degişlidir. Tussaglykda saklamagyň şu maddanyň üçünji böleginde göz öňünde tutulan ahyrky möhleti geçmezinden bir aý öňünden gijä goýulman derňewi tamamlanan jenaýat işiniň materiallary tanyşmak üçin aýyplanýana we onuň adwokatyna berilmelidir.
5. Iş boýunça aýyplanýany tussaglykda saklamagyň möhleti geçen bolsa, kazyýetiň hem şol işi täzeden derňemek üçin gaýtaran mahalynda, işiň ýagdaýlary boýunça tussag etmek görnüşindäki ätiýaçsyzlandyryş çäresi üýtgedilip bilinmejek bolsa, tussaglykda saklamagyň möhletini uzaltmak derňew babatynda gözegçiligi amala aşyrýan prokuror tarapyndan işiň özüne gowşan pursadyndan başlap bir aý çäklerinde amala aşyrylýar. Görkezilen möhleti mundan beýläk uzaltmak, işiň kazyýete iberilmeginden öň aýyplanýanyň tussaglykda bolan wagtyny nazara almak bilen, şu maddanyň ikinji, üçünji we dördünji böleklerinde bellenilen tertipde hem çäklerde geçirilýär.
159-njy madda. Ätiýaçsyzlandyryş çäresini ulanmak hakynda karar we kesgitnama
1. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy ätiýaçsyzlandyryş çäresini ulanmak hakynda delillendirilen karar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar. Kararda (kesgitnamada): aýyplanýanyň familiýasy, ady we atasynyň ady, doglan ýyly we ýeri, milleti, raýatlygy, bilimi, harby borçlulygy, ozal iş kesilenligi, işleýän hem-de ýaşaýan ýeri, şol adamyň eden jenaýaty we jenaýat kanunynyň haýsy maddasy boýunça aýyplanýandygy, ätiýaçsyzlandyryş çäresini saýlap almak üçin esaslar we saýlanyp alnan ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň görnüşi görkezilýär.
2. Tussag etmek hakyndaky kararda (kesgitnamada) mundan başga-da şol ätiýaçsyzlandyryş çäresini ulanmak üçin esas bolan aýratyn ýagdaýlar görkezilýär. Kararyň (kesgitnamanyň) göçürilen nusgasy ýerine ýetirmek üçin gabawhana iberilýär.
3. Ätiýaçsyzlandyryş çäresini ulanmak hakyndaky karar ýa-da kesgitnama kim barada çykarylan bolsa, şol adama yglan edilýär.
160-njy madda. Güman edilýäniň, aýyplanýanyň we kazyýetde işi seredilýäniň tussag edilendigi hakynda habar bermek
1. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, kazyýet ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmegiň ulanylandygy hakynda güman edilýäniň, aýyplanýanyň we kazyýetde işi seredilýäniň maşgalasyna, işleýän ýa-da okaýan ýerine haýal etmän habar berýär.
2. Tussag etmek hakyndaky kararyň (kesgitnamanyň) göçürilen nusgasy gabawhana iberilýär. Eger güman edilýän, aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän daşary ýurt döwletiniň raýaty ýa-da raýatlygy bolmadyk adam bolsa, onda ol barada Türkmenistanyň Daşary işler ministrligine habar berilýär.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
161-nji madda. Tussag edileniň çagalary, eklenjindäki zähmete ukypsyzlary hakynda howandarlyk we emlägini abat saklamagy üpjün etmegiň çäreleri
1. Anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror, kazy ýa-da kazyýet şu aşakdakylary ýerine ýetirmäge borçludyr:
1) tussag edilen adamyň hossarsyz galýan kämillik ýaşyna ýetmedik çagalary, onuň eklenjinde zähmete ukypsyz adamlar bar bolsa, olary kanunda bellenilen tertipde garyndaşlarynyň ýa başga adamlaryň, ýa-da edaralaryň howandarlygyna bermäge;
2) tussag edilen adamyň gözegçiliksiz galýan emlägi, ýaşaýyş jaýy ýa-da iri-ownuk maly bar bolsa, tussag edileniň haýyşy boýunça we onuň öz hasabyna olary abat saklamagy üpjün etmek üçin çäre görmäge.
2. Anyklaýyş edarasy, sülçi, kazy we kazyýet görlen çäreler hakynda tussag edileni habarly edýär.
162-nji madda. Ätiýaçsyzlandyryş çäresini ýatyrmak ýa-da üýtgetmek
1. Aýyplanýan barada ulanylan ätiýaçsyzlandyryş çäresi, onuň şondan beýläk zerurlygy bolmadyk halatlarynda ýatyrylýar ýa-da işiň ýagdaýlary talap eden mahalynda, ol has berk ýa-da has ýeňil çäre bilen çalşyrylýar. Ätiýaçsyzlandyryş çäresini ýatyrmak ýa-da üýtgetmek anyklaýjynyň, sülçiniň ýa-da prokuroryň delillendirilen karary bilen, iş kazyýete berlenden soňra bolsa – kazynyň ýa-da kazyýetiň delillendirilen karary ýa-da kesgitnamasy bilen geçirilýär.
2. Prokuroryň ýazmaça görkezmesi boýunça saýlanyp alnan ýa-da onuň sanksiýa beren ätiýaçsyzlandyryş çäresini anyklaýjynyň, sülçiniň ýatyrmagyna ýa-da üýtgetmegine diňe prokuroryň razylygy bilen ýol berilýär.
163-nji madda. Ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň ulanylmagyna prokuroryň gözegçiligi
1. Prokuror anyklaýyş we deslapky derňew edaralarynyň ätiýaçsyzlandyryş çäresini ulanmagynyň kanunylygyna hem-de esaslandyrylandygyna gözegçiligi amala aşyrýar. Prokuror güman edilýän ýa-da aýyplanýan barada ätiýaçsyzlandyryş çäresini saýlap almagy, saýlanyp alnan ätiýaçsyzlandyryş çäresini ýatyrmagy ýa-da üýtgetmegi şol edaralara ýazmaça teklip etmäge haklydyr.
2. Anyklaýyş we deslapky derňew edaralary üçin prokuroryň ýazmaça görkezmeleri hökmanydyr.
19-njy bap. Iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäreleriniň
beýleki görnüşleri
164-nji madda. Iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäreleriniň beýleki görnüşlerini ulanmak
1. Jenaýat işleri boýunça derňewiň we kazyýet seljerişiniň şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertibini, hökümiň degişli tertipde ýerine ýetirilmegini üpjün etmek maksady bilen jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara şu Kodeksiň 18-nji babynda göz öňünde tutulan ätiýaçsyzlandyryş çäreleriniň deregine ýa-da şolar bilen bir hatarda güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän barada iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäreleriniň beýleki görnüşlerini ulanmaga haklydyr, ýagny: gelmek hakynda borçnama, mejbury getirmek, wezipeden wagtlaýyn çetleşdirmek, emlägi gozgamasyz etmek. Şu Kodeksiň 17-nji babynda göz öňünde tutulan esaslar boýunça tutup saklanan adam babatda emlägi gozgamasyz etmek görnüşinde iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäresi ulanylyp bilner.
2. Şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda, jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara jebir çekene, şaýada ýa-da işe gatnaşýan beýleki adamlara gelmek hakynda borçnama, mejbury getirmek, jerime ýaly iş ýörediş taýdan mejbur ediş çäreleriniň beýleki görnüşlerini ulanyp biler.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
165-nji madda. Anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň ýanyna ýa-da kazyýete gelmek hakynda borçnama
Eger tutulyp saklanylmadyk ýa-da ätiýaçsyzlandyryş çäresi ulanylmadyk güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän, şeýle hem şaýat ýa-da jebir çeken derňew hereketlerine ýa-da kazyýet seljerişine gatnaşmakdan boýun gaçyrar diýip çaklamaga ýeterlik esas bar bolsa ýa-da olar çagyrylanda esassyz sebäplere görä gelmeseler, agzalan adamlardan anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň ýa-da kazyýetiň çagyrmagy boýunça öz wagtynda gelmegi hakynda, ýaşaýan ýerini üýtgeden halatynda bolsa - bu barada haýal etmän habar bermegi hakynda ýazmaça borçnama alnyp bilner.
166-njy madda. Mejbury getirmek
1. Güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän, şeýle hem şaýat we jebir çeken çagyrylanda esassyz sebäplere görä gelmeseler, anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň delillendirilen karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy esasynda mejbury getirmäge sezewar edilip bilner.
2. Gelmezlige esasly sebäpler diýlip şu aşakdakylar bilinýär: gelmäge mümkinçilik bermeýän kesel, ýakyn garyndaşynyň aradan çykmagy, tebigy betbagtçylyklar, çakylyknamany almazlyk, öz meýline bagly bolmadyk we bellenilen möhletde adamy gelmek mümkinçiliginden mahrum edýän beýleki sebäpler. Güman edilýän, aýyplanýan, şeýle hem şaýat we jebir çeken bellenilen möhletde esasly sebäplere görä gelip bilmejekdigi hakda ony çagyran edara habar bermäge borçludyr.
3. Mejbury getirmek hakynda karar ýa-da kesgitnama ýerine ýetirilmezinden öň güman edilýäne, aýyplanýana, şeýle hem şaýada we jebir çekene yglan edilýär, bu ýagdaý olaryň kararda (kesgitnamada) gol çekmegi arkaly tassyklanýar.
4. Mejbury getirmek gije geçirilip bilinmez.
5. On dört ýaşy dolmadyk kämillik ýaşyna ýetmedikler, göwreli aýallar, şeýle hem näsaglar, eger bu ýagdaý lukman tarapyndan degişli tertipde tassyklanan bolsa we ýaşy on dörtden uly bolan kämillik ýaşyna ýetmedikler olaryň kanuny wekili habarly edilmezden mejbury getirilmäge degişli däldir.
6. Mejbury getirmek hakyndaky kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy içeri işler edaralary tarapyndan; anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň karary bolsa - anyklaýyş edarasy ýa-da içeri işler edaralary tarapyndan ýerine ýetirilýär.
167-nji madda. Wezipeden wagtlaýyn çetleşdirmek
1. Eger aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän öňki işleýän wezipesinde galan halatynda jenaýat işiniň derňelmegine we kazyýetde seljerilmegine, jenaýatyň netijesinde ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagyna päsgel berer ýa-da eýeleýän wezipesi bilen baglylykda jenaýatly hereketleri dowam eder diýmäge ýeterlik esaslar bar bolsa, onda anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy ýa-da kazyýet delillendirilen karar ýa-da kesgitnama esasynda ony wezipesinden wagtlaýyn çetleşdirmäge haklydyr.
2. Anyklaýjynyň, sülçiniň aýyplanýany wezipesinden wagtlaýyn çetleşdirmek hakyndaky karary prokuror tarapyndan sanksiýa berilmäge degişlidir.
3. Wezipeden wagtlaýyn çetleşdirmek hakyndaky karar ýa-da kesgitnama aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň işleýän ýeriniň ýolbaşçysyna iberilýär. Ýolbaşçy üç gije-gündiziň dowamynda karary ýa-da kesgitnamany ýerine ýetirmelidir we bu hakda wezipeden wagtlaýyn çetleşdirmek hakyndaky karara gelen anyklaýjyny, sülçini, prokurory, kazyny ýa-da kazyýeti habarly etmelidir.
4. Şu çäräni ulanmak baradaky zerurlyk aýrylan halatynda wezipeden wagtlaýyn çetleşdirmek anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy bilen ýatyrylýar.
168-nji madda. Jerime salmak
Şu Kodeksde göz öňünde tutulan halatlarda kazyýet mejlisinde bellenilen tertibi bozandygy ýa-da öz iş ýörediş borçlaryny ýerine ýetirmändigi üçin jebir çekeniň, şaýadyň, hünärmeniň, terjimeçiniň we beýlekileriň jerime salmak görnüşinde administratiw jogapkärçiligine çekilmegi hakyndaky mesele şol iş boýunça kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy esasynda administratiw hukuk bozulmalary hakynda kanunçylygyna laýyklykda we şu Kodeksde görkezilen tertipde çözülýär.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
169-njy madda. Emlägi gozgamasyz etmek
1. Hökümiň raýat hak islegi, beýleki emläk tölegleri hakyndaky bölegini ýa-da mümkin boljak emlägi muzdsuz almagy ýerine ýetirmegi üpjün etmek maksady bilen anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, kazyýet güman edilýäniň, aýyplanýanyň, kazyýetde işi seredilýäniň ýa-da Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda olaryň hereketleri üçin maddy jogapkärçilik çekýän adamlaryň emlägini gozgamasyz etmäge haklydyr.
2. Emlägi gozgamasyz etmek, bu emlägiň eýesine ýa-da oňa eýelik edijä emläge eýeçilik etmegiň, zerur bolan halatlarda bolsa ony ulanmagyň hem gadagan edilýändigi ýa-da emlägiň wagtlaýyn alynýandygy we onuň saklamaga berilýändigi barada yglan etmekden ybaratdyr.
3. Emlägi gozgamasyz etmek hakynda delillendirilen karar (kesgitnama) çykarylýar. Kararda (kesgitnamada) raýat hak islegini üpjün etmek üçin ýeterlik bolan gozgamasyz edilýän emläk görkezilmelidir.
4. Işi öz önümçiligine kabul edip alan kazynyň ýa-da kazyýetiň çözgüdi boýunça emlägi gozgamasyz etmek kazyýet ýerine ýetirijisi tarapyndan geçirilýär. Emläk gozgamasyz edilen wagty onuň bahasyny kesgitlemek üçin hünärmen gatnaşdyrylyp bilner. Emlägi gozgamasyz etmek hakynda anyklaýjy we sülçi teswirnama düzýär, kazyýet ýerine ýetirijisi bolsa emläk ýazgysynyň sanawyny düzýär.
5. Emlägi gozgamasyz etmek baradaky zerurlyk aýrylan halatynda, jenaýat işini alyp barýan adam ýa-da edara öz karary (kesgitnamasy) bilen bu gadaganlygy aýyrýar.
20-nji bap. Deslapky tussag etmek
170-nji madda. Deslapky tussag etmegiň tertibi
1. Deslapky tussag etmegiň tertibi şu Kodeks we Türkmenistanyň beýleki kanunçylyk namalary bilen kesgitlenýär.
2. Deslapky tussag etmegiň tertibi özleri baradaky hökümler kanuny güýje girmedik we tussaglykda saklanýan iş kesilenlere hem degişlidir.
171-nji madda. Deslapky tussag etmek hakyndaky kanunçylygyň wezipeleri
Şu Kodeksiň 146-njy we 154-nji maddalaryna laýyklykda, deslapky tussag etmek hakyndaky kanunçylygyň wezipesi özleri barada ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmek çäresi ulanylan adamlaryň derňewden we kazyýetden gizlenmek, jenaýat işi boýunça hakykaty anyklamaga päsgel bermek ýa-da jenaýatly iş bilen meşgullanmak mümkinçiligine ýol bermezlik üçin, şeýle hem hökümiň ýerine ýetirilmegini üpjün etmek üçin şol adamlary deslapky tussag ediş ýerlerinde saklamagyň düzgünlerini bellemekden ybaratdyr.
172-nji madda. Deslapky tussag etmegiň esaslary
Türkmenistanyň jenaýat we jenaýat iş ýörediş kanunçylygyna laýyklykda, ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmegi ulanmak hakynda prokuroryň sanksiýa bermegi bilen anyklaýjynyň, sülçiniň çykaran karary, prokuroryň karary, kazynyň ýa-da kazyýetiň hökümi, karary ýa-da kesgitnamasy deslapky tussag etmek üçin esas bolup durýar.
173-nji madda. Deslapky tussag ediş ýerleri
1. Özleri barada ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmek ulanylan adamlary saklamak üçin deslapky tussag ediş ýerleri derňew gabawhanalarydyr. Aýry-aýry halatlarda şol adamlar türmede, wagtlaýyn saklaw gabawhanasynda, şonuň ýaly-da harby gabawhanada saklanylyp bilner.
2. Tussag edilen adamlar wagtlaýyn saklaw gabawhanasynda üç gije-gündizden köp saklanylmaly däldir. Eger aranyň uzaklygy ýa-da degişli gatnaw ýollarynyň ýokdugy zerarly, tussag edilen adamlary derňew gabawhanasyna getirmek mümkin bolmasa, onda tussag edilenler wagtlaýyn saklaw gabawhanasynda has uzak wagtlap hem saklanylyp bilner, ýöne şol wagt ýigrimi gije-gündizden artyk bolup bilmez. Şunuň ýaly halatlarda, şeýle hem ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag edilenler türmede saklanylan mahalynda, olary saklamagyň tertibi şu Kodeks tarapyndan kesgitlenilýär.
3. Tussag edilen adamlary üç gije-gündize çenli wagtlaýyn saklaw gabawhanasynda saklamagyň tertibi, şeýle hem harby gabawhanada saklamagyň tertibi Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenilýär.
4. Eger azatlykdan mahrum ediş ýerlerinde jezasyny çekýän adamlar başga jenaýat edendigi üçin jenaýat jogapkärçiligine çekilýän bolsa hem-de ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde olar barada tussag etmek çäresi ulanylan bolsa, onda olaryň işi özüniň önümçiliginde bolan adamyň ýa-da edaranyň karary boýunça şol adamlar düzediş edarasynyň temmi beriş gabawhanasynda ýa-da terbiýeleýiş edarasynyň düzgün-nyzam gabawhanasynda saklanylyp bilner.
174-nji madda. Deslapky tussag ediş ýerlerinde tussaglykda saklamagyň tertibini üpjün etmek
1. Deslapky tussag ediş ýerlerinde tussaglykda saklamagyň tertibini üpjün etmek işi deslapky tussag ediş ýerleriniň ýolbaşçylygynyň üstüne ýüklenilýär.
2. Deslapky tussag ediş ýerleriniň ýolbaşçylygy öz işini şu Kodekse we Türkmenistanyň beýleki kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrýar.
175-nji madda. Deslapky tussag ediş ýerlerinde saklanylýan adamlaryň hukuk düzgüni
1. Deslapky tussag ediş ýerlerinde saklanylýan adamlaryň Türkmenistanyň raýatlary üçin bellenilen borçlary we hukuklary bardyr, ýöne welin şol borçlar we hukuklar barasynda şu Kodeksde göz öňünde tutulan we tussaglykda saklamagyň düzgüninden gelip çykýan çäklendirmeler ulanylýar.
2. Deslapky tussag ediş ýerlerinde saklanylýan daşary ýurtlularyň we raýatlygy bolmadyk adamlaryň hukuk ýagdaýy şol adamlaryň Türkmenistanyň çäklerinde bolýan wagtynda olaryň hukuklaryny we borçlaryny göz öňünde tutýan Türkmenistanyň kanunçylygy tarapyndan kesgitlenilýär, ýöne şonda şu Kodeksde bellenilen we tussaglykda saklamagyň düzgüninden gelip çykýan çäklendirmeler ulanylýar.
176-njy madda. Deslapky tussag ediş ýerlerindäki düzgüniň esasy talaplary
1. Deslapky tussag ediş ýerlerindäki düzgüniň esasy talaplary tussag edilen adamlary jemgyýetden we beýleki adamlardan üzňeleşdirmekden, olara hemişelik gözegçilik etmekden we şu Kodeksiň 177-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde olary aýry-aýrylykda saklamakdan ybaratdyr.
2. Ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag edilen adamlaryň ýany dökülýär, el yzlary alynýar we olar surata düşürilýär; olaryň ýanyndaky zatlar, şeýle hem olaryň adyna gelýän ýollamalar, berilýän ýa-da geçirilýän zatlar gözden geçirilmelidir, olaryň alyşýan hatlary bolsa gözegçilikden geçirilmelidir. Özleriniň ýanynda pul we gymmatly zatlary saklamak, şeýle hem deslapky tussag ediş ýerlerinde saklamaga rugsat berilmeýän zatlary saklamak olara gadagan edilýär. Deslapky tussag ediş ýerlerinde bolýan wagtynda olaryň ýanyndan alnan puly öz hususy hasaplaşyk belgilerine geçirilýär, gymmatly zatlary we närseleri bolsa saklamak üçin tabşyrylýar.
3. Alnan ýeri belli bolmadyk pullar we gymmatly zatlar deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçysynyň prokuror tarapyndan sanksiýa berlen delillendirilen karary bilen döwlet haýryna geçirilýär.
4. Tussag edilen adamlar diňe deslapky tussag ediş ýeriniň çäklerinde olaryň özleriniň razylyk bermegi boýunça hem-de olar baradaky iş öz önümçiliginde bolan adamyň ýa-da edaranyň ygtyýar bermegi boýunça zähmete çekilip bilner. Olaryň zähmetine hak tölemegiň şertleri Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenen tertipde kesgitlenilýär.
177-nji madda. Deslapky tussag ediş ýerlerinde aýry-aýrylykda saklamak
1. Tussag edilen adamlar umumy tussag otaglarynda saklanylýar. Aýratyn halatlarda, iş öz önümçiliginde bolan adamyň ýa edaranyň, ýa-da deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçysynyň delillendirilen we prokuroryň sanksiýa beren karary boýunça olar ýeke adamlyk tussag otagynda saklanylyp bilner.
2. Tussag edilenler üzňeleşdirmegiň şu aşakdaky talaplary berjaý edilip tussag otaglarynda ýerleşdirilýär:
1) erkek adamlar - aýallardan aýratynlykda;
2) kämillik ýaşyna ýetmedikler - uly ýaşlylardan aýratynlykda;
3) azatlykdan mahrum ediş ýerlerinde ozal jeza çeken adamlar - azatlykdan mahrum ediş ýerlerinde ozal saklanylmadyk adamlardan aýratynlykda;
4) agyr we aýratyn agyr jenaýatlary etmekde güman edilýän ýa-da şeýle jenaýatlary etmekde aýyplanýan adamlar - tussaglykda saklanylýan beýleki adamlardan aýratynlykda;
5) döwlete garşy jenaýatlary etmekde güman edilýän ýa-da şeýle jenaýatlary etmekde aýyplanýan adamlar - kada bolşy ýaly, tussaglykda saklanylýan beýleki adamlardan aýratynlykda;
6) jenaýatlary howply we aýratyn howply residiwde eden adamlar - tussaglykda saklanylýan beýleki adamlardan aýratynlykda;
7) iş kesilenler - tussaglykda saklanylýan beýleki adamlardan aýratynlykda we düzediş edarasynyň kazyýetiň hökümi boýunça kesgitlenen düzgüniniň görnüşine laýyklykda;
8) daşary ýurtlular we raýatlygy bolmadyk adamlar - kada bolşy ýaly, tussaglykda saklanylýan beýleki adamlardan aýratynlykda.
3. Şol bir iş boýunça güman edilýänler ýa-da aýyplanýanlar şol iş öz önümçiliginde bolan adamyň ýa-da edaranyň görkezmesi bar bolan mahalynda, aýratynlykda saklanylýar.
4. Tussag ediş ýerleriniň kesel bejeriş edaralaryna tussaglykda saklanylýan adamlary ýerleşdirmegiň tertibi Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi bilen ylalaşyp Türkmenistanyň Içeri işler ministrligi tarapyndan bellenilýär.
178-nji madda. Tussaglykda saklanýan adamlaryň hukuklary we borçlary
1. Tussaglykda saklanýan adamlaryň şu aşakdaky hukuklary bardyr:
1) dowamlylygy bir sagat bolan her günki gezelençden peýdalanmaga;
2) agramy bäş kilogramma çenli aýda bir gezek özüne geçirilýän zatlary ýa-da ýollama almaga, pul geçirimlerini almaga; aýda iň pes zähmet hakynyň bir möçberine çenli azyk önümlerini we ilkinji zerurlykdaky zatlary nagt däl hasaplaşyk boýunça satyn almaga; öz geýiminden we aýakgabyndan peýdalanmaga;
3) jenaýat işine degişli resminamalary we ýazgylary öz ýanynda saklamaga;
4) stoluň üstünde oýnalýan oýunlary oýnamaga hem-de deslapky tussag ediş ýerindäki kitaphananyň kitaplaryndan peýdalanmaga;
5) şu Kodeksiň 181-nji maddasynda göz öňünde tutulan tertipde döwlet edaralaryna, jemgyýetçilik birleşiklerine we wezipeli adamlara şikaýatlar hem-de arzalar bilen ýüz tutmaga.
2. Tussaglykda saklanýan aýallar iki ýaşyna ýetmedik çagalaryny öz ýanynda saklamaga haklydyrlar. Her günki gezelenjiň dowamlylygy göwreli aýallar we çagalaryny ýanynda saklaýan aýallar üçin, şeýle hem kämillik ýaşyna ýetmedikler üçin iki sagada çenli bolan çäklerde bellenilýär. Göwreli aýallar çaganyň dogulmagyna alty aý galan wagtdan başlap we çaga emdirýän eneler şu maddanyň birinji böleginiň 2-nji bendinde bellenilen möçberden ýokary we oňa goşmaça aýda iň pes zähmet hakynyň bir möçberine çenli azyk önümlerini we ilkinji zerurlykdaky zatlary satyn almaga haklydyrlar.
3. Azatlykdan mahrum ediş ýerlerinde jezasyny çekýän adamlar, başga iş boýunça önümçilik bilen baglylykda özleri barada ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag etmek ulanylan halatynda şu Kodeksde bellenilen düzgünlere laýyklykda saklanylýarlar. Şol adamlar üçin ýollamalary we geçirilýän zatlary almak, şeýle hem azyk önümlerini we ilkinji zerurlykdaky zatlary satyn almak hukugy kazyýetiň hökümi, kesgitnamasy ýa-da karary boýunça olara bellenilen düzediş edarasynyň görnüşi üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan düzgünlere laýyklykda bellenilýär.
4. Tussaglykda saklanýan adamlar şu aşakdakylara borçludyrlar:
1) deslapky tussag ediş ýerlerinde bellenilen tertibi berjaý etmäge;
2) deslapky tussag ediş ýerleriniň ýolbaşçylygynyň talaplaryny ýerine ýetirmäge;
3) ýolbaşçylygyň bellemegi boýunça tussag otaglarynda gezekme-gezek nobatçylyk çekmäge;
4) deslapky tussag ediş ýerlerindäki abzallara, enjamlara we beýleki emläge aýawly garamaga.
179-njy madda. Tussaglykda saklanýan adamlaryň maddy-durmuş üpjünçiligi we olara edilýän lukmançylyk hyzmaty
1. Tussaglykda saklanýan adamlara jemgyýetçilik arassaçylygy hem-de arassaçylyk we tämizlik kadalaryna laýyk gelýän zerur ýaşaýyş jaý-durmuş şertleri üpjün edilýär.
2. Tussaglykda saklanýan adamlara bellenilen kadalar boýunça iýmit, ýatmak üçin aýry orun, ýorgan-düşek we maddy-durmuş üpjünçiliginiň beýleki görnüşleri mugt berilýär. Zerur halatlarda olara bellenilen nusgada geýim we aýakgap berilýär.
3. Deslapky tussag ediş ýerlerinde lukmançylyk hyzmaty, şeýle hem kesel bejeriş-öňüni alyş işleri we ýokanç kesellere garşy işler saglygy goraýyş hakyndaky kanunçylyga laýyklykda gurnalýar we geçirilýär.
4. Tussaglykda saklanýan adamlara lukmançylyk kömegini bermegiň, saglygy goraýyş ulgamynyň kesel bejeriş edaralaryndan peýdalanmagyň we şu maksat üçin olaryň lukmanlaryny işe çekmegiň tertibi Türkmenistanyň Içeri işler ministrligi, Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi tarapyndan kesgitlenilýär.
180-nji madda. Tussaglykda saklanýan adamlara görme-görüş üçin ygtyýar bermegiň tertibi
1. Tussaglykda saklanýan adamlara dogan-garyndaşlary ýa-da beýleki adamlar bilen görme-görüş üçin diňe iş öz önümçiliginde bolan adamyň ýa-da edaranyň rugsat bermegi bilen ygtyýar berlip bilner. Görme-görüş üçin wagtyň dowamlylygy bir sagatdan iki sagada çenli bellenilýär. Iş öz önümçiliginde bolan adam ýa-da edara, kada bolşy ýaly, aýda bir gezekden artyk bolmadyk görme-görşe rugsat berip biler.
2. Adwokatyň işe gatnaşmaga goýberilýändiginiň iş öz önümçiliginde bolan adamyň ýa-da edaranyň ýazmaça habar bermegi bilen tassyklanan pursadyndan başlap, tussaglykda saklanýanlaryň görme-görşüň sany we dowamlylygy çäklendirilmezden adwokat bilen ikiçäk, ýaşyrynlygy saklamak şertlerinde görüşmäge haky bardyr.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
181-nji madda. Tussaglykda saklanýan adamlaryň hat alyşmagy hem-de olaryň şikaýatlaryny, arzalaryny we hatlaryny ibermegiň tertibi
1. Tussaglykda saklanýan adamlar iş öz önümçiliginde bolan adamyň ýa-da edaranyň rugsat bermegi boýunça öz dogan-garyndaşlary we beýleki raýatlar bilen hat alşyp bilerler.
2. Tussaglykda saklanýan adamlaryň şikaýatlaryny, arzalaryny we hatlaryny deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçylygy gözden geçirýär. Prokurora iberilýän şikaýatlar, arzalar we hatlar gözden geçirilmeýär hem-de olar niýetlenilen salgysy boýunça berlen wagtyndan beýläk bir gije-gündiziň dowamynda iberilýär.
3. Şu Kodekse laýyklykda anyklaýjynyň ýa-da sülçiniň hereketleri baradaky şikaýatlary deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçylygy olary berlen wagtyndan beýläk bir gije-gündizden gijä goýman prokurora iberýär, prokuroryň hereketleri we çykaran çözgütleri baradaky şikaýatlary bolsa ýokarky prokurora iberýär.
4. Jenaýat işi boýunça önümçilikdäki iş bilen baglanyşykly beýleki şikaýatlar, arzalar we hatlar olaryň berlen wagtyndan üç gije-gündizden gijä goýulman, deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçylygy tarapyndan iş öz önümçiliginde bolan adama ýa-da edara iberilýär. Şol adam ýa-da edara bu şikaýatlary, arzalary we hatlary gözden geçirýär we olary gowşan wagtyndan beýläk üç gije-gündizden gijä goýman, degişliligi boýunça iberýär. Şikaýatlarda, arzalarda we hatlarda görkezilen maglumatlar jenaýat işi boýunça hakykaty anyklamaga päsgel berip biljek bolsa, onda olar degişliligi boýunça iberilmeýär, ýöne bu barada tussaglykda saklanýan adama habar berilýär, şonuň ýaly-da prokurora mälim edilýär.
5. Iş boýunça önümçilikdäki meseleler bilen baglanyşygy bolmadyk şikaýatlara, arzalara we hatlara degişlilikde deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçylygy tarapyndan seredilýär ýa-da kanunda bellenen tertipde degişliligi boýunça iberilýär.
182-nji madda. Tussaglykda saklanýan adamlar barada ulanylýan höweslendiriş çäreleri
Tussaglykda saklanýan adamlar özlerini göreldeli alyp baran mahalynda, deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçylygy olar barada şu aşakdaky höweslendiriş çärelerini ulanyp biler:
1) minnetdarlyk bildirmek;
2) ozal bellenen temmini möhletinden öň aýyrmak;
3) gezelenjiň wagtynyň dowamlylygyny artdyrmak.
183-nji madda. Tussaglykda saklanýan adamlar barada ulanylýan temmi beriş çäreleri
1. Tussaglykda saklanýan adamlar düzgüniň talaplaryny bozan wagtynda, deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçylygy olar barada şu aşakdaky temmi beriş çärelerini ulanyp biler:
1) duýduryş ýa-da käýinç bermek;
2) jaýlary arassalamak üçin nobatçylyga binobat bellemek;
3) azyk önümlerini satyn almak we nobatdaky ýollamany ýa-da geçirilýän zatlary almak hukugyndan bir aýlap mahrum etmek.
2. Tussaglykda saklanýan adamlar düzgüniň talaplaryny zandyýamançylykly bozan wagtynda, olar deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçysynyň delillendirilen karary boýunça on gije-gündize çenli möhlet bilen, kämillik ýaşyna ýetmedikler bolsa bäş gije-gündize çenli möhlet bilen jerime otagyna salnyp bilner. Göwreli aýallar we ýanynda çagasy bar bolan aýallar jerime otagyna salnyp bilinmez. Tussaglykda saklanýanlar barada ulanylýan temmi beriş çäreleri olaryň eden etmişiniň agyrlyk derejesine we häsiýetine laýyk gelmelidir. Tussaglykda saklanýan adamlaryň beden taýdan ejir çekmegine getirýän ýa-da olaryň ynsanlyk mertebesini kemsidýän çäreleriň ulanylmagyna ýol berilmeýär.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
184-nji madda. Tussaglykda saklanýan adamlaryň maddy jogapkärçiligi
1. Tussaglykda saklanýan adamlar deslapky tussag ediş ýerlerinde bolan wagtynda döwlete maddy zyýan ýetirendigi üçin Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen möçberlerde maddy jogapkärçilik çekýärler.
2. Ýetirilen zyýan tussaglykda saklanýan adamyň öz hususy hasaplaşyk belgisindäki pullaryň hasabyna deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçysynyň karary boýunça töledilip alynýar. Deslapky tussag ediş ýerinde bolan wagtynda onuň tölemedik zyýany şol adama azatlykdan mahrum etmek görnüşindäki jeza iş kesilen halatynda, düzediş edarasynyň ýolbaşçylygy tarapyndan şol iş kesilen adamyň öz hususy hasaplaşyk belgisine düşen serişdelerden töledilip alnyp bilner.
3. Ätiýaçsyzlandyryş çäresi ýatyrylan ýa-da üýtgedilen halatynda, tussaglykdan boşadylan adamyň töläp ýetişmedik zyýany umumy esaslarda töledilip bilner.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
185-nji madda. Howpsuzlyk çäreleri we ýarag ulanmak üçin esaslar
1. Eger tussaglykda saklanýan adamlar deslapky tussag ediş ýerleriniň işgärlerine beden taýdan garşylyk görkezse, bulagaýlyk etse ýa-da başga zorlukly hereketlere ýüz ursa, onda olaryň töwerekdäkilere ýa-da öz-özlerine zyýan ýetirmeginiň öňüni almak maksady bilen, olar barada goşar gandalynyň ýa-da köşeşdiriji köýnegiň ulanylmagyna ýol berilýär.
2. Tussaglykda saklanýan adamyň çozuş ýa-da deslapky tussag ediş ýerleriniň işgärleriniň ýa-da başga adamlaryň janyna gös-göni howp salýan beýleki bilkastlaýyn hereketleri eden halatynda, şeýle hem tussaglykdan gaçan mahalynda, eger görkezilen hereketleri başga çäreler arkaly ätiýaçlandyrmak mümkin bolmasa, aýratyn çäre hökmünde ýarag ulanmaga ýol berilýär. Aýallar we kämillik ýaşyna ýetmedikler tussaglykdan gaçan mahalynda ýarag ulanylmagyna ýol berilmeýär.
3. Ýaragy ulanmagyň her bir halaty hakynda deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçylygy haýal etmän prokurora habar bermäge borçludyr.
186-njy madda. Ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussag edilen adamlary tussaglykdan boşatmak üçin esaslar
1. Tussag edilen adamlary tussaglykdan boşatmak üçin şu aşakdakylar esas bolup biler:
1) ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň ýatyrylmagy;
2) ätiýaçsyzlandyryş çäresiniň üýtgedilmegi;
3) ätiýaçsyzlandyryş çäresi hökmünde tussaglykda saklamagyň kanunda bellenen möhletiniň (eger bu möhlet kanunda bellenilen tertipde uzaldylmadyk bolsa) tamamlanmagy. Deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçysy tussaglykda saklanýan adamyň tussaglykda bolmak möhletiniň tamamlanmagyna azyndan ýedi gije-gündiz galanda, bu hakda iş öz önümçiliginde bolan adama ýa-da edara, şeýle hem deslapky tussag ediş ýerlerinde kanunylygyň berjaý edilişine gözegçilik edýän prokurora ýazmaça habar bermäge borçludyr.
2. Tussag edilenleri tussaglykdan boşatmak işi anyklaýjynyň, sülçiniň, prokuroryň karary ýa-da kazyýetiň (kazynyň) hökümi, kesgitnamasy we karary esasynda deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçysy tarapyndan amala aşyrylýar. Şu maddanyň birinji böleginiň 3-nji bendinde göz öňünde tutulan halatda, tussag edilenler deslapky tussag ediş ýerlerinde kanunylygyň berjaý edilişine gözegçilik edýän prokuroryň karary boýunça tussaglykdan boşadylýar.
3. Tussag edilenleri tussaglykdan boşatmak hakyndaky karar, höküm ýa-da kesgitnama deslapky tussag ediş ýerine gowşandan soň haýal etmän ýerine ýetirilmelidir.
4. Deslapky tussag ediş ýeriniň ýolbaşçylygy tussaglykdan boşadylýan adamlaryň öz ýaşaýan ýerine mugt barmagyny üpjün edýär. Zerur halatlarda olara hemaýat puly we geýim-gejim berilýär.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
187-nji madda. Deslapky tussag ediş ýerlerinde kanunylygyň berjaý edilişine prokuror gözegçiligi
Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda deslapky tussag ediş ýerlerinde kanunylygyň berjaý edilişine Türkmenistanyň Baş prokurory hem-de oňa tabyn prokurorlar tarapyndan gözegçilik edilýär.
Bäşinji bölüm
Jenaýat kazyýet önümçiliginde emläk meseleleri
21-nji bap. Jenaýat kazyýet önümçiliginde raýat hak islegi
188-nji madda. Jenaýat kazyýet önümçiliginde seredilýän raýat hak islegi
1. Edilen jenaýat zerarly maddy zyýan çeken adamlar aýyplanýana ýa-da aýyplanýanyň jenaýaty netijesinde ýetirilen zyýan üçin kanun boýunça maddy jogapkärçilik çekýän adamlara, edaralara, kärhanalara, guramalara raýat hak islegini bildirmäge haklydyrlar, zyýan çeken edaralar, kärhanalar, guramalar bolsa şeýle hak islegi bildirmäge borçludyrlar.
2. Raýat hak isleýjisi jenaýat işinde raýat hak islegini bildiren mahalynda döwlet pajyny tölemekden boşadylýar.
3. Jenaýat işinden gelip çykýan raýat hak isleginiň haýsy kazyýete degişliligi onuň bildirilen jenaýat işiniň haýsy kazyýete degişliligi bilen kesgitlenilýär.
4. Eger jenaýat işi boýunça bildirilen raýat hak islegi bilen baglylykda ýüze çykýan iş ýörediş gatnaşyklary we meseleleri şu Kodeksde düzgünleşdirilmedik bolsa, onda raýat iş ýörediş kanunçylygynyň şu Kodeksiň talaplaryna garşy gelmeýän kadalary ulanylýar.
189-njy madda. Raýat hak isleginiň gaýtadan bildirilmegine ýolberilmesizlik
Eger raýat hak islegini raýat kazyýet önümçiligi tertibinde kanagatlandyrmakdan ýüz dönderilen bolsa, onda jenaýat işinde hut şol raýat hak islegi bildirilip bilinmez. Jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda raýat hak islegini kanagatlandyrmakdan ýüz dönderilmegi raýat hak isleýjisini raýat kazyýet önümçiligi tertibinde hut şol raýat hak islegini gaýtadan bildirmek hukugyndan mahrum edýär.
190-njy madda. Raýat hak islegini bildirmek
1. Raýat hak islegi jenaýat işi gozgalan mahalynda, anyklaýyş, deslapky derňew geçirilýän wagtynda we iş boýunça kazyýet derňewi başlanmazdan öň kazyýetde bildirilip bilner.
2. Jenaýat kazyýet önümçiliginde garşylyklaýyn raýat hak isleginiň we aýyplanýanyň akyly ýerinde däl diýlip ýa-da bejerip bolmajak dälilik keseli bilen keselläpdir diýlip hasap edilen iş boýunça raýat hak isleginiň bildirilmegine ýol berilmeýär.
3. Raýat hak islegi ýazmaça görnüşde bildirilýär. Talap arzasynda raýat hak islegini haýsy jenaýat işi boýunça, kimiň, kime garşy, näme esasda we nähili möçberde bildirýändigi görkezilýär, şeýle hem ýetirilen zyýanyň öwezini dolmak üçin pul serişdesiniň anyk möçberini ýa-da emlägi almak hakynda haýyşy beýan edilýär.
4. Jenaýat kazyýet önümçiliginde raýat hak islegini bildirmedik adam, şeýle hem hak islegi kazyýet tarapyndan seredilmän galdyrylan adam ony raýat kazyýet önümçiligi tertibinde bildirmäge haklydyr.
191-nji madda. Raýat hak isleýjisi diýip ykrar etmek
1. Anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, kazyýet jebir çekeniň aýyplanýana ýa-da onuň hereketleri üçin maddy jogapkärçilik çekýän adamlara, şeýle hem edaralara, kärhanalara we guramalara raýat hak islegini bildirmek hukugynyň, jenaýat zerarly maddy zyýan çeken edaralaryň, kärhanalaryň, guramalaryň we jemgyýetçilik birleşikleriniň ýolbaşçylaryna bolsa, ony bildirmek borjunyň bardygyny olara düşündirmelidir.
2. Raýat hak islegini bildirmek hukugy jebir çekenden sorag etmegiň teswirnamasyna ýazmak bilen dilden düşündirilýär ýa-da ýazmaça habar bermek görnüşinde düşündirilip, onuň asyl nusgasy işde galdyrylýar.
3. Raýat hak islegini bildiren fiziki ýa-da ýuridik şahs raýat hak isleýjisi diýlip ykrar edilýär. Raýat hak isleýjisi diýlip ykrar etmek hakynda anyklaýjy, sülçi, prokuror delillendirilen karar çykarmaga borçludyrlar. Hak isleg bildiren adama, onuň wekiline raýat hak isleýjisi diýip bilmek hakyndaky karar yglan edilýär, şeýle hem olara şu Kodeksiň 87-nji maddasynda göz öňünde tutulan hukuklary düşündirilýär.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
192-nji madda. Raýat hak isleýjisi diýip ykrar etmekden ýüz döndermek
Hak islegini bildiren fiziki ýa-da ýuridik şahsa raýat hak islegini bildirmek üçin şu Kodeksiň 188-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan esaslar ýok mahalynda raýat hak isleýjisi diýip ykrar etmekden ýüz dönderilip bilner, bu hakda delillendirilen karar çykarylýar we ol barada şikaýat etmek hukugy düşündirilýär.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
193-nji madda. Raýat jogap berijisi hökmünde işe gatnaşmaga çekmek
1. Aýyplanýanyň jenaýatly hereketleri zerarly ýetirilen zyýan üçin kanun boýunça başga adamlaryň ýa-da kärhanalaryň, edaralaryň, guramalaryň maddy jogapkärdigini anyklap, anyklaýjy, sülçi, prokuror, degişli adamy ýa-da kärhanany, edarany, guramany raýat jogap berijisi hökmünde işe gatnaşmaga çekmek hakynda delillendirilen karar, kazyýet (kazy) bolsa kesgitnama (karar) çykarýar.
2. Karar raýat jogap berijisine ýa-da onuň wekiline yglan edilýär. Şonda olara şu Kodeksiň 88-nji maddasynda göz öňünde tutulan hukuklary düşündirilýär, bu hakda kararda bellik edilip, raýat jogap berijisiniň ýa-da onuň wekiliniň goly bilen tassyklanýar.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky we 2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda: 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
194-nji madda. Raýat hak islegine seretmek
1. Raýat hak islegi jenaýat işi bilen bilelikde seredilmäge degişlidir. Ýetirilen zyýanyň takyk möçberini kesgitlemek mümkin bolmadyk mahalynda hak islegi raýat kazyýet önümçiligi tertibinde bildirilip we çözülip bilner.
2. Jenaýat işi boýunça bildirilen raýat hak islegini subut etmek şu Kodeksde bellenen düzgünler boýunça geçirilýär.
3. Eger jenaýatly hereketleriň netijesinde jebir çeken adamlaryň saglygyny lukmançylyk edaralarynda ýatymlaýyn bejermek üçin sarp edilen serişdeleri töletmek hakynda raýat hak islegi bildirilmedik bolsa, kazyýet höküm çykaran mahalynda şu görkezilen serişdeleri töletmek hakyndaky meseläni öz başlangyjy boýunça çözmäge haklydyr.
195-nji madda. Zyýanyň öwezini dolmagyň esaslary, şertleri, möçberi we usuly hakyndaky düzgünleri ulanmak
Jenaýat işi boýunça bildirilen raýat hak islegine seredilende zyýanyň öwezini dolmagyň esaslary, şertleri, möçberi we usuly raýat, zähmet ýa-da beýleki kanunçylygyň kadalaryna laýyklykda kesgitlenilýär. Kanunda göz öňünde tutulan halatlarda Türkmenistanyň halkara şertnamalary ulanylýar.
196-njy madda. Jenaýatyň netijesinde ýetirilen maddy zyýanyň öweziniň dolunmagyny üpjün etmek
1. Jenaýatyň netijesinde maddy zyýanyň ýetirilendigi hakynda ýeterlik maglumatlar bar bolsa, anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet bildirilen ýa-da geljekde bildirilmegi mümkin bolan raýat hak islegini üpjün etmek üçin haýal etmän çäre görmäge borçludyr.
2. Şu Kodeksde emlägi muzdsuz almak göz öňünde tutulan jenaýatlar baradaky işler boýunça anyklaýjy, sülçi, prokuror we kazyýet (kazy) degişlilikde güman edilýäniň, aýyplanýanyň emläginiň saklanylmagy üçin gaýragoýulmasyz çäreleri görmelidir.
3. Raýat hak islegini we emlägiň mümkin boljak muzdsuz alynmagyny üpjün etmek aýyplanýanyň goýumlaryny, gymmatly zatlaryny we başga emlägini gozgamasyz etmek arkaly hem-de gozgamasyz edilen gymmatly zatlary we emläkleri almak arkaly amala aşyrylýar.
4. Prokuror, eger raýatlaryň hukuklarynyň, döwlet ýa-da jemgyýetçilik bähbitleriniň goralmagy üçin zerur bolsa, raýat hak islegini özi bildirmäge ýa-da jebir çeken tarapyndan bildirilen raýat hak islegini goldamaga haklydyr.
5. Eger şu halatlarda raýat hak islegi bildirilmedik bolsa, höküm çykarylan mahalynda jenaýatyň netijesinde jebir çekene ýetirilen maddy zyýanyň öwezini dolmak hakyndaky meseläni kazyýet hut öz başlangyjy boýunça çözmäge haklydyr.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
197-nji madda. Raýat hak isleginden ýüz döndermek
1. Şahsy adam ýa-da edara görnüşindäki tarap özüniň bildiren raýat hak isleginden ýüz döndermäge haklydyr.
2. Raýat hak isleýjisiniň hak islegden ýüz döndermegi hakyndaky beýanaty derňew hereketiniň ýa-da kazyýet mejlisiniň teswirnamasyna ýazylýar. Eger hak islegden ýüz döndermek ýazmaça arzada beýan edilse, onda ol işe goşulýar.
3. Raýat hak isleginden ýüz döndermek jenaýat işi boýunça derňewi geçirmegiň islendik pursadynda anyklaýjy, sülçi ýa-da prokuror tarapyndan kabul edilýär. Bu hakda karar çykarylýar. Raýat hak isleginden ýüz döndermek kazyýet ýa-da kazy tarapyndan kesgitnama ýa-da karar çykarmak arkaly kazyýet seljerişiniň islendik pursadynda, ýöne iş boýunça karara gelmek üçin maslahat otagyna gitmezinden öň, kabul edilip bilner.
4. Raýat hak isleginden ýüz döndermegi kabul etmek ol boýunça önümçiligiň ýatyrylmagyna eltýär.
5. Raýat hak isleginden ýüz döndermegi kabul etmezden ozal anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy, kazyýet ýüz döndermegiň şu maddanyň dördünji böleginde bellenilen netijelerini hak isleýjä düşündirmäge borçludyrlar.
6. Bu hereketleriň kanuna garşy gelýän ýa-da kimdir biriniň hukuklaryny we kanun arkaly goralýan bähbitlerini bozýan halatlarynda, anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy ýa-da kazyýet raýat hak isleýjisiniň hak isleginden ýüz döndermegini kabul etmeýär we bu hakda delillendirilen karar ýa-da kesgitnama çykarýar.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
198-nji madda. Raýat hak islegini çözmek
1. Aýyplaw hökümi çykarylanda kazy ýa-da kazyýet raýat hak islegini doly ýa-da bölekleýin kanagatlandyrýar ýa-da ony kanagatlandyrmakdan ýüz dönderýär.
2. Jenaýat işiniň seljerilmegini gaýra goýmazdan raýat hak islegi boýunça jikme-jik hasap işlerini geçirmek mümkin bolmasa, kazy ýa-da kazyýet raýat hak isleýjisiniň hak isleginiň kanagatlandyrylmagyna bolan hukugyny ykrar edip we meseläni raýat kazyýet önümçiligi tertibinde seretmek üçin kazyýete berip biler.
3. Aklaw hökümi çykarylanda, şeýle hem lukmançylyk häsiýetli mejbur ediş çäresini ulanmak bilen baglylykda işi togtatmak hakynda kesgitnama çykarylanda kazyýet:
1) eger jenaýatyň wakasy ýok bolsa, kazyýetde işi seredilýäniň ýa-da lukmançylyk häsiýetli mejbur ediş çäresini ulanmak hakynda meselesi çözülýän adamyň Türkmenistanyň Jenaýat kodeksinde göz öňünde tutulan jenaýaty ýa-da etmişi etmäge dahylsyzlygy anyklanan halatynda, raýat hak islegini kanagatlandyrmakdan ýüz dönderýär;
2) jenaýatyň düzüminiň ýokdugy sebäpli kazyýetde işi seredilýän aklanan halatynda ýa-da amala aşyran etmişiniň häsiýeti boýunça we öz ýagdaýy boýunça jemgyýet üçin howp döretmeýän we mejbury bejerişe mätäçlik çekmeýän adama lukmançylyk häsiýetli mejbur ediş çäresini ulanmak üçin esaslaryň ýokdugy üçin iş ýatyrylan halatynda raýat hak islegini seretmän galdyrýar.
4. Şu Kodeksiň 31-nji maddasynyň birinji böleginiň 3-10-njy bentlerinde görkezilen esaslar boýunça iş ýatyrylanda kazyýet raýat hak islegini seretmän galdyrýar.
199-njy madda. Kazyýetiň höküminiň raýat hak islegi babatyndaky bölegini ýerine ýetirmek
Kazyýet tarapyndan raýat hak islegi kanagatlandyrylan mahalynda hökümiň raýat hak islegi babatdaky bölegi ýerine ýetiriş önümçiligi hakynda Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan tertipde ýerine ýetirilýär.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
22-nji bap. Jenaýat işi boýunça önümçiligiň dowamynda
zähmete hak tölemek we çykarylan çykdajylaryň öwezini dolmak
200-nji madda. Adwokatyň hukuk kömeginiň tölegi
1. Adwokatyň hukuk kömeginiň tölegi hereket edýän kanunçylyga laýyklykda geçirilýär.
2. Ýuridik maslahathanasynyň müdiri ýa-da adwokatlar geňeşiniň müdiriýeti Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan tertipde güman edilýäni, aýyplanýany, kazyýetde işi seredilýäni hukuk kömegi üçin tölegden doly ýa-da bölekleýin boşatmaga haklydyr. Şu halatda adwokatyň zähmetine hak tölemek üçin harajatlar adwokatlar geňeşiniň müdiriýetiniň hasabyna geçirilýär.
3. Güman edilýän, aýyplanýan, kazyýetde işi seredilýän hukuk kömegi üçin tölegden anyklaýyş, deslapky derňew edaralary, prokuror, kazy ýa-da kazyýet tarapyndan boşadylan halatynda, adwokatyň zähmetine hak Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenen tertipde döwletiň hasabyna tölenilýär. Adwokatyň zähmetine döwletiň hasabyna hak tölenende anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy karar çykarýar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar. Adwokatyň zähmetine döwletiň hasabyna hak tölemek hakynda karar we kesgitnama ýuridik maslahathanasyna maglumat üçin, maliýe edarasyna hem ýerine ýetirmek üçin iberilýär. Ýuridik maslahathanasyna tölenilýän serişdäniň möçberi raýatlara berilýän hukuk kömegi üçin hak tölemegi düzgünleşdirýän kadalara laýyklykda kesgitlenilýär.
4. Adwokatyň müşderi bilen ylalaşyk baglaşmazdan anyklaýşyň geçirilmegine, deslapky derňewe we kazyýet seljerişine gatnaşmaga bellenilen halatynda hem onuň zähmetine Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenen tertipde döwletiň hasabyna hak tölenilýär. Bu ýagdaýda döwletiň çykdajylarynyň öwezini dolmak iş kesileniň üstüne ýüklenilýär. Adwokat bellenilmegi boýunça işe gatnaşan mahalynda, kazyýet höküm çykarmak bilen birwagtda iş kesilenleriň hukuk ýuridik tölemeli hakynyň möçberi hakynda kesgitnama çykarýar.
(2018-nji ýylyň 9-njy iýunyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2018 ý., № 2, 33-nji madda).
201-nji madda. Terjimeçiniň, hünärmeniň, bilermeniň ýerine ýetiren işi üçin hak almagy
1. Jenaýat işi boýunça önümçilikde degişli işi ýerine ýetirýän terjimeçi, hünärmen, bilermen şu aşakdaky ýaly tertipde hak alýar:
1) eger işi gulluk tabşyrygy boýunça ýerine ýetiren bolsa - iş ýerinden zähmet hakyny;
2) eger ýerine ýetirilen iş onuň wezipe borçlarynyň çygryna girmeýän we işden daşary wagtda ýerine ýetiren bolsa - Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilen möçberiniň çäklerinde Türkmenistanyň döwlet býujetiniň serişdeleriniň hasabyna hak;
3) eger işi belli bir tarap bilen ylalaşyk boýunça ýerine ýetiren bolsa - şol tarap bilen baglaşylan şertnamada kesgitlenen möçberde hak.
2. Şu maddanyň birinji böleginiň 2-nji bendinde göz öňünde tutulan halatda terjimeçi, hünärmen, bilermen tarapyndan hasaplaşyk resminamalary berlenden soň, jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çykaran karary (kesgitnamasy) esasynda hak tölenilýär.
202-nji madda. Jenaýat kazyýet önümçiligine gatnaşýan adamlaryň çykaran çykdajylarynyň öwezini dolmak
1. Jebir çekeniň, raýat hak isleýjisiniň, raýat jogap berijisiniň, olaryň kanuny wekilleriniň, anyklaýjy, sülçi, prokuror, kazy we kazyýet tarapyndan şu Kodeksde bellenilen tertipde bellenilen adwokatyň, şeýle hem terjimeçiniň, hünärmeniň, bilermeniň we şaýadyň aşakdaky çykdajylary jenaýat kazyýet önümçiligi tertibinde Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň hasabyna öwezi dolunmaga degişlidir:
1) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň çagyrmagy bilen gelip-gidilmegi boýunça çykdajylar:
- şol ýerde bar bolan howa, demir ýol, suw, awtomobil ulagynda (taksi muňa girmeýär) we ulagyň beýleki görnüşlerinde ýol kireýi;
- bu çykdajylaryň gurama, iş beriji tarapyndan öwezi dolunmaýan mahalynda gulluk saparlarynyň tölegi üçin kabul edilen kadalar boýunça ýaşaýyş jaýynyň kireýiniň bahasy;
2) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň talap etmegi boýunça hemişelik ýaşaýan ýerinden daşynda ýaşamaly bu adamlar üçin zerur bolanda gündelik harjynyň gurama, iş beriji tarapyndan öwezi dolunmaýan mahalynda gündelik harç;
3) jenaýat kazyýet önümçiligine gatnaşmagy üçin jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň talap etmegi boýunça sarp edilen ähli wagt üçin ortaça zähmet haky, ortaça zähmet hakynyň gurama, iş beriji tarapyndan olar üçin saklanýan halatlary muňa girmeýär;
4) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň talap etmegi boýunça adamyň derňew ýa-da beýleki iş ýörediş hereketiniň geçirilmegine gatnaşmagy netijesinde zaýalanan ýa-da ýitirilen emlägini dikeltmek ýa-da edinmek üçin çykarylan çykdajylar.
2. Döwlet edaralary we guramalary jenaýat kazyýet önümçiligine gatnaşmagy üçin jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň talap etmegi boýunça sarp eden ähli wagty üçin jebir çekeniň, onuň kanuny wekiliniň, güwäleriň, terjimeçiniň, hünärmeniň, bilermeniň, şaýadyň ortaça zähmet hakyny saklamaga borçludyrlar.
3. Hünärmene we bilermene tabşyrylan işi ýerine ýetirenlerinde himiki täsirleşme geçirmek üçin olaryň sarp eden maddalarynyň we beýleki çykdajy eden zatlarynyň bahasy, şeýle hem şol işi ýerine ýetirmek üçin enjamlary peýdalanmagy, ýaşaýyş jaý hyzmatlary üçin olaryň geçiren töleginiň öwezi dolunýar.
4. Jenaýat işi boýunça önümçilikde çykarylan çykdajylar şu maddanyň birinji böleginde sanalyp geçilen adamlaryň arzasy boýunça jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň karary (kesgitnamasy) esasynda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen möçberde öwezi dolunmaga degişlidir. Görkezilen çykdajylar şu maddanyň birinji böleginde sanalyp geçilen adamlary derňew hereketine gatnaşmaga çeken tarapyň hasabyna ýa-da şu Kodeksde göz öňünde tutulan beýleki halatlarda hem öwezi dolunyp bilner.
5. Şu maddanyň birinji böleginiň 1-2 we 4-nji bentlerinde göz öňünde tutulan çykdajylar kanunçylyga laýyklykda jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edaranyň öz başlangyjy boýunça öwezi dolunyp bilner.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda).
23-nji bap. Iş ýörediş harajatlary
203-nji madda. Iş ýörediş harajatlary
Iş ýörediş harajatlary şu aşakdakylardan ybaratdyr:
1) şu Kodeksiň 201-nji we 202-nji maddalarynda bellenen tertipde jebir çekenlere we olaryň wekillerine, hünärmenlere, bilermenlere, şaýatlara, terjimeçilere, güwälere tölenilýän puldan;
2) olaryň adaty işden goýlandygy üçin hemişelik zähmet haky bolmadyk jebir çekenlere we olaryň wekillerine, şaýatlara, güwälere tölenilýän puldan;
3) jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara çagyrylmagy bilen baglylykda sarp eden wagty üçin almadyk zähmet hakynyň öwezini dolmak üçin işleýän we hemişelik zähmet haky bolan şaýatlara, jebir çekenlere we olaryň wekillerine hem-de güwälere tölenilýän hakdan;
4) anyklaýşyň we deslapky derňewiň dowamynda ýa-da kazyýetde öz borçlaryny ýerine ýetirendikleri üçin hünärmenlere, bilermenlere, terjimeçilere tölenmäge degişli hakdan; gulluk tabşyrygy tertibinde bu borçlaryň ýerine ýetirilen halatlary muňa girmeýär;
5) güman edilýäniň, aýyplanýanyň ýa-da kazyýetde işi seredilýäniň hukuk kömegi üçin tölegden boşadylan ýa-da müşderi bilen ylalaşyk baglaşmazdan bellenilmegi boýunça anyklaýyşda, deslapky derňewde ýa-da kazyýetde adwokatyň gatnaşan halatynda hukuk kömegini berendigi üçin tölenilýän hakdan;
6) maddy subutnamalaryň saklanylmagy, iberilmegi we barlanylmagy üçin harç edilen pullardan;
7) seljerme edaralarynda seljermäni geçirmek üçin harç edilen pullardan;
8) derňewden ýa-da kazyýetden gizlenýän aýyplanýany gözlemek we mejbury getirmek bilen baglylykda harç edilen pullardan;
9) jenaýat işi boýunça önümçilikde çykarylan beýleki çykdajylardan ýa-da harajatlardan.
204-nji madda. Iş ýörediş harajatlaryny töletmek
1. Iş ýörediş harajatlary kazyýet tarapyndan iş kesilene töledilip bilner ýa-da döwletiň hasabyna tölenilýär.
2. Kazyýet iş ýörediş harajatlaryny iş kesilene töletmäge haklydyr, şu maddanyň dördünji we bäşinji böleklerinde göz öňünde tutulan halatlarda terjimeçä, şeýle hem adwokata tölenen pullar muňa girmeýär. Iş ýörediş harajatlary jezadan boşadylan iş kesileniň üstüne hem ýüklenilip bilner.
3. Terjimeçiniň işe gatnaşmagy bilen baglanyşykly iş ýörediş harajatlary döwletiň hasabyna tölenilýär. Eger terjimeçi öz wezipelerini gulluk tabşyrygy tertibinde ýerine ýetiren bolsa, onda onuň zähmetine hak tölemek döwlet tarapyndan terjimeçiniň işleýän guramasyna tölenilýär.
4. Eger güman edilýän ýa-da aýyplanýan adwokatdan ýüz dönderen bolsa, ýöne ol kanagatlandyrylman, adwokat işe bellenilmegi boýunça gatnaşan bolsa, onda adwokatyň zähmetine hak tölemek boýunça çykdajylar döwletiň hasabyna tölenilýär.
5. Kazyýetde işi seredilýän aklanan ýa-da şu Kodeksiň 31-nji maddasynyň birinji böleginiň 1-nji we 2-nji bentlerine hem-de 313-nji maddasynyň ikinji bölegine laýyklykda iş ýatyrylan halatynda iş ýörediş harajatlary döwletiň hasabyna tölenilýär. Eger kazyýetde işi seredilýän diňe bölekleýin aklanylsa, kazyýet onuň günäli diýlip bilnen aýyplawy bilen baglanyşykly iş ýörediş harajatlaryny tölemäge ony borçly edýär.
6. Iş ýörediş harajatlaryny tölemeli adam emläk taýdan gurpsuz bolan halatynda, olar döwletiň hasabyna tölenilýär. Eger iş ýörediş harajatlaryny tölemek iş kesileniň eklenjinde durýan adamlaryň maddy ýagdaýyna düýpli täsir edip biljek bolsa, kazyýet iş kesileni olary tölemekden doly ýa-da bölekleýin boşadyp biler.
7. Iş boýunça kazyýetde işi seredilýänleriň birnäçesini günäli diýip bilmek bilen, kazyýet iş kesilenleriň günäsiniň häsiýetini, jogapkärçiliginiň derejesini we emläk ýagdaýyny nazarda tutup, olaryň her birine iş ýörediş harajatlarynyň näçe möçberde töledilmelidigini kesgitleýär.
8. Kazyýet kämillik ýaşyna ýetmedikleriň jenaýatlary hakyndaky işler boýunça iş ýörediş harajatlaryny tölemegi kämillik ýaşyna ýetmedikleriň ata-eneleriniň ýa-da olaryň ornuny tutýan adamlaryň üstüne ýükläp biler.
9. Kazyýet (kazy) aýyplaw hökümi çykarylan jenaýat işi boýunça iş ýörediş harajatlaryny (terjimeçä tölenen iş ýörediş harajatlary muňa girmeýär) iş kesilene töletmek hakynda kesgitnama (karar) çykarýar.Kazyýet ýa-da kazy şunda iş ýörediş harajatlaryny günäkär hasap edilen, emma jeza çekmekden boşadylan kazyýetde işi seredilýäne hem ýükläp biler.
10. Kazyýet ýa-da kazy jebir çekeniň kazyýetde işi seredilýän bilen ýaraşandygy üçin iş ýatyrylan mahalynda iş ýörediş harajatlaryny kazyýetde işi seredilýäne we jebir çekene ýa-da olaryň birine töletmäge haklydyr.
(2014-nji ýylyň 3-nji maýyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 2, 78-nji madda).
205-nji madda. Jerime salmagyň tertibi
1. Şu Kodeksde göz öňünde tutulan administratiw jogapkärçiligi:
1) eger administratiw jogapkärçiligine çekmek hakyndaky mesele anyklaýyş ýa-da deslapky derňew geçirilýän mahalynda ýüze çykan bolsa, anyklaýyş edarasynyň, sülçiniň ýa-da prokuroryň teklipnamasy boýunça etrap (şäher) kazyýetiniň serenjam mejlisiniň kesgitnamasy bilen salynýar;
2) eger administratiw jogapkärçiligine çekmek hakyndaky mesele iş kazyýetde seljerilýän mahalynda ýüze çykan bolsa, kazyýet mejlisinde kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy bilen salynýar.
2. Administratiw jogapkärçiligine çekmek hakyndaky mesele jogapkärçilige çekilip bilinjek adamyň çagyrylmagy bilen çözülýär, ýöne onuň esassyz sebäplere görä gelmezligi şol meselä seretmäge päsgel bermeýär.
3. Administratiw jogapkärçiligine düzgüniň bozulan gününden bir aýdan gijä goýulman çekilip bilner.
4. Zamun bolýana, kazyýet mejlishanasynda tertibi bozan adama pul temmisini salmak hakynda karar ýa-da kesgitnama çykaran degişlilikde kazy ýa-da kazyýet kararyň ýa-da kesgitnamanyň ýerine ýetirilmegini üç aýa çenli möhlet bilen gaýra goýmaga we möhletlere bölmäge haklydyr.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
AÝRATYN BÖLEK
Altynjy bölüm
Jenaýat işi boýunça kazyýete çenli önümçilik
24-nji bap. Jenaýat işini gozgamak
206-njy madda. Jenaýat işini gozgamak we jenaýatyň üstüni açmak borjy
1. Anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror şu Kodeksde bellenen tertipde, jenaýat alamatlary ýüze çykan halatynda, jenaýat işini gozgamaga, jenaýatyň wakasyny, jenaýat etmekde günäkär adamlary anyklamak we olara jeza çäresini bermek üçin kanunda göz öňünde tutulan ähli çäreleri görmäge borçludyrlar.
2. Jenaýat işini gozgamak üçin ýeterlik esaslaryň bar bolan mahalynda kazy ýa-da kazyýet jenaýat işini gozgaýar we degişli barlag geçirmek üçin prokurora iberýär.
207-nji madda. Jenaýat işini gozgamak üçin deliller we esaslar
1. Jenaýat işini gozgamak üçin deliller we esaslar şu aşakdakylardyr:
1) raýatlaryň arzalary we habarlary;
2) edaralar, kärhanalar, guramalar, jemgyýetçilik birleşikleri we wezipeli adamlar tarapyndan berlen habarlar;
3) köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde berlen habarlar;
4) günäni boýun alyp gelmek.
2. Jenaýat işi diňe jenaýat edilendigini görkezýän ýeterlik maglumatlar bar bolan halatlarynda, şeýle hem anyklaýyş edarasynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň ýa-da kazyýetiň jenaýat alamatlaryny gös-göni ýüze çykaran mahalynda şu Kodeksde göz öňünde tutulan tertipde we esaslar boýunça gozgalyp bilner.
(2014-nji ýylyň 3-nji maýyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 2, 78-nji madda).
208-nji madda. Jenaýat hakynda raýatlaryň arzalary we habarlary
1. Jenaýat hakynda raýatlaryň arzalary we habarlary ýazmaça berlip we dilden aýdylyp bilner. Ýazmaça berlen arza ony berýän adam gol çekmelidir.
2. Derňew hereketi geçirilýän mahalynda ýa-da kazyýet mejlisiniň dowamynda jenaýat hakyndaky dilden aýdylan arza we habar degişlilikde derňew hereketiniň ýa-da kazyýet mejlisiniň teswirnamasyna ýazylýar. Teswirnamada jenaýat hakynda arz edeniň ýa-da habar bereniň familiýasy, ady, atasynyň ady, doglan ýyly we ýeri, ýaşaýan we işleýän ýeri, onuň jenaýat hakynda habarly bolmagynyň çeşmesi we onuň görkezen öz şahsyýetini tassyklaýan resminamalary hakynda maglumatlar görkezilmelidir. Eger jenaýat hakynda arz eden ýa-da habar beren adam öz şahsyýetini tassyklaýan resminamalary görkezmedik bolsa, onda onuň şahsyýetini anyklamak barada başga çäreler görülmelidir.
3. Eger jenaýat hakynda arz eden ýa-da habar beren adam on alty ýaşyna ýeten bolsa, onda oňa görnetin ýalan şugullamak üçin jogapkärçilik hakynda duýdurylmalydyr, onuň duýdurylandygy arz edeniň ýa-da habar bereniň teswirnama gol çekmegi bilen tassyklanýar.
4. Jenaýat hakynda arza we habar, ol baradaky maglumatlaryň jenaýat hakynda arz eden ýa-da habar beren adama mälim bolan ýagdaýlary teswirnamada onuň öz adyndan beýan edilýär.
5. Teswirnama jenaýat hakynda arz eden ýa-da habar beren adam we arzany kabul eden wezipeli adam gol çekýärler.
6. Şu maddanyň birinji, ikinji, dördünji we bäşinji böleklerinde görkezilen düzgünler arz eden ýa-da habar beren adamyň öz eden jenaýaty hakynda ýüzlenmegine (günäni boýun alyp gelmegine) hem degişlidir.
7. Gol çekilmedik, galp gol çekilen ýa-da toslanyp, başga adamyň adyndan ýazylan arzalar we habarlar jenaýat işini gozgamaga esas bolup bilmez.
209-njy madda. Edaralar, kärhanalar, guramalar, jemgyýetçilik birleşikleri, wezipeli adamlar tarapyndan berilýän habarlar
Edaralar, kärhanalar, guramalar, jemgyýetçilik birleşikleri, wezipeli adamlar tarapyndan berilýän habarlar ýazmaça, gulluk haty görnüşinde, tassyklanylan telegramma, telefonogramma, radiogramma, teleks, elektron resminamasy ýa-da başga hili talaba laýyk görnüşde bolmalydyr. Habaryň ýanyna jenaýat hakyndaky habary tassyklaýan resminamalar hem goşulyp bilner.
210-njy madda. Köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde berilýän habarlar
1. Köpçülikleýin habar beriş serişdelerinde berilýän habarlar diýlip jenaýat edilendigi we jenaýat etmäge taýýarlanylýandygy hakyndaky metbugatda, radioda, telewideniýede, dokumental kinofilmlerde goýberilen, şeýle hem köpçülikleýin habar beriş serişdelerine ugradylyp, öň çap edilmedik habarlara düşünilýär.
2. Köpçülige ýetirilen ýa-da köpçülige ýetirmek üçin iberilen jenaýat hakyndaky habarlary berýän köpçülikleýin habar beriş serişdeleri we şol habarlaryň awtorlary anyklaýyş edarasynyň ýolbaşçysynyň, sülçiniň, prokuroryň, kazynyň ýa-da kazyýetiň talap etmegi boýunça jenaýat hakyndaky habary tassyklaýan özlerindäki resminamalary olara bermelidirler.
211-nji madda. Günäni boýun alyp gelmek
1. Günäni boýun alyp gelmek - özi barada şol jenaýaty etmekde heniz güman edilmeýän ýa-da aýyp bildirilmedik adamyň özüniň jenaýat edendigi hakynda meýletin arz etmegidir.
2. Günä boýun alnyp gelnen halatynda gelen adamyň şahsyýeti anyklanylýar we teswirnama düzülip, onda aýdylan zatlar jikme-jik beýan edilýär. Teswirnama günäsini boýun alyp gelen adam we teswirnamany düzen adam gol çekýär. Bulardan başga-da şu Kodeksiň 208-nji maddasynyň birinji, ikinji, dördünji we bäşinji böleklerinde görkezilen düzgünler berjaý edilmelidir.
3. Eger günä boýun alnyp gelnende arzada jenaýaty şärikli etmekde gatnaşýan adamlar görkezilen bolsa, onda arz ediji görnetin ýalan şugullamak üçin jenaýat jogapkärçiligi barada duýdurylýar.
212-nji madda. Jenaýat işini gozgamaga ygtyýarlandyrylan wezipeli adamlaryň, edaralaryň jenaýatyň alamatlaryny ýüze çykarmagy
Jenaýatyň alamatlaryny gös-göni ýüze çykarmak aşakdaky halatlarda jenaýat işini gozgamaga esas bolup biler:
1) öz gulluk borçlaryny ýerine ýetirýän mahalynda anyklaýyş edarasynyň işgäri, sülçi, prokuror, kazy ýa-da kazyýet jenaýaty gözi bilen gören ýa-da jenaýat edilen dessine jenaýatyň yzlaryny ýa-da netijesini ýüze çykaran halatynda;
2) anyklaýyş edarasy we anyklaýjy öz gulluk wezipelerini ýerine ýetirip ýören wagtynda ýa-da başga bir jenaýat hakyndaky iş boýunça anyklaýyş geçirýän mahalynda jenaýat hakynda maglumatlar alan halatynda;
3) sülçi başga jenaýat hakyndaky jenaýat işini derňeýän mahalynda jenaýat hakynda maglumatlar alan halatynda;
4) prokuror kanunlaryň ýerine ýetirilişine gözegçiligi amala aşyrýan ýa-da başga bir jenaýat hakyndaky jenaýat işini derňeýän mahalynda jenaýat hakynda maglumatlar alan mahalynda;
5) administratiw hukuk bozulmalary barada, raýat, arbitraž işine ýa-da başga bir jenaýat hakyndaky jenaýat işine seredýän mahaly kazy ýa-da kazyýet jenaýat hakynda maglumatlar alan halatynda.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
213-nji madda. Jebir çekeniň şikaýaty boýunça gozgalýan jenaýat işleri
1. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 111-nji we 115-nji maddalarynda, 132-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan jenaýatlar hakyndaky jenaýat işleri diňe jebir çekeniň ýa-da onuň wekiliniň şu Kodeksiň 86-njy maddasynyň ikinji bölegine laýyklykda eden şikaýaty boýunça gozgalýar. Gozgalan jenaýat işi boýunça anyklaýyş ýa-da deslapky derňew geçirilýär we ol tamamlanandan soň seretmek üçin kazyýete iberilýär. Kazyýet höküm çykarmak üçin maslahat otagyna girmänkä, jebir çeken aýyplanýan bilen ýaraşan halatynda şu iş boýunça önümçilik ýatyrylmaga degişlidir.
2. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 134-nji maddasynyň birinji böleginde, 137-nji we 153-nji maddalarynda göz öňünde tutulan jenaýatlar hakyndaky jenaýat işleri diňe jebir çekeniň şikaýaty boýunça gozgalýar, emma jebir çeken aýyplanýan bilen ýaraşsa-da, jenaýat işi boýunça önümçilik ýatyrylmaga degişli däldir.
3. Eger zorlanan özüniň beden ýa-da akyl taýdan ýetmezçilikleri zerarly öz hukuklaryny gorap bilmeýän bolsa, prokuror jebir çekeniň şikaýaty bolmasa-da zorlamak hakynda iş gozgamaga haklydyr.
4. Aýratyn halatlarda, eger Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 111-nji we 115-nji maddalarynda, 132-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan haýsydyr bir jenaýat hakyndaky işiň aýratyn jemgyýetçilik ähmiýeti bar bolsa ýa-da, eger şol iş boýunça Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 134-nji maddasynyň birinji böleginde göz öňünde tutulan jenaýat hakyndaky iş boýunça jebir çeken özüniň mejalsyz ýagdaýy zerarly, aýyplanýana garaşlylygy zerarly, ýa-da başga sebäplere görä öz hukuklaryny we kanuny bähbitlerini gorap bilmeýän bolsa, prokuror jebir çekeniň şikaýaty bolmasa-da jenaýat işini gozgamaga haklydyr. Prokuror tarapyndan gozgalan iş anyklaýyş ýa-da deslapky derňew geçirmek üçin iberilýär, anyklaýyş ýa-da deslapky derňew tamamlanandan soň bolsa, kazyýet tarapyndan umumy tertipde seredilýär. Şeýle jenaýat işi jebir çekeniň aýyplanýan bilen ýaraşandygy üçin ýatyrylmaga degişli däldir.
(2014-nji ýylyň 3-nji maýyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 2, 78-nji madda).
214-nji madda. Jenaýat hakyndaky arzalara we habarlara seretmegiň hökmanylygy
1. Anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror, kazy her bir amala aşyrylan ýa-da taýýarlanylýan jenaýat hakyndaky arzalary we habarlary, şol sanda özleriniň seretmegine degişli däl işler boýunça arzalary we habarlary hem kabul etmäge, hasaba almaga we olaryň alnan gününden başlap üç gije-gündizden gijä goýman olar boýunça çözgüt kabul etmäge borçludyr.
2. Goşmaça materiallary, resminamalary talap edip almak ýa-da jenaýatyň edilen ýerine gitmek zerur bolan halatynda arzalary we habarlary barlamak on gije-gündizden köp bolmadyk möhletde geçirilýär, emma barlag şu Kodeksde göz öňünde tutulan derňew hereketleri geçirilmän edilýär.
3. Şunuň bilen birwagtda jenaýatyň öňüni almak ýa-da ony ätiýaçlandyrmak üçin mümkin bolan çäreleriň hemmesi görülmelidir.
215-nji madda. Jenaýat hakyndaky arza ýa-da habara seretmegiň netijesinde kabul edilýän çözgütler
1. Jenaýat hakynda gelen arza ýa-da habar boýunça anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror, kazy ýa-da kazyýet aşakdaky çözgütleriň birini kabul edýär:
1) jenaýat işini gozgamak hakynda;
2) jenaýat işini gozgamakdan ýüz döndermek hakynda;
3) arzany ýa-da habary degişliligi boýunça derňew edarasyna ibermek hakynda;
4) Türkmenistanyň administratiw hukuk bozulmalary hakynda kanunçylygyna laýyklykda seretmek üçin degişliligi boýunça ibermek hakynda.
2. Kabul edilen çözgüt hakynda arz edijä habar berilýär.
3. Prokuror şeýle hem, eger döwlet we jemgyýetçilik bähbitleriniň ýa-da adam hukuklarynyň goralmagy üçin talap edilýän bolsa, jenaýat işini gozgamaga we işi anyklaýyş ýa-da deslapky derňew geçirmek üçin ibermäge haklydyr.
(2014-nji ýylyň 3-nji maýyndaky we 2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky - Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 2, 78-nji madda; 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
216-njy madda. Jenaýat işini gozgamagyň tertibi
1. Jenaýat işini gozgamaga doly esas toplanan mahalynda jenaýat iş ýöredişi alyp barýan anyklaýyş edarasy, sülçi prokuroryň rugsady bilen, şeýle-de prokuroryň hut özi, kazy ýa-da kazyýet şu Kodeksiň 206-njy maddasynyň ikinji böleginde görkezilen tertipde jenaýat işini gozgaýar. Jenaýat işini gozgamak hakynda anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror, kazy karar çykarýar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar, şonda munuň üçin sebäp bolan delilleri we esaslary, gozgalýan işde jenaýat kanunynyň jenaýatyň alamatlaryny görkezýän maddasyny, şeýle hem deslapky derňew ýa-da anyklaýyş geçirmek üçin işiň iberilýän edarasyny görkezýär.
2. Eger jenaýatdan ejir çekeniň kimdigi anyklanan bolsa, onda jenaýat işini gozgamak bilen birwagtda ol adam jebir çeken diýlip bilinýär, eger-de jenaýat hakyndaky arza ýa-da habar bilen bilelikde raýat hak islegi bildirilen bolsa, onda şol adam karar (kesgitnama) bilen raýat hak isleýjisi diýlip bilinýär.
3. Jenaýat işini gozgamak bilen birwagtda jenaýatyň dowam etmeginiň we gaýtalanmagynyň öňüni almak, şeýle hem jenaýatyň yzlaryny, iş boýunça ähmiýeti bolup biljek zatlary we resminamalary saklamak we goramak boýunça çäreler görülmelidir.
(2020-nji ýylyň 22-nji awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2020 ý., № 3, ___-nji madda).
217-nji madda. Sülçiniň, kazynyň ýa-da kazyýetiň önümçiligindäki jenaýat işiniň materiallary boýunça täze jenaýat işini gozgamak
1. Eger-de sülçi, kazy ýa-da kazyýet şu Kodeksde bellenilen tertipde önümçiligindäki jenaýat işiniň materiallary boýunça aýyplanýanyň eden jenaýaty bilen bir hatarda onuň gatnaşmagynda ýa-da gatnaşmazlygynda, şol önümçilikdäki jenaýat işi bilen baglanyşykly ýa-da baglanyşyksyz beýleki adamlar tarapyndan edilen başga etmişleriň barlygyna ýeterlik esaslaryň bardygyny anyklan halatynda, her bir adamyň garşysyna aýratynlykda täze jenaýat işini gozgaýar. Şonda sülçi şu Kodeksiň 216-njy maddasynyň birinji böleginiň talaplaryny berjaý etmelidir.
2. Şu maddanyň birinji böleginde görkezilen esaslarda gozgalan jenaýat işi, eger öňki we täze gozgalan jenaýat işleri boýunça doly, dogry we hemmetaraplaýyn barlag geçirmäge päsgel bermejek bolsa, onda täze gozgalan jenaýat işi aýratyn önümçilige bölünip aýrylýar. Şunda kazyýet tarapyndan täze gozgalan jenaýat işi deslapky derňewi geçirmegi guramak üçin degişli prokuratura iberilýär, öňki jenaýat işi boýunça bolsa önümçilik dowam etdirilýär.
3. Sülçiniň, kazynyň ýa-da kazyýetiň önümçiligindäki jenaýat işinde aýyplanýana günä ýüklenilýän jenaýat bilen bir hatarda birinji jenaýat bilen baglanyşykly ýa-da baglanyşyksyz, ýöne şol aýyplanýanyň gatnaşmagynda başga belli ýa-da näbelli adamlar tarapyndan edilen başga jenaýat ýüze çykarylandygy barada ýeterlik esaslar bolanda, sülçi tarapyndan täze anyklanan her bir adamyň garşysyna aýratynlykda jenaýat işi gozgalýar, aýyp bildirilýär, öňki aýyplanýan babatda täze aýyp bildirilýär we deslapky derňew geçirilýär, kazy ýa-da kazyýet tarapyndan bolsa görkezilen iş ýörediş hereketlerini amala aşyrmak maksady bilen jenaýat işi tutuşlygyna goşmaça derňewe gaýtarylýar.
4. Sülçiniň, kazynyň ýa-da kazyýetiň önümçiligindäki jenaýat işi boýunça birnäçe aýyplanýan ýa-da kazyýetde işi seredilýän adam bar bolup, şolaryň birinden ýa-da birnäçesinden özgesi täze gozgalan jenaýat işine dahylsyz bolsa, onda olar baradaky jenaýat iş ýörediş önümçiligi şu Kodeksde kesgitlenen tertipde dowam etdirilýär.
5. Önümçilikdäki jenaýat işiniň möçberi çendenaşa uly bolup, derňewiň, kazynyň ýa-da kazyýet seljerişiniň ýolberilmesiz derejede uzaga çekdirilmegine getirip biljek bolsa, ýöne şunda şu maddanyň ikinji böleginiň talaplaryny bozmazlyk şerti bilen, şol jenaýat işini şol iş boýunça jenaýat jogapkärçiligine çekilen adamlaryň biri ýa-da birnäçesi barada aýratyn önümçilige bölüp, olar barada iş ýörediş önümçiligini togtatmaga ygtyýar berilýär.
6. Jenaýat işini gozgamak we aýratyn önümçilige bölüp aýyrmak hakynda sülçi we kazy tarapyndan aýratyn karar, kazyýet tarapyndan bolsa aýratyn kesgitnama çykarylýar. Kararda we kesgitnamada şu aşakdakylar görkezilmelidir:
1) jenaýat işini gozgamagyň we bölüp aýyrmagyň esaslary;
2) kimler we haýsy wakalar boýunça jenaýat işiniň gozgalandygy we bölünip aýrylandygy;
3) edilen jenaýatyň jenaýat kanuny boýunça degişli maddasy;
4) bölünip aýrylan işi deslapky derňew geçirmek, kazy ýa-da kazyýet seljerişinde seretmek üçin ibermek hakynda ýa-da öz önümçiligine alýandygy hakynda gelen netijesi.
7. Karara (kesgitnama) bölünip aýrylýan materiallaryň, kararlaryň (kesgitnamalaryň), teswirnamalaryň, resminamalaryň, maddy subutnamalaryň sanawy göçürilen nusgalarda ýa-da asyl nusgalarda goşulýar.
8. Kararyň (kesgitnamanyň) we bölünip aýrylan materiallaryň sanawynyň asyl nusgasy bölünip aýrylan jenaýat işinde goýulýar, ikinji nusgasy bolsa esasy jenaýat işine goşulýar. Kararyň (kesgitnamanyň) göçürilen nusgasy prokurora iberilýär.
9. Täze jenaýat işiniň bölünip aýrylýandygy we nirä iberilýändigi barada esasy jenaýat işine gatnaşan aýyplanýan, onuň kanuny wekili we adwokaty, jebir çeken, raýat hak isleýjisi, raýat jogap berijisi we olaryň wekilleri habarly edilýär.
(2016-njy ýylyň 12-nji ýanwaryndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda – Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2016 ý., № 1, 7-nji madda).
218-nji madda. Jenaýat işini gozgamakdan ýüz döndermek
1. Jenaýat işini gozgamaga esaslar ýok bolan mahalynda we iş boýunça önümçiligi ýöretmegi aradan aýyrýan ýagdaýlar bar bolan mahalynda jenaýat iş ýöredişi alyp barýan edara jenaýat işini gozgamakdan ýüz dönderýär. Jenaýat işini gozgamakdan ýüz döndermek hakynda anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror we kazy karar, kazyýet bolsa kesgitnama çykarýar.
2. Jenaýat işini gozgamakdan ýüz dönderilen halatynda we administratiw jogapkärçiligine çekmek üçin esas bar bolsa, prokuror toplanan materiallary administratiw tertibinde çäre görmek üçin kazyýete ibermek barada öz çözgüdinde görkezýär. Toplanan materiallar anyklaýyş edarasynyň, sülçiniň, prokuroryň we kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy esasynda administratiw tertibinde çäre görmek üçin degişliligi boýunça iberilýär.
3. Jenaýat işini gozgamakdan ýüz dönderilendigi barada ýigrimi dört sagadyň dowamynda prokurora we jenaýat hakynda arz eden ýa-da habar beren adama, wezipeli adama, edara, kärhana, gurama, jemgyýetçilik birleşigine mälim edilýär we şikaýat etmegiň tertibi düşündirilýär.
4. Eger gowşan arzada, habarda administratiw ýa-da düzgün-nyzam tertibindäki etmiş hakynda ýa-da jemgyýetçilik tertibiniň başga hili bozulmagy hakynda maglumatlar bar bolsa, onda anyklaýyş edarasy, sülçi, prokuror, kazy ýa-da kazyýet gowşan arzany ýa-da habary jemgyýetçilik birleşiginiň, zähmetkeşler toparynyň seretmegine ibermäge ýa-da gowşan materiallary administratiw ýa-da düzgün-nyzam tertibinde çözmek üçin bermäge haklydyr.
(2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2017 ý., № 3, 110-njy madda).
219-njy madda. Jenaýat hakyndaky arzany ýa-da habary derňewe degişliligi boýunça geçirmek
1. Jenaýat işini gozgamaga ygtyýarlandyrylan edara ýa-da wezipeli adam jenaýat hakyndaky arzany ýa-da habary jenaýat işini gozgamazdan derňewe degişliligi boýunça diňe aşakdaky halatlarda geçirmäge haklydyr:
1) jenaýat hut şol dolandyryş-çäk birliginden daşarda amala aşyrylan bolsa we jenaýat işini gozgamak hakyndaky meseläni çözmek üçin degişli hereketleri jenaýatyň edilen ýerinde geçirmek zerur bolsa;
2) jenaýat işini gozgamak hakyndaky meseläni çözmek üçin degişli hereketler diňe derňewe degişliligi bolan edara tarapyndan geçirilmeli bolsa.
2. Arzanyň ýa-da habaryň jenaýat işi gozgalmazdan derňewe degişliligi boýunça geçirilendigi hakynda ýigrimi dört sagadyň dowamynda prokurora habar berilmelidir.
220-nji madda. Jenaýat işi gozgalandan soň ony ibermek
Jenaýat işi gozgalandan soň:
1) prokuror jenaýat işini deslapky derňew ýa-da anyklaýyş geçirmek üçin sülçä ýa-da anyklaýyş edarasyna iberýär, ýa-da özi deslapky derňewi alyp barmaga girişýär;
2) sülçi prokurora habar bermek bilen deslapky derňewi geçirmäge girişýär, anyklaýyş edarasy bolsa anyklaýşy geçirmäge girişýär;
3) anyklaýyş edarasynyň ýolbaşçysy prokurora habar bermek bilen anyklaýja anyklaýyş geçirmegi tabşyrýar ýa-da ony geçirmäge onuň özi girişýär;
4) kazy ýa-da kazyýet jenaýat işini deslapky derňew ýa-da anyklaýyş geçirmek üçin prokurora iberýär.
221-nji madda. Jenaýat işiniň gozgalmagynyň kanunylygyna prokuroryň gözegçiligi
1. Prokuror jenaýat işiniň gozgalmagynyň kanunylygyna gözegçiligi amala aşyrýar.
2. Eger jenaýat işi sülçi ýa-da anyklaýyş edarasy tarapyndan kanuny deliller we esaslar bolmazdan gozgalan bolsa, onda prokuror öz karary bilen jenaýat işini gozgan sülçiniň ýa-da anyklaýyş edarasynyň kararyny sökýär ýa-da iş boýunça derňew hereketleri geçirilen bolsa, onda işi ýatyrýar.
3. Jenaýat işini gozgamakdan esassyz ýüz dönderilen mahalynda, prokuror öz karary bilen sülçiniň ýa-da anyklaýyş edarasynyň şol hakda çykaran kararyny sökýär we şu Kodeksiň 216-njy maddasynda göz öňünde tutulan tertipde iş gozgaýar.
4. Kazy ýa-da kazyýet tarapyndan jenaýat işiniň esassyz gozgalan ýa-da jenaýat işini gozgamakdan esassyz ýüz dönderen halatynda, prokuror kazynyň karary ýa-da kazyýetiň kesgitnamasy barada ýokarky kazyýete şu Kodeksde bellenen tertipde teklipnama getirip biler.
25-nji bap. Anyklaýyş we deslapky derňew.
Deslapky derňewi geçirmegiň umumy şertleri
222-nji madda. Anyklaýyş we deslapky derňew edaralary
1. Anyklaýyş edaralaryna şu Kodeksiň 76-njy maddasynda görkezilenler degişlidir.
2. Jenaýat işleri boýunça deslapky derňew prokuratura, içeri işler we milli howpsuzlyk edaralarynyň sülçüleri tarapyndan geçirilýär.
(2012-nji ýylyň 22-nji dekabryndaky, 2016-njy ýylyň 26-njy martyndaky, 2017-nji ýylyň 26-njy awgustyndaky we 2019-njy ýylyň 2-nji martyndaky Türkmenistanyň Kanunlarynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2012 ý., № 4, 110-njy madda; 2016 ý., № 1, 65-nji madda; 2017 ý., № 3, 110-njy madda; 2019 ý., № 1, 8-nji madda).
223-nji madda. Deslapky derňewiň hökmanylygy
1. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 111, 118-nji maddalarynda, 132-nji maddasynyň birinji böleginde, 138, 157, 160, 209, 221-223-nji, 226-njy maddalarynda, 229-njy maddasynyň birinji böleginde, 234-nji maddasynyň birinji böleginde, 235-nji maddasynyň birinji böleginde, 237-nji maddasynyň birinji we ikinji böleklerinde, 262, 263-nji maddalarynda, 264-nji maddasynyň birinji böleginde, 265-nji maddasynyň birinji böleginde, 279-njy maddasynyň birinji we ikinji böleklerinde, 304, 318, 321-323-nji maddalarynda göz öňünde tutulan jenaýatlar hakyndaky işlerden başga ähli işler boýunça deslapky derňewiň geçirilmegi hökmanydyr. Görkezilen maddalar boýunça gozgalýan jenaýat işleri boýunça deslapky derňew, eger jenaýat etmekde güman edilýän adam näbelli bolsa ýa-da olar kämillik ýaşyna ýetmedikler, beden we akyl taýdan näsag bolup, özüni goramak hukugyny özleri amala aşyryp bilmeýänler tarapyndan edilen ýagdaýynda geçirilýär, ol şeýle hem prokuror we kazyýet deslapky derňewi hökmany diýip hasap eden halatynda-da geçirilmelidir.
2. Jenaýat işiniň haýsydyr bir bölegi boýunça deslapky derňewi geçirmek hökman bolan mahalynda, bütin iş sülçi tarapyndan öz ygtyýarlylyklarynyň çäklerinde derňelmelidir.
(2014-nji ýylyň 3-nji maýyndaky Türkmenistanyň Kanunynyň redaksiýasynda - Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2014 ý., № 2, 78-nji madda).
224-nji madda. Derňewe degişlilik
1. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 101-106, 120-124, 126-127, 129-131, 134, 136-137, 143-154, 158-159, 161-163, 181-200, 205, 209, 211-213, 219, 223-225, 233, 240, 242, 245-246, 250-253, 255, 257-260, 267-270, 274, 275, 2751, 280-281, 311-317, 317-1, 319-320, 324-325, 330-331, 337-359-njy maddalarynda göz öňünde tutulan, şeýle hem döwletiň wezipeli adamlary tarapyndan edilen jenaýatlar hakyndaky işler boýunça deslapky derňew prokuratura edaralarynyň sülçüleri tarapyndan geçirilýär.
2. Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 167–180, 214 (eger olar Türkmenistanyň gümrük araçäginden geçirmegiň ýörite düzgünleri bellenilen harytlaryň ýa-da başga närseleriň Türkmenistanyň gümrük araçäginden uly möçberde geçirilip kontrabanda edilmegi we neşe serişdeleriniň ýa-da psihotrop maddalaryň we olaryň prekursorlarynyň, neşe serişdelerini ýa-da psihotrop maddalary taýýarlamakda ulanylýan gurallaryň, düzüminde tramadol gidrohlorid (tramadolyň beýleki önümleri) ýa-da başga psihoaktiw maddalar bolan uly möçberdäki derman serişdeleriniň kontrabandasy bilen bagly bolmasa), 215, 254 (Türkmenistanyň gümrük araçäginden geçirmegiň ýörite düzgünleri bellenilen harytlaryň ýa-da başga närseleriň Türkmenistanyň gümrük araçäginden uly möçberde geçirilip kontrabanda edilmeginden